Армения - быть или не быть?

[lira]

«Разделяй и властвуй» — мудрое правило; но «объединяй и направляй» — еще лучше.

© Иоганн Гёте

[sacred]

ԹԻՒՐ ԻՄԱՑՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ԿԱՄ ՆԵՆԳԱԳԻՏՈՒԹԵԱՆ ՀԵՏԵՒԱՆՔՆԵՐԸ

Автор Karen A. Simonian, написано 10 августа 2012 г. в 14:41 · Մարդկային ազգը տառապել է եւ կը տառապի

իր տականքների երեսից:

Իրենց տականքները — ահա՛ ազգերի իրական

թշնամին:

Իրենց տականքները — ահա՛ ազգերի գոյութիւնը

յաճախ եւ հաճախ դժոխքի վերածող ամենազօրեղ ազդակը:

Գարեգին սպարապետ ՆԺԴԵՀ

Իմ բարեկամներից մէկը, ով ոչ միայն հասարակական-քաղաքական մեր իրականութեան նուիրեալ առաջատարներից է, այլեւ ինքնակրթութեամբ բացառիկ մտածող ու ոգեմիտ անհատականութիւն, մի առիթով առարկեց ինձ, գրելով, թէ «Վասակը դաւաճան չի եղել,այլ մեր պատմութեան բացառիկ մեծ գործիչներից մէկը, ու ինչպէս նման դեպքում լինում է, յանիրաւի դատապարտուած… Վարդանը՝ տգետ, անձնաշահ, եկեղեցու հլու կամակատար: Իսրայել Օրին նույնպես բացառիկ (ի հարկէ իր ժամանակի ու մակարդակի մեջ)հայրենասէր ու ազատագրական գործիչ է եղել»:

Առիթը իմ ստորագրած խոհագրութիւններից մէկն էր, որտեղ ներկայացրել էի եզրակացութիւններ եւ ոչ թէ համոզումս հաստատելով գոնէ նուազագոյն վավերագրութիւններով ու վկայութիւններով։

Քանի որ արդէն 1960-ականներից ի վեր նախ իբրեւ էսքիզային մտորումներ, բայց վերջին երկու տասնամեակներին արդէն «փաստուած» իրականութիւն ներկայացուող նման մտայնութիւնները ուղղակիօրէն սկսեցին քննարկուել նորատարազ «գիտութեամբ» որպիսին է սովետական նենգուած պատմագրութիւնը, ուստի առայժմ մի յօդուածի շրջանակի մէջ որոշեցի ներկայացնել այդօրինակ զեղծումների դրդապատճառն ու դրան հետեւող անհեթեթ եզրահանգումներն ու ազատագրուած երկիր ունենալուն բացայայտօրէն դիմակայող աննպաստ քարոզչութիւնը։

ՀԱՅՈՑ ԱՇԽԱՐՀԸ Ո՛Չ ՓԱՍՏԱԿԱՆ Է ԱՆԿԱԽ ԵՒ Ո՛Չ ԷԼ ԻՐԱՒԱԲԱՆՕՐԷՆ

Ահաւասիկ, իրականութիւնը, որ համառօրէն չեն տեսնում կամ տեսնել չեն ուզում մեր հայերը։

1991 թւականի Դեկտեմբեր 8-ին Ռուսաստանը, Բելոռուսը եւ Ուկրաինան ստորագրեցինՀամաձայնագիր այն մասին, որ ՍՍՀՄ այլեւս գոյութիւն չունի։

Բայց դա անկախութեան Հրովարտակ չէր։

Քանի որ Համաձայնագրի 1-ին Յօդուածը արձանագրեց, թէ «Բարձրագոյն Պայմանաւորուող Կողմերը ստեղծում են Անկախ Պետութիւնների Համագործակցութիւն (ԱՊՀ), որ իրականացնում է քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, ռազմական, ազգային անվտանգութեան եւ միւս ոլորտների համագործակցութիւն։

Ռուսաստանի Դուման 1996 թւականի Մարտի 15-ին ընդունեց Որոշում այն մասին, որ Բելովեժեան Համաձայնագիրը չի ունեցել եւ չունի իրաւաբանական ուժ։

Այսպիսով. Հայաստանի անկախութիւնը միֆական է։

Եւ, որ շատ աւելի նուաստացնող է՝ Ինքնախաբէութիւն։

Ես յատկապէս ընդգծել եմ Հայաստանի ազգային անվտանգութեան ոլորտի համագործակցութիւնը Կրեմլի հետ, քանի որ մեր երկրի մէջ իրականացուող հիմնական անցուդարձը տեղի է ունենում Մոսկուայի հսկողութեան ներքոյ, Մոսկուայի թելադրանքով եւ ռուսական քաղաքական ոստիկանութեան (որ մինչեւ հիմա էլ մենք անուանում ենք ԿԳԲ) մշակած բեմագրութեամբ։

Իրենց ազգային անվտանգութիւնը Կրեմլի հովանաւորութիւնից փրկելու իմաստութիւն եւ վճռականութիւն ունեցան մերձբալթեան երեք հանրապետութիւնները եւ այնուհետեւ՝ Վրաստանը։ Թէեւ Մոսկուան շարունակում է ամէն տեսակի աղտոտ գործողութիւններ նրանց նկատմամբ՝ մինչեւ իսկ իր թաթարական բնոյթին հաւատարիմ՝ տարածքներ զաւթելով, միեւնոյն է, այդ չորս երկրների ժողովուրդներն այսօր ազատագրուած են կայսրութեան տիրակալութիւնից եւ յիրաւի անկախ են։

Եւ բնական կը լինէր, եթէ մեզ համար գոնէ մի կենսական հարց ծնուէր, թէ ի՞նչ ենք եղել,եւ ի՞նչ ենք հիմա եւ ի՞նչ է լինելու մեր ապագան։

Արդէն վաղուց յուրաքանչիւր Հայի մէջ պէտք է մեխուած լինէր պատասխանը.

— Մենք Չեկիստական ռուսական կայսրութեան նոյն եւ վաղեմի գաղութն ենք 1828 թուականից ի վեր։ Հետեւաբար մէր խնդիրը լինելու է ԱԶԱՏԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ։

Բայց պարապ յոյս է, թէ հայութեան որակափոխուած հատուածը, որին յատկապէս 1920-ից ի վեր ե՛ւ ծագումով «քրիստոնեայ» ե՛ւ ծագումով «հայ» անաստուածների ու ապազգային դիմակաւորների սատրապները խստավարժեցրեցին «իմաստուն խոնարհութիւն», ներշնչեցին անսահման երախտագիտութիւն օտար նուաճողի նկատմամբ, ստիպեցին, որ իրենց տիտղոսներով եւ զանգուլակներով զարդարուած Օրուէլեան անշնորհք Մինիմուսները ձեռքին քնարն առած աւետեն հայ ժողովրդի «պայծառ օրը գալիքի»… կրկնում եմ. յիրաւի պարապ յոյս է, թէ մուտանտների այդ զանգուածը կը փորձի սթափուել ռուսական «բարի եւ հայասէր ցարերի» նկատմամբ սիրոյ տուայտանքներից, որպիսիք նրան հեշտանքի (օրգազմի) բաւարարութիւն չեն տուել սիրոյ ամենից ցայտուն պահերին որ Հայն ապրեց 1920 եւ յետոյ 1937 թուականներին…

Բայց 37-ից յետոյ էլ, երբ զանգուածային աղետը ոչ մի ընտանիք չխնայեց, անցեալ տարիներին ու տասնամեակներին սովետական ԿԳԲ-ն, իսկ այսօր հակահայկական, հակաժողովրդական քարոզչութիւն եւ նենգագիտութեան սահմաններ չճանաչող ձեռնածութիւններով ուղեղներ լուացող ռուս-հայկական համագործակցութեամբ ազգային անվտանգութեան համապատասխան ծառայութիւնները շարունակում են նոյն սրբապղծութիւններով ու ազգային արժանապատւութիւնը ոտնահարող նենգապատմութեամբ վերջնականապէս մեզ կտրել մեր պատմական անցեալի, ազգային արմատների հետ կապող բոլոր թելերը

ՀԱՅԻ ՈՒՂԵՂԸ ԱՌԱՋԻՆ ԼՈՒԱՑՈՂՆԵՐԻՑ ՄԷԿԸ

Նա խոշոր հայագէտ, բայց ողբերգական ճակատագրով դատապարտուածներից մէկն էր։

Մկրտիչ Էմինը…

Նրա մէջ տեսնում ենք այն զարհուրելի հետեւանքը որ կարող է լինել անհատի կամ ժողովրդի հետ՝ ինքն իրենց օտարանալու, անձնական կամ ազգային ինքնութիւնը կորցնելու դէպքում։

Մկրտիչ Էմինը շնորհալի մարդ էր։ Նա քսաներեք տարեկան հասակին արդէն Լազարեան ճեմարանի հայոց լեզուի ուսուցիչ էր եւ ապա տեսուչ։ Հեղինակ «Քերականութիւն հայկական լեզուի», «Ընտիր հատուածք քաղեալք ի գրոց նախնի եւ արդի մատենագրութեան հայոց» դասագրքերի, «Վէպք հնոյն Հայաստանի», «Հրեա գաղթականութիւնը հին հայոց մէջ», «Մեդացիները հին Հայաստանի մէջ» եւ այլ աշխատասիրութիւնների…

Հայոց լեզուի դասաւանդումը կատարում էր ռուսերէնով, թէեւ ճեմարանի աշակերտները հիմնականին հայեր էին։ Իսկ 1850-60-ականներից գրեթէ քառորդ դար էր բաժանում այն օրերից, երբ իշխան Գոլիցինը պէտք է բացէ ի բաց յայտարարէր, թէ «Մեր միջնակարգ եւ բարձրագոյն ուսումնարաններից չենք պահանջում ուսուցումն, այլ պահանջում ենք ռուսացումն»...

Առաջին հայեացքից եւ մեր «հայրենասիրական» մտածողութեամբ, երբ նոյնիսկ հայերէնին չտիրապետող վիպագիրներն են յորջորջւում «հայ գրող» ի հարկէ ոչինչ տարօրինակ չէ (սավոկային «օտարագիր» ածականը երբէք նրանց «հայ գրող» համարելու փրկարար միջոց չի կարող լինել, եթէ նոյնիսկ խօսքը վերաբերի Վիլիամ Սարոյեանին)։ Մայրենի լեզուի նկատմամբ արհամարհանքը հային ներշնչուել է գրեթէ մէկ, եթէ ոչ աւելի դար շարունակ… Բայց լեզուի նկատմամբ արհամարհանքից ծնւում է ազգային թերարժէքութիւնը, իսկ թերարժէքութիւնն էլ խեղճացնում, ուժաթափում, ստրակամիտ է դարձնում հային։ Այսպիսի մտաւորականներով ու անմիտ մարդկանցով գոյութիւնը քարշ տուող հասարակութիւնը ոչ միայն դառնում է թէրարժէք ու նուաստացող մի բազմութիւն, այլեւ մոռանում է ԱԶԱՏՈՒԹԵԱՆ ինչ լինելը, դադարում է երազել ԱԶԱՏ ՄԱՐԴՈՒ երջանկութիւնը։

1850 թւականին Մոսկուա լոյս տեսաւ Մկրտիչ Էմինի Քննութիւնը «Վէպք հնոյն Հայաստանի» խորագրով։ Այս աշխատութեան մէջ առաջին անգամ, Հայոց աշխարհը ռուսական նուաճումից հազիւ քառորդ դար անցած արդէն ծիլ տուեց գաղութացուած ժողովուրդներին լլկելու կոչուած «բարեկամութեան» բանաձեւը, որտեղ նախապայմանը խոնարհութիւնն է։ Հեղինակը յիշեցնելով Հայկի ու Բելի մասին աւանդութիւնը, ոչ միայն իր, այլեւ գալիք ժամանակների համար արձանագրեց. «Հայկի անհնազանդութիւնը Բէլին, Հայոց ազգի արմատական ախտերից մինն էր»։

Ուրեմն, այսպէս… անհնազանդութիւնը նուաճողի նկատմամբ Հայոց ազգի համար ախտ է եւ այն էլ նրա արմատական ախտերից մէկը…

Նրան ժամանակին պատասխանեց Ստեփանոս Նազարեանը. «Ցաւում եմ, որ չեմ կարող համաձայնել իմ բարեկամի կարծիքին: Մի՞թէ Հայկի չհնազանդելը մի օտար բռնակալի՝ յանցանք է եղել, եւ ոչ թէ օրինապատշաճ ազատասիրութիւն: Եւ ի՞նչ իրաւունք ունէր Բէլը տիրապետել Հայաստանին: Մի՞թէ այն պատճառով միայն, որ իր անձը աւելի ուժեղ էր կարծում: Չէ՛, Հայոց ազգը ոչ միայն անհնազանդ ազգ չէ, այլեւ չափազանց հնազանդութեամբ միշտ դարձել է օտարներին ծառայ եւ ստրուկ»:

Բայց Ստեփանոս Նազարեանի այս յստակ համոզումը այնպէս էլ մնաց 19-րդ դարի տասնամեակների շերտերի տակ։

Եկան նոր ժամանակներ։

Սովետական բռնատիրութեան եօթը տասնամեակների ընթացքին կոմունիստական քարոզչութիւնը ազգերը ձուլելու ընթացքը իր յաղթական աւարտին հասցնելու ճանապարհին շարունակեց հետեւողականօրէն ներշնչել, թէ Հայի ազատագրութիւնը արդէն իրականցուել է բզկտուած Հայաստանի մի բեկորը սովետականացնելով եւ «սովետական հայրենասիրութիւն» անհեթեթ բառակապակցութեամբ պարտադրեց «անձնազոհ նուիրուածութիւն հայրենիքին», որ ոչ այլ ինչ է, քան հնազանդութիւն կոմունիստական վարչակարգի նկատմամբ։

ՀՈԳԻ, ԽԻՂՃ ԵՒ ՀԱՒԱՏ

Նազովրեցին կ’ուսուցասնէր, թէ մարդուս մէջ ապրող

հոգին աւելի արժէ, քան ողջ աշխարհը,

Գարեգին սպարապետ ՆԺԴԵՀ

Բարոյականութեան հիմքերը հաստատ պահող այդ երեք հենասիւները խեղաթիւրուեցին Հայոց աշխարհը Ռուսական նուաճումից յետոյ։

ՕՐԷՆՔԸ, որ քաղաքակրթութեան նախապայման դարձաւ, Մարդուն բերեց Տասնաբանը։ Բայց Ժամանակի եւ Պատմութեան մէջ քաղաքակրթութեան զարգացումի ընթացքը բացայայտեց, որ ՕՐԷՆՔԸ առանց ՍԻՐՈՅ կարելի է գործածել ոչ միայն ԱՐԴԱՐՈՒԹԻՒՆ հաստատելու, այլեւ ՉԱՐԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ արդարացնելու նպատակով։ Տասնաբանը սրբագրեց Նազովրեցին, առանց սակայն մերժելու, այլ միայն հարստացնելով ու հիմնաւորելով Արարչագործութեամբ Մարդուն տրուած Հոգու բարձրագոյն արժէքը

Ռուսական կայսրութեան կոմունիստական դիմակափոխութեամբ Հային պարտադրուեց անաստուածութիւն։ Եւ ոչ միայն Հային… Անաստուածութիւն պարտադրուեց մահմեդականներին, հրեանէրին, բուդդայականներին… Ընդհանրապէս բոլոր նուաճուած ժողովուրդներին, ովքեր իրենց Ինքնութիւնը պահպանում էին սեփականացուած կրօններով։

Բայց քանի որ Մարդը ինքնին կրօնական էակ է, ապա բնական է, որ մերժուող Աստուծոն փոխարինելու էր ինչ ոչ մէկ ուրիշ եւ համընդհանուր աստուածութիւն։

Ռուսական Ուղղափառ Եկեղեցուն, որ ըստ էութեան ածանցուած, այսինքն ոչ առաքելական Եկեղեցի է, եւ նրա թելադրած հարձակողական հաւատամքին փոխարինեց գիտական-կոմունիզի մարքս-լենինեան ուսմունքը։

Այսպիսով,

Հասարակութեան զարգացման բնականոն ընթացքը դարձաւ մի փորձարարութիւն, որի հետեւանքերը ապրեցինք ազգային մեր ճակատագրով եւ մարդկային սեփական մաշկի վրայ։

Մոռացուեց հոգեւորը եւ այսօր փորձում ենք գտնել այն եւ ապրել «ո՛չ միայն հացիւ»։ Խեղդուեց խիղճը եւ փորձում ենք պահպանել այդ զարմանալի, անհասկանալի ցաւի զգացումը, որ մարդու մէջ ընձիւղւում է իբրեւ կարեկցանք, գութ կամ ողորմածութիւն։

Այսինքն այն ամէնը, ինչ հազարամեակների ընթացքին Հային կրթելու, Չարի ու Բարու զանազանութիւնը նրան ճանաչել տալու, ըստ Տասնաբանի նաեւ իր Տեսակի Օրէնքն ունենալու (Մխիթար Գոշ, «Դատաստանագիրք»), Սէրը իբրեւ Տեսակ պահպանելու (Նահապետ Քուչակ), Հոգեւորին աւելի ու աւելի մօտենալու (Սուրբ Գրիգոր վարդապետ Նարեկացի) եւ նոր Ժամանակի հետ համաքայլ լինելու միջոցներից էր Հայի նախնիների կատարած ընտրութիւնը՝ Յիսուսի Ուսմունքը։

Եւ Հայը պահպանեց իր Ցեղական, Տեսակի արժէքը. անցաւ Ժամանակի արհավիրքները յաղթահարելով, շարունակեց Հայկ Նահապետի Ոգեղենութիւնը, ինչը աւանդաբար հասել է մեզ եւ այն է՝ նիւթական բարեկեցութիւնից առաւել գերադասել Ազատութեան աննիւթական ոգին։

Բայց մի՞թէ մեր նախնիների համար Յիսուսի Ուսմունքն էր միակ տարբերակը։

Անցեալ դարի 60-ական թւականներին քրիստոնէութեան դէմ եւ յանուն մահմեդականալու տարօրինակ մտայղացում ունեցաւ ստալինեան դափնեկիր, ազգային մեր ցաւը սովետական քարոզչութեան ներգործող միջոց դարձնող եւ կոմունիզմի լուսաւոր ապագայի նկատմամբ բոլշեւիկեան հաւատով ու հաստատուն համոզմունքով բանաստեղծը։ «Եթէ քրիստոնէութեան փոխարէն հայերը մահմեդականութիւն ընդունած լինէին, ապա 1915 թւականի Ցեղասպանութիւնը չէր լինի»,— յայտնագործեց պաշտօնական «հայրենասէր բանաստեղծը» որ թէեւ չէր փայլում մտածելու կարողութեամբ, սակայն բացայայտ էր գունափոխուելու բացառիկ վարպետութիւնն ու ծառայամտութիւնը, որ անսպառ սնունդ էր տալիս նրա՝ սահմաններ չունեցող սնափառութեանը։

Այս նոյն «յայտնագործութեանը» 1994-ին ձայնակցեց մի պարբերաթերթ, գրելով հետեւեալը. «Ա՜խր մեր նախապապը՝ Հայկը, Բէլի հետ վիճելուց, կռուելուց, քիթ ու մռութ իրար անցնելուց յետոյ, քայլում է եւ հանգչում է քար ու քար Հայաստան։ Բէլը թախանձագին խնդրում է, աղաչում-պաղատում է, թէ Հայկ՝ իմ աղբեր, իմ հարազատ՝ էս պարարտ Միջագետքը Աստծուց նուիրաբերուած մրգաստանը, ծաղկաստանը, ջրաստանը՝ իր ծովային ելքով ու ճանապարհով քեզ էլ ինձ էլ, լիուլի կը բաւարարի։ Եկ տաք գլուխ հայի ներւերդ հանգստացրու, ապրի՛ր՝ ապրեցրու քո ցեղը,խոնարհիր իմ առջեւ իբրեւ քո տիրոջ, եւ կը լինի դաշնակցութիւն եւ խաղաղութիւն… Այս այլաբանական պատկերը թող ընթերցողի մտմտուքի եւ հոգեմաշ զրոյցի թեման լինի… Արդեօ՞ք, եթէ Հայկը ընդունէր Բէլի առաջարկը եւ գլուխ ծռէր Բէլի առջեւ, այսօր 150 միլիոն հայութիւն կը լինէինք, հոգ չէ թէ երկնային Աստծուն հասնելու ճանապարհի քոմիսիոնճին ո՞վ կը լինէր» Յիսո՞ւս, Մովսէ՞ս, Պուտտա՞, Մուհամմէ՞տ կամ այլ փրկիչ…» («Քաջ Նազար» ամսաթերթ, ԼԱ, 1994, թիւ 214, էջ 6)։

Իսկ 1995 թւականին պետական մի պաշտօնեայ ելութ ունենալով՝ Փարիզի հայկական ձայնասփիւռով հրապարակեց իր «իմաստուն» եզրակացութիւնը, որ՝ «Եթէ Հայը իսլամացած լինէր, ապա տարածքների կորուստ չէր ունենայ»։

Բայց գլխաւոր խնդիրը՝ որեւէ ուրիշ քոմիսիոնճի ունենալու պարագային, նոյնիսկ եթէ մեր անունը մնար «հայ» կամ «արմէն» արդեօք ի՞նչ Էութիւն էինք ունենալու։ Ունենալո՞ւ էինք ՀԱՅ ԳԻՐԸ։ Անշուշտ՝ չէինք ունենալու… Ունենալո՞ւ էինք արդեօք այն մշակոյթը, որի արմատները գալիս են Ժամանակի շատ աւելի խորքերից… Իսկապէ՞ս 150 միլիոն մահմեդականները լինելու էինք մենք՝ ՀԱՅԵՐՍ, մեր ՑԵՂԱԿԱՆ ՏԵՍԱԿՈՎ։

Մենք կարող ենք միայն վստահ լինել որ կռապաշտ մնալու կամ մահմեդական դառնալու դէպքում ընդհանրապէս մոլորակի վրայ Հայի Ցեղը վաղուց վերացած էր լինելու։ Առաւել եւս, երբ որքան էլ Պատմութեան ընթացքի տարբերականեր դնեն շրջանառութեան մէջ՝ մեր արմատների կամ նախնիների կատարած ընտրութեան նկատմամբ կասկածներ ծնելու նպատակով՝ միեւնոյն է՝ մեր Անցեալը ՉԻ ՓՈԽՈՒԵԼՈՒ։

Մեր այս ծանր ու ճակատագրական Ժամանակի մէջ ինչ որ պահի յայտնուեցին անաստուածութեան մարգարէներ, ովքեր հետեւողականօրէն ոչ միայն բացառում են Հաւատը Արարիչի, եթէ կ’ուզէք Big Bang-ի նկատմամբ՝ իբրեւ ՍԿԻԶԲ, այլեւ մերժում են Լեզուն («հայերէն չգիտեմ, հայերէն չեմ գրում, հայ մշակոյթից հեռու եմ, բայց հոգով հայ եմ»)։ Միաժամանակ բացառում են Երկիրը՝ Հողը («մենք կարող ենք տնտեսապէս զարգանալ, եթէ ազատագրուած տարածքները նորից վերադարձնենք օտարին» կամ «առանց յաւերժական ու հաւատարիմ բարեկամի մենք կը վերանանք իբրեւ ազգ» — կարծէս Պատմութեան ճակատագրական ոլորանների վրայ հազարամեակներ շարունակ եղել ենք հովանաւորեալի թշուառական վիճակի մէջ)։

Ուրեմն եւ օրինաչափ էր, որ Աբովեանին, Նազարեանին, Նալբանդեանին, Րաֆֆիին, Չարենցին զեղծելուց յետոյ հերթը հասնելու էր մեր վերջին սպարապետ Գարեգին Նժդեհին եւ մէկ ուրիշ, հազար հինգ հարիւր տարի առաջ յանուն Հայի Ինքնութեան անձնազոհ ճակատամարտի ելած առաջին սպարապետ Սուրբ Վարդան Մամիկոնեանին, ով Քրիստոնեայ ժողովրդի համար Հոգեւոր յաղթանակի տիրացավ՝ մարմնականի կորուստով…

«ՄԵՆՔ ԱՅԼ ԹԱԳԱՒՈՐ ՉՈՒՆԵՆՔ ԿԵՍԱՐԻՑ ԶԱՏ»

Առաջին սպարապետի ոգեղենութեամբ ու Քրիստոնէական Հաւատի ուժով մեր վերջին սպարապետը 20-րդ դարում ոչ միայն դաս տուեց ու բացայայտեց «յաւերժական ու յաւատարիմ բարեկամի» արեւելեան-թաթարական կեղծաւորութիւնն ու քստմնելի քաղաքական խաղերը, այլ եւ Հայի քրիստոնէական ոգեղէնութեամբ կանխեց Հայոց աշխարհը պատառների բաժանողների ախորժակը ու մեր սերունդների համար ապահովեց սեփական ոտքի տակ հայրենական Երկիր ունենալու Հաւատը։

Եւ այդ Ոգեղենութիւնն ու Հաւատը հիմա արդէն բացայայտ շնականութեամբ զեղծելու գործին են լծուած «հեթանոսական», «արիական», «նժդեհական» խեղկատակները։

Ուրեմն, մեր ականջին օղ անենք, որ. «Քրիստոնեան նա չէ, ով քրիստոնեական վարդապետութեան տարերքը սխալ է հասկացել, ընկել նախապաշարմունքների ցանցի մէջ եւ տկարացել կորչելու աստիճան, այլ նա, ում մէջ մի քիչ քրիստոնեութիւն կայ — մի կայծ ամենազօր Աստուածամարդու հոգուց»:

Յաջորդ խնդրին անցնելուց առաջ անհրաժեշտ է նաեւ յիշել. «Հիւա՜նդ, դժբախտ ժողովուրդ, որ մինչեւ այժմ երկու առաքինութիւն է ունեցելª իր դժբախտութիւնները վերագրել արտաքին պատճառների եւ փրկութինը յուսալ արտաքին ուժերից: Ամենասարսափելին ա'յն է, որ դա անվերջ պիտի ներշնչէ մեր ժողովուրդին այն համոզումը, թէ ինքը տկար է, կարօտ ուրիշների հովանաւորութէան եւ այսպիսով կամազրկի, թուլացնի նրանª անընդունակ դարձնի թէկուզ իր ինքնապաշտպանութիւնը սեփական ոյժերով կազմակերպելու»:

Այնուհետեւ.

«Ամէն անգամ, երբ կը մտածեմ այդ չարաբաստ հայանունների մասին, կը պատկերացնեմ այն տեսարանը, որ տեղի է ունեցած հրէական ամբոխի եւ Հրէաստանի փոխարքայի միջեւ:

Ամբոխը.

— Եթէ,— մատնանշելով Նազովրեցուն,— եթէ ազատ արձակես սրան, կը նշանակի Կեսարի բարեկամը չես:

Պիղատոսը.

— Ձեր թագաւորի՞ն խաչ հանել տամ:

Ամբոխը.

— Մենք ուրիշ թագաւոր չունենք Կեսարից զատ:

Պատմութի՛ւնը…

Ինչպիսի՜ խոստովանութիւն. հրէական շրթունքներից: Դա յանձնումն էր մի ժողովրդի ազատութեան ու պատմութեան: Պիղատոսը հաճոյքով ընդունում է այդ հաստատումը եւ Նազովրեցուն յանձնում խաչելու:

Նոյն տխուր տեսարանը եւ այսօր, մեզանում:

Նոյն ամբոխը, դատաւորը՝ նոյն: Տարբեր է միայն զոհը գերագոյն: Այսօրւանը Յիսուսը չէ, այլ՝ մեր Անկախութեան Գաղափարը: Նոյն աստուածասպան ամբոխն է, մեր ցեղի վատասերուած տականքը, որ օտարի միջոցով խաչել է տալիս այն ամէնը, ինչ որ ազգային է: Նա կատարում է յանձնումը մեր Ազատութեան ու Պատմութեան եւ շնականօրէն յայտարարում.

— Մենք այլ թագաւոր չունենք Կեսարից զատ»:

Իրենց «նժդեհական» կարծող խեղկատակներից եւ ոչ ոք Գարեգին Զօրավար Նժդեհից կատարած իր անդադրում մէջբերումների շարքում վերոյիշեալ եւ շատ ուրիշ տողեր չի յիշում։

Նրա խեղկատակութիւնը հէնց այս հանգամանքն է. պետական-չեկիստական պատուեր կատարելիս զեղծել նաեւ սեփական գաղափարախօսին։

ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՊԱՐՏԱԴՐՈՒԱԾ ՆԵՆԳՈՒՄԸ

ՓՈՐՁՈՒՄ ԵՆ ՎԵՐԱՀԱՍՏԱՏԵԼ

Երկրորդ աշխարհամարտի ճգնաժամային շրջանում, երբ ռուսական կոմունիստական կայսրութիւնը արդէն հոգեվարքի մէջ էր, Ի. Ստալինը ձեռնարկեց Եկեղեցին եւ Հաւատացեալ ժողովրդին եւս ոտքի հանել։ Նոյնիսկ Հայաստանի Առաքելական Եկեղեցին եօթը տարի գահակալ չունենալուց յետոյ, Կրեմլի կողմից հաստատուած կաթողիկոս ունեցաւ։ Խրախուսուեցհայրենասիրական պատմական վիպագրութիւնը։ Դերենիկ Դեմիրճեանն ու Ստեփան Զորեանը սիրով ձեռնարկեցին այդ գործը եւ սովետահայ գրականութեութիւնը հարստացաւ «Վարդանանք» ու «Պապ թագաւոր» գեղարուեստական վիպասացութեամբ։ Եւ սա այն տասնամեակներին, երբարգելուած էին Րաֆֆիի պատմավէպերը։

Ուրեմն, ձեռնարկուած էր հայրենասիրական վէպ գրել։ Դերենիկ Դեմիրճեանի համար փաստական նիւթը Եղիշէ վարդապետի «Վարդանանց պատմութիւնն էր»՝ ականատեսի միակ վկայութիւնը։ Բայց պատմավէպը լինելու էր միայն «յանուն հայրենիքի», ի տարբերութիւն այդ տարիների գրական երկերից, որոնց ուղղորդող կարգախօսն էր «Յանուն հայրենիքի, յանուն Ստալինի»։

«Վարդանանք» պատմավէպի ընդհանուր ուղղուածութիւինը լինելու էր հայրենասիրութիւնը եւ այն էլ «սովետական» ըմբռնումով։

Ահաւասիկ բնորոշ մի քանի տողը.

«— Զաւակներս,— պարզ հայեացքով նայեց Վարդանը զինուորներին,— Հազկերտը հաւատը չէ, որ պահանջում է: Նա պահանջում է որ ուրանանք հայրենիքը, մեր ազատութիւնը: Հաւատքի բան չէ, հայրենիքի բան է:

— Է՛, հայրենիքն ո՞վ կ’ուրանայ, Սպարապետ,— վրդովուեց Արշամը:

— Ճիշտ է,— հաստատեց Վարդանը,— հայրենիքը ուրացանք՝ ասել է տուինք ամէն բան:» (Դերենիկ Դեմիրճեան, «Վարդանանք», հ. Ա, Եր., 1968 թ., էջ 388)։

Ոչ միայն Դերենիկ Դեմիրճեանը, այլ եւ իւրաքանչիւր կրթուած անհատ գիտէ որ «հայրենիք» հասկացութիւնը այն հեռաւոր ժամանակներին ընդհանրապէս գոյութիւն չի ունեցել։ Գոյութիւն չի ունեցել նաեւ շատ աւելի մօտիկ ժամանակներին։ Բարեկիրթ անհատը շատ լաւ գիտէ որ յատկապէս կոմունիստական բռնատիրութիւնն էր, որ նոյնացրեց «պետութիւն», «իշխանութիւն» եւ «отечество» հասկացութիւնները եւ Հայաստանի մէջ Ստալին-Խանջեանական մշակութային յեղափոխութեան տասնամեակին, եւ ապա մինչեւ մէր օրերը, պետական համակարգի, իշխանութեան ռեժիմի դէմ հանդէս եկողը անցեալ 30-ականներին գնդակահարւում էր իբրեւ ոչ թէ պետութեան կամ իշխանութեան ընդդիմադիր լինելու մեղադրանքով, այլ իբրեւ «հայրենիքի դաւաճան»։ Մեր օրերի ապիկար պետութեան կամ կողոպտող իշխանութեան ընդդիմադիրը նոյնպէս ենթարկւում է «հայրենիքի դաւաճան» սավոկային պիտակաւորումին, որ վայրահաջում են համապատասխան ոլորտների ոտքերի տակ հնազանդօրէն գալարուող թուլաները։

Հիմա փորձենք տեղափոխուել հեռաւոր 5-րդ դար։

Եղիշէ վարդապետը վկայում է.

«Անօրէն իշխանը… քանի որ ձեռքը գցել եւ բռնել չէր կարողանում,— որովհետեւ ամէնքը միատեղ չէին նրա մօտ միեւնոյն վայրում,— այնուհետեւ սկսեց առաջ քաշել կրտսերներին աւագների միջից, եւ անարգներին պատուականների միջից, եւ տգէտներին՝ գիտունների միջից, եւ վախկոտներին՝ քաջ մարդկանց միջից. եւ էլ ինչպէ՞ս մեկ-մեկ թւեմ, բոլոր անարժաններին առաջ էր քաշում, իսկ արժանաւոր մարդկանց յետ էր տանում… Եւ թէպետ բոլոր ազգերի վերաբերմամբ էր այս անկարգութիւնն անում, բայց աւելի Հայոց աշխարհի դէմ էր մարտնչում. որովհետեւ նրանց աւելի ջերմեռանդ էր տեսնում Աստուծոյ պաշտամունքի մէջ, մանաւանդ նրանք, ովքեր Հայոց նախարարական տոհմից էին եւ անկեղծօրէն պահպանում էին առաքեալների ու մարգարէների սուրբ քարոզութիւնը։ Նրանցից ոմանց խաբում էր ոսկով ու արծաթով… ոմանց էլ ագարակներ ու խոշոր գիւղեր [շնորհելով], ոմանց մեծ-մեծ պատիւներով ու իշխանութիւններով։ …Եւ այսպէս հրապուրում ու հորդորում էր շարունակ. “Եթէ միայն, ասում է, մոգութեան կրօնը յանձն առնէք, եւ ձեր մոլորութիւնից սրտանց դառնաք մեր երեւելի դիւցազնական կրօնի ճշմարտութեանը, մեծութիւնների ու աւանդութիւնների կը հասցնեմ [ձեզ] իմ սիրելի նախարարներին հաւասար”…»։

Այնուհետեւ, տեսնելով որ իր այս խոստումներով գայթակղուողներ գրեթէ չկան, «ակամա յայտնեց իր գաղտնի մտադրութիւնները,— վկայութիւնը շարունակում է Եղիշէ վարդապետը,— բարձրաձայն հրաման տուեց եւ ասաց. “Իմ իշխանութեան ներքոյ եղած բոլոր ազգերն ու ժողովուրդները թող բոլորը ձեռք քաշեն [իրենց] մոլար կրօններից, եւ գան երկրպագութիւն անեն միմայն արեգակին, զոհեր մատուցելով եւ աստուած անուանելով [նրան], եւ սպասաւորելով կրակին…”»

Այնուհետեւ Եղիշէ վարդապետը պատմում է այն սոսկալի նիւթական ճնշումի մասին, որ Հազկերտ Բ արքան իրականացրեց Հայոց աշխարհի նկատմամբ. «…ո՞վ կարող է պատմել, թէ ինչպիսի ծանր տուրքեր ու սակեր, բաժեր ու հասեր էին նշանակուած լեռների, դաշտերի եւ անտառների վրայ։ Առնում էին ո՛չ թէ ինչպէս վայել է պետական արժանապատուութեանը, այլ աւազակաբար հափշտակելով այն աստիճան, որ իրենք էլ մեծապէս զարմանում էին՝ թէ մի տեղից որ այսքան գանձ է դուրս գալիս, էլ ինչպէ՞ս է շէն մնում այդ [Հայոց] աշխարհը։ Եւ երբ տեսան, թէ այս ամէնով չկարողացան զզուեցնել, այն ժամանակ յայտնապէս հրաման տուեցին մոգերին եւ մոգպետներին մի նամակ գրել՝ իրենց ձախուծուռ հաւատի համաձայն»։

Ինչո՞ւ են մեր մտաւորականներից շատերը այն մոլորութեան մէջ, թէ Վասակը եղել է «իրատես քաղաքագէտ», իսկ Վարդանը սոսկ ռազմական, բայց իբրեւ պետական գործիչ, չխուսափենք ասելու՝ կիսագրագէտ եւ նոյնիսկ անգրագէտ գործիչ։

Անկասկած, արդէն ճիւղ է տալիս այն սերմը, որ կայսրական Ռուսաստանի հայածին ականաւոր գիտնական Մկրտիչ Էմինը նետել էր Հայ հասարակութեան գիտակցութեան մէջ։

«ՀԱՒԱՏԻՑ ՄԵԶ ՈՉ ՈՔ ՉԻ ԿԱՐՈՂ ԽԱԽՏԵԼ»

Մեզ է հասել նաեւ Հայոց աշխարհի եպիսկոպոսների նամակը, որ ուղարկուել է Հազկերտին։

Այդ մասին Եղիշէ վարդապետը վկայում է. «եպիսկոպոսները եւ բազմաթիւ քորեպիսկոպոսներ եւ պատուական երեցներ զանազան տեղերից եկեղեցու սուրբ ուխտի հետ միասին՝ միաբան եւ հաւանութեամբ, մէկտեղուելով թագաւորանիստ Արտաշատ քաղաք, մեծամեծ նախարարների եւ [Հայոց] աշխարհի ամբողջ բազմութեան հաւանութեամբ գրեցին նամակի պատասխանը»։

Ահաւասիկ մի քանի դրուագ այդ նամակից.

«Հաւատից մեզ ոչ ոք չի կարող խախտել, ո՛չ հրեշտակները եւ ո՛չ մարդիկ, ո՛չ սուրը եւ ո՛չ հուրը, ո՛չ ջուրը եւ ո՛չ էլ որեւէ այլ դառը հարուած։ Մեր ամբողջ գոյքն ու ստացուածքը քո ձեռքում են, եւ մեր մարմինները քո առաջ են. քո կամքի համաձայն արա՛ ինչ ուզում ես։ Եթէ այս հաւատի մէջ թողնես, ո՛չ երկրի վրայ ուրիշ տէր կ’ընդունենք քո փոխարէն եւ ո՛չ էլ երկնքի մէջ ուրիշ Աստուած կ’ընդունենք Յիսուս Քրիստոսի փոխարէն, որից բացի՝ ուրիշ Աստուած չկայ»։

Եւ յետոյ. «…մեր հաւատի ուխտը ո՛չ թէ մարդու հետ է, որ երեխայի նման խաբուենք, այլ Աստուծո հետ է անլուծելի կերպով, որ անհնար է քանդել ու հեռանալ, ո՛չ այժմ եւ ո՛չ յետոյ, ո՛չ յաւիտեանս եւ ո՛չ էլ յաւիտենից յաւիտեան»։

Ինչ վերաբերում է Վասակին, ապա «Նրան խոստացուած էր աւելի մէծ իշխանութիւն, քան թէ ունէր… իբր նրան [Վասակին] վայել է թագաւորական վիճակի հասնել, միայն թէ … հնարը գտնի, թէ ինպէս քանդել Հայոց ուխտի միաբանութիւնը, եւ [պարսից] թագաւորի կամքը կատարուի այս երկրի մէջ» (անդ, էջ 168)։

Եւ Վասակը «հնարներով կռիւ մղեց իմաստունների դէմ, եւ մեծ խորամանկութեամբ՝ գիտունների դէմ, յայտնի կերպով՝ անմեղների դէմ եւ ծածկաբար՝ խորագէտների դէմ… ցանկապատի մէջ ճեղք բացեց՝ բացայայտօրէն հափշտակեց տարաւ ու դուրս հանեց բազմաթիւ ազատների եւ է՛լ աւելի բազմաթիւ շինականների, ինչպէս եւ ոմանց, ովքեր միայն անունով էին քահանայ… Եւ ուրիշ շատ ազատ մարդիկ արքունի տնից, որոնց ոստանիկ են անուանում։ Եւ իր ամբողջ աշխարհը [Սիւնիքը] լիովին ապստամբեցրեց եւ ուրանալ տուեց ո՛չ միայն բազմաթիւ աշխարհականների, այլեւ շատերին՝ Եկեղեցու ուխտից, մանաւանդ սուտ երեցների միջոցով, որոնց ձեռքով գործում էր այդքան չարիքները. այն է՝ մի երեց Զանգակ անունով, մի երեց Պետրոս անունով, մի սարկաւագ՝ Սահակ անունով, որոնց ուղարկում էր անմեղ մարդկանց մօտ, խաբում էր ու մոլորեցնում, երդւում էր սուրբ Աւետարանով եւ ասում. “։[Պարսից] թագաւորի կողմից ամենքին պէտք է շնորհուի քրիստոնէութիւնը”։ Եւ այսպէս խորամանկութեամբ շատերին անջատում էին սուրբ միաբանութիւնից, տանում ու խառնում էին ուրացողների խմբերին»։

Ինչպէս տեսնում ենք՝ հայի ապիկար տեսակը հրով ու սրով, Ժամանակի կործանարար ոլորաններ անցնելուց յետոյ էլ իր ուտիճային (таракан) որակը չի փոխել եւ կարող է հարմարուել նոյնիսկ ատոմական ռումբի ռադիոակտիւ ճառագայթներին։

Բայց գանք հիմնական խնդիրներին։

Ինչո՞ւ են սովետական նենգապատմաբանները խեղաթիւրել Աւարայրի դաշտի վրայ սրբազան ճակատամարտի իսկական նպատակը։ Ի՞նչ «հայրենիքի պաշտպանութիւն», երբ ժամանակին, ինչպէս արդէն ասացի, «հայրենիք» հասկացութիւն անգամ չի եղել։ Իսկ Հայոց աշխարհը Պարսկաստանի տիրակալութեան տակ էր եւ այդ հայերից «առնում էին ո՛չ թէ ինչպէս վայել է պետական արժանապատուութեանը, այլ աւազակաբար հափշտակելով»։ Ընդ որում, թէ՛ նախարարները եւ թէ՛ ժողովուրդը դժգոհում, բայց համակերպուած էին վասալային այդ վիճակի հետ։

կան նենգապատմաբանները, ի հարկէ, երբէք չէին կարող ներկայացնել կամ մեկնաբանել իրականութիւնը, թէ Աւարայրի ճակատամարտը տեղի է ունեցել յանուն Քրիստոնէական Հաւատքի։ Քանի որ ստիպուած էին լինելու ընդհանրապէս մերժել սրբազան ճակատամարտը, որ հազարամեակից աւելի ու մինչեւ հիմա, մինչեւ մեր օրերը եղել եւ մնում է ազգային պատմութեան փառապանծ էջերից մէկը։

Բայց ծնւում է տրամաբանական մի հարց՝ թէ արժէ՞ր արդեօք մի ամբողջ զօրագունդ մէկ օրուայ ընթացքին կոտորել տալ հզօր հակառակորդին թերագնահատելու հետեւանքով։ Եւ այն էլ յանուն ինչի՞… Յանուն Քրիստոնէական Հաւատի… Եւ այն էլ մի Հաւատի, որ «օտարներն են միտումնաւոր փաթաթել հայերի շլինքին»։

Ի վերջոյ, մի՞թէ իրաւացի չէր «ամենայն հայոց» բանաստեղծուհին, որ յայտարարելու հանդգնութիւն ունեցաւ մի այնպիսի իդիոտիզմ, որպիսին «հայերի՝ իսլամ ընդունած լինելու պարագային Ցեղասպանութիւնը չէր լինի»։ Կամ «Քաջ Նազար» պարբերականի շատ աւելի մասնաւորեցրած «տրամաբանութիւնը», երբ հայերի դէպքում որեւէ զատողութիւն չի դրւում, թէ «Աստծուն հասնելու ճանապարհի քոմիսիոնճին ո՞վ կը լինէր… Յիսո՞ւս, Մովսէ՞ս, Պուտտա՞, Մուհամմէ՞տ կամ այլ փրկիչ…»

Ուրեմն, անհրաժեշտ է սպառիչ պատասխան տալ այն հարցին, թէ հապա ի՞նչ նպատակ ունէր Աւարայրի ճակատամարտը… Այո՛, ի հարկէ… Մինչեւ այս պահը արդէն գիտենք ու համոզուեցինք, որ պայքարը յանուն Հաւատքի էր։ Յանուն Քրիստոնէական հաւատքի… Կրօնի խնդիր էր… Եւ ոչ երբէք հայրենիքի։

Կրօնի՞… Իսկ ի՞նչ անհրաժեշտ է որ մարդ նաեւ կրօն ունենայ…

Թերեւս այն պատճառով, որ ինքը՝ Մարդը կրօնական էակ է։ Եւ միակ Տեսակը շնչաւորների աշխարհի մէջ, ով Հոգեւոր Էութիւն է։

Կրօնները, որպիսիք էլ լինեն եւ կան՝ հաստատում են ԲԱՐՈՒ եւ ՉԱՐԻ տարբերակումը։ Կրօնական աշխարհայեացքի հիմնական բաղադրիչը արտայայտւում է այդ բարոյականութեան օրէնքից բղխող ԽՂՃԻ երեւոյթը… Վերջին հաշուով ԽԻՂՃԸ եւ կրօնը՝ փոխկապակցուած որակներ են, որ մարդու էութեան մէջ բարեկրթութեամբ պայմանաւորուած խոր արմատներ են ձգում։ Բարոյականութեան զգացումը արձանագրուած է մարդու ՍՐՏԻ մէջ։ Իմմանուէլ Կանտին «ամէնից աւելի ապշեցնում էր մարդու մէջ գոյութիւն ունեցող բարոյական օրէնքը»։

Յաջորդ խնդիրը՝ որ տարակուսանքներ ծնելուց զատ նաեւ հիմար եզրակացութիւններ կատարելու առիթ է տալիս։ Իսկ ի՞նչ նշանակութիւն ունէր մեր հեռաւոր նախնիների համար, թէ իրենք քրիստոնեանե՞ր կը լինեն, թէ՞ զրադաշտականներ։ Կը պաշտեն մարդեղացած Յիսուսի՞ն, թէ արեգակին, միաժամանակ սպասաւորելով կրակին։

Բանն այն է որ Յիսուսի Ուսմունքը ընդունելով՝ նրանք արդէն պաշտպանելու էին իրենց Տեսակը, իրենց Ցեղական որակը… Տարբերուելու էին միւսներից, որպէսզի չհալուեն ու չանէանան այն ժողովուրդների յետեւից, որ Տեսակը, Ցեղական որակը պահպանելու գործոնից զրկուած աշխարհի մէջ իրենց տեղը արդէն զիջել էին սեփական Ինքնութեան հաւատարիմ դրացիներին։

Վասակ Սիւնեցին գերադասելով հնազանդութիւն օտար տիրակալին եւ պատրաստակութիւն դրսեւորելով Հաւատը ուրանալու համար, գուցէ թէ կը ստանար պարսից արքայի խոստացած իշխանութիւնը, գուցէ եւ կը թագադրուէր իբրեւ Սիւնիքի կամ նոյնիսկ Հայոց աշխարհի թագաւոր… Բայց նրա ուրացումի արդիւնքը կը լինէր Հայի Տեսակը վերանալը, ինչը, արդէն իսկ բացայայտ է, որ նրան բնաւ չէր անհանգստացնում…

Այսպիսով, Տեսակի կամ Ցեղի որակի նկատմամբ բացայայտ անտարբերութիւնը, նոյնիսկ թշնամութիւնը եւ, ուրեմն, հնազանդութիւնը օտարի գերիշխանութեան նկատմամբ, որպիսին բնորոշում են «խելամիտ քաղաքականութիւն» կամ «իմաստուն դիւանագիտութիւն» ոչ այլ ինչ է, քան իրականութիւնը կոծկելու, պառտկելու, քօղարկելու այն միջոցը, որի օգնութեամբ սեփական բացառիկ Տեսակ, եւ ի վերջոյ՝ Ցեղական Որակ ունեցող ժողովրդին փորձում են առաջնորդել ձուլարան, ինչը նոյնն է թէ սպանդանոց։

Աղերսուող եզրակացութիւնը ձեւակեպւում է ինքնաբերաբար։

«Բազմախորհուրդ» դատողութիւններն ու դատավարութիւնները, որ շարունակ կատարւում են Հայկ Նահապետից մինչեւ Մամիկոնեան Վարդան եւ Վասակ Սիւնեցի, ծառայում են բաւականին տխուր մի նպատակի — Հային ներշնչել, որ օտարի տիրակալութիւնը հանդուրժելը եւ հնազանդութիւնը գոյութեան կամ, ինչպէս սիրում են առանց բուն իմասի մէջ թափանցելու ասել՝ «գոյատեւումի» միակ հնարաւորութիւններն են։ Ընդ որում չկայ մի ժողովուրդ որ իր միակ ապագան տեսնի այս չարաբաստիկ «գոյատեւումի» մէջ։ Արժանապատւութիւն ունեցող եւ ազատութիւնը իրենց բնական վիճակը ճանաչող ժողովուրդները ոչ թէ մտահոգուած են իրենց գոյութիւնը պահպանելով, այլեւ հաւասարը հաւասարի պէս մրցակցում են յանուն ազգային ու տէրունական շահ

Այս քարոզչութիւնը ոչ թէ դաւաճանութիւն է, ինչպէս դաւաճանութիւն չէ Վասակ Սիւնեցու կեցուածքը, այլ Տեսակը ուրանալու եւ օտարին վաճառուելու մի խայտառակ իրողութիւն, ճիշտ նոյն Վասակ Սիւնեցու ուրանալու եւ ծախուելու նմանութեամբ։

Ես նդում, թէ պատմական անցեալի այսօրինակ մեկնաբանութիւնների հեղինակները անպայման իրենք եւս օտարի ծառայութեան մէջ են։ Թէեւ կարող են նաեւ լինել բացառութիւններ… Ես ուզում եմ հաւատալ, որ այդ հեղինակները իրենք իրենց յօրինած նենգագիտութիւնների, իրենց թերուսութեան եւ ընդհանրապէս լիարժէք կրթութիւն չունենալու դժբախտ զոհերն են…

Այնուհանդերձ, որպիսի՞ն եղաւ Աւարայրի ճակատամարտի արդիւնքը։

Պարսից զօրքի պարտութիւնը կը լինէ՞ր արդեօք հայկական կողմի յաղթանակը։

Կամ՝ հայկաան կողմի պարտութիւնը նշանակո՞ւմ է, թէ հայերը պարտուեցին։

Այս հարցերին ատասխանը պայմանաւորուած է նրանով, թէ ո՞րն էր ճակատամարտի նպատակը։

Պարսիկների նպատակը Հայոց աշխարհը նուաճե՞լն էր… Բոլորովին։ Քանի որ Հայոց աշխարհը արդէն իսկ պարսից տիրակալութեան տակ էր եւ հարկատու։ «Մեր ամբողջ գոյքն ու ստացուածքը քո ձեռքում են, եւ մեր մարմինները քո առաջ են. քո կամքի համաձայն արա՛ ինչ ուզում ես»— հայերը գրել էին պարսից արքային։

Գուցէ հայե՞րն էին որոշել վերականգնել աւելի քան վեց հարիւրամեակ ունեցած կայսրութիւնը, երբ հասել էին մինչեւ Միջերկրական ծովի արեւելեան ափեր եւ իրենց դրամն էլ հատում էին Հալեպի բերդի մէջ։

Դժբախտաբար, այդ հնարաւորութիւնները նրանք չունէին, քանի որ կայսրութիւնները կործանւում են, քանի որ նուաճուած ժողովուրդները երբէք չեն դառնում միասնական ուժ եւ նրանցից ամէն մէկը ձգտում է ազատագրուել եւ ոչ թէ ապրել ու հարկ եղած դէպքում էլ պատերազմել յանուն իրեն նուաճած թագաւորի։

Պարսից թագաւորը հայերից պահանջում էր միայն ու միայն հաւատափոխութիւն։ «“Իմ իշխանութեան ներքոյ եղած բոլոր ազգերն ու ժողովուրդները թող բոլորը ձեռք քաշեն [իրենց] մոլար կրօններից, եւ գան երկրպագութիւն անեն միմայն արեգակին, զոհեր մատուցելով եւ աստուած անուանելով [նրան], եւ սպասաւորելով կրակին…”

Եւ դարձեալ ժամանակակից բարոյազուրկ մտայնութեամբ ապրողների իմաստուն խորհուրդը. «Հայոց աշխարը նուաճուած է, հարկերը տալիս էք, նոյնիսկ ձեր մարմիններն էք համարել նուաճողինը… Ուրեմն, իսկապէս ի՞նչ կարեւորութիւն ունի, թէ Աստծոյ կամ աստուածների հետ ձեր հարաբերութեան “քոմիսիոնճին (յանձնակատարը) ո՞վ կը լինէր… Յիսո՞ւս, Մովսէ՞ս, Պուտտա՞, Մուհամմէ՞տ կամ այլ փրկիչ”»…

Պարսից թագաւորին հղած նամակի մէջ հայերը խոստանում են. «Եթէ այս հաւատի մէջ թողնես, ո՛չ երկրի վրայ ուրիշ տէր կ’ընդունենք քո փոխարէն եւ ո՛չ էլ երկնքի մէջ ուրիշ Աստուած կ’ընդունենք Յիսուս Քրիստոսի փոխարէն, որից բացի՝ ուրիշ Աստուած չկայ»։

Ուրեմն, իրաւացի՞ է Ստալինեան դափնէպսակով բանաստեղծը, երբ յորդորում էր, որ «Եթէ հայերը մահմեդականութիւն ընդունած լինէին, ապա Ցեղասպանութիւն չէր լինի» եւ այս հորդորի տակ քօղարկուած էր նոյն այն հնազանդութան հորդորը, որին ականջալուր չէր եղել Հայկ Նահապետը։

Եւ անցեալ դարավերջին՝ 1994-ին Լոս Անջելեսից տարածուող յաջորդ իմաստուն յորդորը արդեօք Մոսկուայի թելադրութեամբ չէ՞ր՝ Պետական Դումայի 1996 թուականի Մարտին ընդունած որոշմանը մեզ նախապատրաստելու նպատակով։ Ճիշտ այնպէս, ինչպէս «հայածին» ակադեմիկոս Աղանբեկեանը, որ լինելով Մ. Գորբաչեւի խորհրդականը, Փարիզի Հայկական ռադիոյով ունեցած իր ելոյթի ընթացքին յայտարարեց, որ եթէ «հայերը Ղարաբաղը պահանջեն՝ Միխայիլ Սերգէյիչը կ’ընդառաջի»։

Ես ուզում եմ ասեմ, որ բոլոր երեք դէպքերում էլ «հիւսիսից ծագող արեւի նկատմամբ ունեցած դիւրահաւատ միամտութեամբ» մենք գործ ենք ունեցել որակեալ սադրանքների հետ՝ մեր շղթաները աւելի ամուր գամել տալու համար։

Բայց մի՞թէ արժէր յանուն մի «քոմիսիոնճիի… լինէր Յիսուս, Մովսէս, Պուտտա, Մուհամմէտ կամ այլ փրկիչ» այնպիսի պնդաճակատութիւն, որպիսին դրսեւորեցին Վարդանանք՝ չգնահատելով Վասակի եւ նրա կողմնակիցների «խոհեմութիւնը», «քաղաքական հեռատեսութիւնը» եւ «լրջախոհութիւնը»։

Ի՞նչ էին շահելու իրենց համառութեամբ Հայ եպիսկոպոսները Պարսից թագաւորին հասցէագրած իրենց երկար-բարակ բացատրական նամակով։ Եւ ի՞նչ շահեց «տգետ, անձնաշահ, եկեղեցու հլու կամակատար» Վարդան սպարապետը իր զօրագունդի հետ յաւիտենական հանգիստ գտնելով Աւարայրի դաշտի միւս մեռեալների հետ։ Անշուշտ, ես համաձայն չեմ Վարդան սպարապետի մասին բարեկամիս այդ բնորոշումի հետ, քանի որ նա շփոթում է 5-րդ դարի հոգեւորականներին՝ արծաթասիրութեան եւ աշխարհիկ կեանքի վայելքներով ապրող ժամանակակից կղերի հետ։

Վարդան Մամիկոնեանը ուսեալ, իր զինուորական պարտքի նկատմամբ հաւատարիմ եւ բնաւ կամակատար չէր, քանի որ դարձեալ մերօրեայ օրինակները երբէք հաւաստի հիմք չեն կարող լինել հինգերորդ դարի ոչ միայն սպարապետին, այլեւ զօրականներին, աշխարհականներին եւ հոգեւոր դասին։

Այլապէս ազգային մեր Տեսակը երբէք չէր կարող ունենալ արհավիրքներով եւ հերոսական էջերով մի ապագայ, որտեղ ապրում ենք մենք։

Եւ որեւէ կասկած չի կարող լինել, որ մեր ժամանակի տգիտութիւնը, անձնաշահութիւնը, սեփական երկիրը կողոպտող «հայրենասէրների» առատութիւնը, պետական պաշտօնեաները, կղերի եւ տէրութեան փոխադարձ յանցաւոր հարաբերութիւնները, երբ խնդիրը հասնում է մինչեւ խայտառակ համագործակցութեան, մի խօսքով այս ամէնը իմ խորին համոզմամբ երբէք չեն կարող եւս 1500-ամեայ մի ապագայ ապահովել մեզ։

Եթէ Հայ աշխարհի ազգային-քաղաքական կեանքը շարունակեն առաջնորդել անաստուած-կոմունիստական ոլորտների մէջ յօրինուած եւ մոլորեցնող «լեգենդներն» ու «մեծերը» ։

«ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ ՅԱՂԹԱՆԱԿԻ» ԱՌԵՂԾՈՒԱԾԸ

Բայց ի՞նչ առեղծուած, երբ պատմական անցուդարձը ժամանակակից իրականութեան հետ չշփոթելու դէպքում եւ պատմութիւնը արդիականացնելու փորձերը կանխելու պարագային ամէն ինչ բացայայտ է ու հասկանալի։

Ինչպէս անցեալ 80-ականներին յատուկ ծառայութիւնները ստեղծեցին բուդդայականներով ու եովհայի վկաներով, բայց առանձնապէս յաջողութիւնների չհասան եւ արթնացող հասարակութիւնը այնուամենայնիւ իր վախը հաղթահարած ոտքի կանգնեց համապարփակ բռնատիրական համակարգի դէմ, այնպէս էլ փորձեցին նոյն բեմագրութիւնը շարունակել 1990-ականներին եւ մինչեւ հիմա աչքի լոյսի պէս փայփայում են «հեթանոսներին», «արծիւներին», «նժդեհականներին», «արիականներին», «ազգայնականներին» եւ սրանց նման թարախակալող ուռեր, դարձեալ նոյն նպատակով։Եւ այդ նպատակը Հայ աշխարհի ապագան վերջնականապէս տապալելու եւ հայ ազգը երկրի երեսից վերացնելու դրացի երկու կայսրութիւնների համատեղ ծրագիրը իրականացնելու նպատակն է։

ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ

[sacred]

ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ԹՈՒՐՔԻԱ ԳՈՐԾԱՐՔԻ ՍՏՎԵՐԱՅԻՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐԸ

PrintSendPDF

ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ԹՈՒՐՔԻԱ ԳՈՐԾԱՐՔԻ ՍՏՎԵՐԱՅԻՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐԸ

Սոցիալիստական կոնֆերանս, 07/10/2009

I.Արտաքին քաղաքական գործարքները որպես օլիգարխիական համակարգի նոր որակՀայաստանում կառավարման օլիգարխիական համակարգը սրընթաց մոտենում է իր գագաթնակետին: Համակարգի էությանը համապատասխան՝ երկիրը դիտվում է որպես մի կալվածք, որից հնարավոր կարճ ժամանակահատվածում պետք է քամել առավելագույն շահույթ: Որևէ այլ մոտեցում, այլ տեսանկյունից իսպառ բացակայում է: Բացառությամբ մեկի` հնարավորինս երկար պահպանել իշխող դիրքերը երկրում, խտրականություն չդնելով միջոցների ընտրության հարցում: Բացարձակապես ոչ մի խտրականություն…

Վերջին տարիներին օլիգարխիական համակարգի թռիչքային զարգացմանը համընթաց էապես ընդլայնվեց նաև նշված միջոցների զինանոցը: Վերջինիս որակական թռիչքն ապահովվեց արտաքին աշխարհի հետ գործարքների շնորհիվ: Օլիգարխիան գործարքի է ներկայացնում երկրի այս կամ այն կարևորագույն նպատակը, սկզբունքը, շահը, որի դիմաց «իրավունք» է ստանում պահպանելու իշխանությունը ցանկացած ձևով` սպանություններով, խոշտանգումներով, հալածանքներով` երաշխավորված լինելով միջազգային հանրության որևէ էական միջամտությունից: Վերջին տարիներին օլիգարխիայի հիմնական գործընկերներն են դարձել Անգլիայի և ԱՄՆ-ի կառավարությունները, չնայած որոշ երկրներ էլ չեն խորշում նման «գործընկերությունից»: Առաջինն այս կարգի գործարքներից Հայաստանի զինված ուժերի ստորաբաժանումն Իրաք ուղարկելն էր:

Իրաքում Մեծ Բրիտանիան և ԱՄՆ-ն իրենց՝ իրականում աշխարհակալ նպատակները, մոլորակի ընդերքներին տիրանալու մղումը, «հակաահաբեկչական» բացարձակ անհեթեթ դրոշով քողարկելով, այս դրոշի տակ կախյալ մի շարք երկրներին ներգրավելով` Իրաքի ժողովրդի դեմ իրականացրեցին աննախադեպ հանցագործություն` տասնյակ հազարավոր անմեղ մարդկանց սպանություններ, միլիոնավոր մարդկանց փախուստ երկրից, փաստացի անվերջ քաղաքացիական պատերազմի հրահրում: ԵՎ այս՝ բարեկամ ժողովրդի դեմ կատարված հանցագործությանը, որը նախորդ դարասկզբից ի վեր, ցեղասպանությունից հրաշքով փրկված հազարավոր հայ ընտանիքներ հյուրընկալեց և հյուրընկալում է, մասնակցեցին նաև օլիգարխիայի կողմից գործուղված հայաստանյան զինված ուժերի ստորաբաժանումները: Սրանով «հայրենի» օլիգարխիան իրեն կարգեց աշխարհակալ ուժերի կրտսեր գործընկեր, լակեյ:

ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հաջորդ այս կարգի հրահանգն օլիգարխիային` Աֆղանստանում աշխարհակալ նպատակներով իրականացվող հերթական սպանդին հայկական ստորաբաժանումներին մասնակից դարձնելն է: Սրանով ոչ միայն մեզ մասնակից դարձնելով հերթական սանձարձակ անօրենությանը, այլև ուխտադրույժ կարգելով: Արցախյան պատերազմի ավարտին Հայաստանի և Աֆղանստանի իշխանությունների ներկայացուցիչները պայմանավորվեցին բացառել միմյանց նկատմամբ թշնամական գործողությունները, այդ թվում աֆղան-մոջահեդների մասնակցությունն Արցախյան ռազմաճակատում:

Արդեն առաջին արտաքին քաղաքական գործարքները, զուգորդվելով երկրում ծավալվող այլ էական գործընթացների հետ (պետական ողջ համակարգը օտարի ազդեցության տակ գտնվող, նրանց կողմից ձեւավորված եւ կառավարելի անձանցով ողողելը, բանական արժեհամակարգի ոչնչացումը, նրա փոխարինումը անսահման հարստատենչության համակարգով եւ այլն), հետզհետե ձևավորում էին օլիգարխիայի վրա հիմնված արտաքին կառավարման համակարգ, միևնույն ժամանակ լրջագույն հարված հասցնելով երկրի վարկին միջազգային ասպարեզում: Բայց «հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում» կոչված գործարքը նույնիսկ այս ամենի պարագայում անկման նոր որակ է, որը սպառնում է մեծագույն աղետով, ընդհուպ մինչև երկրի ոչնչացում:

II.Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում

Իրականում սա ոչ թե հայ-թուրքական, այլ անգլո-ամերիկյան նախագիծ է:

Թուրքիայի կառավարությունը սակարկել է և պարտադրողներից կարողացել է ստանալ, թե՛ ցեղասպանության հարցի միջազգային ճանաչման փաստացի չեզոքացում, թե՛ ցեղասպանության հետևանքով հայրենիքից զրկված հայության իրավունքների վերականգման բացառում, թե՛ Արցախի խնդրում հայության համար խիստ վտանգավոր զարգացումների ապահովում:

Հայոց օլիգարխիան ստորաքարշությամբ զիջելով Հայաստանի, Արցախի և ողջ հայության համար կարեւոր վերը նշված բոլոր կետերում, կարողացել է կորզել իր տերերից Հայաստանում իր իշխանության պահպանման լրացուցիչ հավաստիացում:

Օլիգարխիան ջանում է այդ աննախադեպ հակահայ գործարքը ներկայացնել որպես նվաճում: Հայկական ընչազուրկ զանգվածին, ծանրագույն պայմաններում աշխատող փոքր և միջին ձեռներեցներին որպես իրենց վիճակի հիմնական պատճառ ներկայացվում է շրջափակումը, իսկ հայ-թուրքական սահմանի բացումը՝ որպես մեկ ակնթարթում զրկանքները հաղթահարելու մի հրաշալի միջոց: Սա երկու աննախադեպ կեղծիքների մի ֆանտաստիկ համադրում է:

Առաջինը` ժողովրդի ծանրագույն վիճակը, իրականում բացատրվում է ոչ թե շրջափակումով և ոչ էլ Արցախյան պատերազմով, այլ միայն «հայրենի» օլիգարխների սանձարձակ կողոպուտով: Երկրորդը` բացվում է ոչ թե հայ-թուրքական սահմանը, այլ բացվում է Թուրքիայի սահմանը հայկական օլիգարխիայի հետ: Իսկ պարզ ժողովրդի, հասարակ գործարարների համար այդ նույն օրվանից Թուրքիայի հետ որեւէ կապը բազմապատիկ դժվարանալու է: Որովհետև երբ բացվի սահմանը, բազմաթիվ ապրանքներ, որ մանր առևտրականների փոքր խմբաքանակով տեղափոխվում են Թուրքիա-Վրաստան-Հայաստան ուղիով, մեծ խմբաքանակներով սկսելու են ներմուծվել օլիգարխիայի կողմից, մյուսների համար փաստացի արգելվելով, նաեւ անիմաստ դարձնելով այդ գործունեությունը, Ճիշտ այնպես ինչպես դա արեցին ցորենի, վառելիքի, պարարտանյութի եւ մի շարք այլ ապրանքների հարցում:

Հսկայական հարված կստանան արտադրողները, առաջին հերթին տասնյակ հազարավոր գյուղացիական տնտեսությունները, որոնց աշխատանքը կիմաստազրկվի: Անգամ առանց թուրքական կառավարության հատուկ ծրագրի՝ հայկական օլիգարխիայի խողովակներով խիստ ցածր գներով գյուղատնտեսական մթերքների ներհոսք ապահովելը հայկական շուկա կատարվելու է հայրենի գյուղատնտեսությունը քայքայելու, բնակչության նոր մեծ արտահոսք ապահովելու նպատակով: Օլիգարխիան առանց հատուկ ծրագրի էլ դա կանի, ինչպես բազում այլ դեպքերում անցյալում:

Օլիգարխիան փաստացի անհատույց զավթել, սեփականացրել է երկրի ողջ հարստությունը՝ տարածքներ, ընդերքը, շենքեր, շինություններ, ենթակառուցվածքներ: Հարստություն կուտակելու մոլուցքը դրդում է նրան անհապաղ վաճառելով այս ամենը վերածել փողի, հետո նոր զավթումներ կատարել, նորանոր հարյուրավոր եւ հազարավոր մարդկանց զրկել իրենց տներից, տնամերձներից, ցանկացած սեփականությունից՝ դարձնելով նրանց պանդուխտ, իսկ ձեռք բերածը նորից վաճառելով եւ նորից փող կուտակելով: Թուրքիայի հետ բաց սահմանը, թուրք իշխանությունների, գործարարների հետ «քիրվայությունը» աննախադեպ թռիչք են հաղորդելու այս՝ սեփական երկրի ոչնչացման գործընթացին:

Սրանով բացարձակ նույնացնում են Թուրքիայի շատ որոշակի շրջանակների եւ հայրենի օլիգարխիայի նպատակները: Իսկ միգուցե եւ այս գործարքը պարտադրողների:

III.Եզրակացություններ

1. Օլիգարխիական համակարգը ծանրագույն վտանգներից է ցանկացած երկրի համար, և հավասար է, անգամ գերազանցում է օտարերկրյա օկուպացիային: Անգամ գերազանցում, քանի որ բացարձակ թշնամական բնույթը տվյալ ժողովրդի համար քողարկված է օլիգարխիայի, իբր հայրենակից լինելով, մինչդեռ նրա համար միակ հայրենիքը դա հարստությունն է, նրա պահպանումը եւ կուտակումը ցանկացած գնով:

2. Օլիգարխիական կառավարման պայմաններում ամեն երկրի, նաեւ Հայաստանի համար խիստ հակացուցված են արտաքին քաղաքական բարդ քայլերը, հատկապես այնպիսին ինչպիսին է հայ-թուրքական կնճիռների հաղթահարումը: Նման քայլի դիմելիս օլիգարխիան երկրի էական նպատակը, սկզբունքը, շահը օտարների հետ աճուրդի է հանում հարստության դիմաց, անգամ եթե այդ գործարքի միակ արդյունքը արտաքին ազդեցիկ ուժերից ստացած սեփական ժողովրդին եւ երկիրը թալանելու իրավունքն է:

3. Օլիարխիական համակարգի հաստատումը, այդ հաստատմանը մասնակից լինելը, նրա ամրապնդմանը նպաստելը՝ խոշորագույն հանցագործություն, քայքայիչ գործողություն է ոչ միայն տվյալ երկրի, այլեւ մարդկության հանդեպ: Նման հանցագործություն աշխարհի տարբեր ծայրերում կատարում են աշխարհակալ ուժերը, առանձին զարգացած երկրները: Եվ եթե քաղաքական կտրվածքով դա բերում է զոհ երկրին ցանկացած միջազգային մեքենայություններում օգտագործելու հնարավորություն (հաճախակի նրա բնակչությունը դնելով ծայրագույն զրկանքների, տառապանքների, երկիրը կորցնելու անգամ բնաջնջման ցեղասպանության վտանգի առջեւ), ապա տնտեսական առումով հսկայական օգուտ բերում զարգացած երկրներին: Քանզի օլիգարխիական համակարգը յուրացնելով երկրի ողջ հարստությունը, համաերկրացիներին զրկելով ամեն ինչից դատապարտելով ծայրագույն աղքատության, ողջ կուտակվածը տեղափոխում է զարգացած երկրներ, այնտեղ ապրանքներ, սեփականություն ձեռք բերելով, ներդրումներ կատարելով, դրանով նպաստելով այդ երկրների տնտեսական զարգացմանը եւ ոչնչացնելով տնտեսությունը սեփական երկրում: Հայաստանի օրինակով կարող ենք ասել, որ օլիգարխիական համակարգի կողմից երկրից զարգացած երկրներ արտահանվածը բազմապատիկ գերազանցում է վերջիններիս բոլոր ներդրումները եւ նվիրատվությունները Հայաստանին:

4. Այն ժողովուրդները, որոնք ցանկանում են բարեկամ մնալ, կամ դառնալ հայ ժողովրդին պետք է իրենց կառավարություններին պարտադրեն հրաժարվել ցանկացած աջակցությունից աշխարհակալ ուժերի «հայ-թուրքական» գործարքից, նպաստեն երկրում կազմաքանդել օլիգարխիական համակարգը եւ վերականգնել կառավարման բնականոն համակարգը: Դրանից հետո մենք երախտապարտ կլինենք նրանց եւ հայ-թուրքական կնճիռը հաղթահարելու գործում ցուցաբերած ցանկացած օգնության համար: Իսկ մինչ այդ նրանք սեփական խնդիրները կարող են անմիջապես լուծեն՝ ստանալով իրավունք անարգել հատելու հայ-թուրքական սահմանը իրենց բեռների եւ փոխադրամիջոցների համար Հայաստանի կողմից եւ ձեռք բերել նույն պայմանավորվածությունը Թուրքիայի հետ մինչեւ իրավիճակի ամբողջական կարգավորումը:

Ինչ անել

Վճռորեն մերժել ու դատապարտել օլիգարխիայից կազմված ու օլիգարխիայի շահերը ներկայացնող պետական համակարգի կողմից իրականացվող բոլոր տեսքի արտաքին-քաղաքական գործարքները, լինի դա հայ-թուրքականը, Արցախյանը թե հնարավոր ուրիշները:

Վերականգնել ժողովրդի, հասարակության իշխանությունը, պահանջելով Ս.Սարգսյանի անհապաղ հրաժարականը և երկրի անցումը ժողովրդավարական զարգացման:

Հայ ազգի առաջնահերթ նպատակը համարել` ՀՀ-ում և Արցախում օլիգարխիկ ինչպես պետական մեքենայի, այնպես էլ տնտեսական համակարգի ապամոնտաժումը, հասարակության ամեն անդամի ոչ միայն քաղաքական, այլև տնտեսական ոտնահարված իրավունքների վերականգնումը, երկրում հաստատելով ժողովրդավարության ու սոցիալական արդարության արժեքը պաշտպանող պետական նոր կարգ: Ինչպես քաղաքական իշխանությունը, այնպես էլ դրա հիմքը հանդիսացող ունեցվածքային իրավունքները պետք է առնվեն դրանք զավթած օլիգարխիկ նեղ խմբակի ձեռքից և վերաբաշխվեն հասարակության ողջ անդամների միջև:

Նման, հասարակական լայն հենարան ունեցող և իր քաղաքացիների շահերը իրականում ներկայացնող հայկական պետությունը, մինչև հայ-թուրքական և այլ համահայկական հարցերի լուծմանն անցնելը, պետք է ձևակերպի դրա համար համապատասխան համահայկական կառույցներ, դրանով կատարելով ՀՀ Անկախության Հռչակագրով իր վրա ստանձնած պարտավորությունները:

Եվ միայն նման կառույցների աշխատանքի շնորհիվ, որտեղ որ կկարողական իրական, որոշիչ ձայնով մասնակցել ինչպես ՀՀ ամեն մի քաղաքացի, այնպես էլ համաշխարհային հայության ամեն մի անդամ, հնարհավոր կլինի ձևակերպել Հայության և նրա շահերը ներկայացնող Հայաստանի Հանրապետության սկզբունքային մոտեցումները հայ-թուրքական, Արցախյան, ինչպես նաև ուրիշ կարևորագույն ռազմավարական հարցերում:

Սոցիալիստական կոնֆերանս

[lira]

Правила поведения мира или Мыслить лучше коллективно.

Футуризм или исследование будущего - это научная дисциплина, основанная на идее, что в реальности господствует не хаос, а определенного вида логика. Если мы сумеем эту логику уловить, то сможем использовать ее для определения будущего и даже сможем его формировать. Мир не хаотичен, в нем есть четкие тенденции и процессы, которые не всем видны. Если мы научимся их различать, то сможем использовать это понимание для воспроизводства будущего, разумеется, не полностью, а с разной долей относительности.

Исследовать и прогнозировать будущее сложно по трем причинам.

Во-первых, большое количество составляющих и зависимость каждого решения от множества параметров, иногда глобальных.

Во-вторых, скорость изменений, растущих по экспоненте. Многие наши системы не успевают приспособиться к такой скорости. По этой причине, кстати, большинство государственных организаций находятся на разных стадиях развала.

И, наконец, третья причина трудности прогнозирования будущего - ограниченность человеческого мозга. Человек мыслит штампами, а потому ему трудно просчитать будущее, состоящее из огромного количества аспектов.

Коллективный разум - это старая новая идея, говорящая о том, что группа в определенных условиях может быть умнее каждого своего члена, даже если он является самым выдающимся специалистом в данной области. Но не каждая группа умна. Чтобы она стала умной, необходимо соблюсти несколько условий.

Первое, - в ней должны быть разные мнения. Чем шире разброс мнений, тем более многопланово рассматривается вопрос. Получается, что группа может сделать то, что не может сделать один человек.

Второе условие – самостоятельность в суждениях. Часто мы ведем беседу, но остерегаемся высказать свое мнение, например, по причине субординации, - не хотим спорить с начальником, - или остерегаемся противостоять большинству. Поэтому теория коллективного разума говорит о необходимости создания условий, при которых каждый может свободно высказать свое мнение. Одно из них - анонимность. Если я не знаю своего собеседника, а он не знает меня, то мы находимся в равном положении, и я могу высказать все, что хочу, не опасаясь снижения своего статуса.

Третье условие эффективности коллективного разума - в группу должны входить не начальники и управляющие производством, а конкретные исполнители, знакомые со всеми аспектами проблемы. Если предоставить им возможность высказать мнение по важным и даже стратегическим вопросам деятельности компании, то в результате обсуждения появляется продукт, которого не было раньше.

Мы говорим о коллективном целенаправленном действии, когда ставится задача и принимается групповое решение. Другие виды общих действий, такие как социальные сети, форумы и чаты, позволяют вести беседу, но не способны создать групповое логически выстроенное решение, основанное на индивидуальных мнениях. Когда используется коллективный разум, то запускается механизм, который собирает и обобщает мнения с целью привести их к единому решению. Именно в этом нуждаются различные фирмы, которые хотят не просто обсуждать, а принимать решения.

В выработку стратегии организации обычно вкладывают немалые ресурсы. В существующих методиках этот процесс занимает много времени. Но если удается ввести в него массы и создать им условия для свободного выражения мнений, то можно не только ускорить принятие стратегических решений, но и улучшить повседневную тактическую работу. Массовое участие обеспечивает быстрое принятие решений. Так работает коллективный разум.

Идея состоит в том, чтобы взять потенциальную силу группы и вести ее в соответствующих условиях, согласно методологии, до достижения необходимого результата. И тогда рождается такое понимание, созидаются такие решения, к которым нельзя прийти никаким другим путем. Будущее зависит от простых людей, от масс, а не от политиков и отдельных лидеров, так как они способны объединиться эмоционально, сердечно, ради общего счастливого будущего и достичь целей, которых никто не достигал в прошлом.

О.Моргенштерн, специалист в области исследования будущего и принятия коллективных решений

[lira]

Шутки над "коллективным разумом" вот-вот могут закончиться

Сегодня краудсорсинг – это уже даже не методология, а скорее мировоззрение. И суть его очень проста.

Если ты хочешь решить какую-то задачу, то не торопись напрягать мозги и не обращайся за помощью лишь к своим сотрудникам и советникам, эффективность которых и подходы к решению задач тобой достаточно проверены. Попробуй позвать людей, доселе тебе неизвестных. Причем позови их как можно больше.

И тогда в этой огромной толпе (обязательно обнаружат себя те, чей ум в состоянии решать именно твою задачу. Причем решать непривычными и даже странными в глазах большинства методами.

Но от тебя потребуется только одно важное условие – ты должен иметь технологию, которая отсечет тот информационный шум, который непременно возникает в любых массовых собраниях людей. Технология поможет произвести селекцию и найти в толпе носителей тех идей, которые представляют интерес для решения твоей задачи.

Начальников и экспертов просьба не предлагать!

Особенность нашего динамичного времени заключается в том, что сегодня, к примеру, в западном мире существуют задачи, для решения которых нет экспертов. Как это выяснилось? Очень просто – попробовали решать новые задачи по привычной технологии и методологии. И рождались варианты, не отвечающие условиям задачи. Это возникало потому, что специалисты, по привычке взяв под козырек, включали в дело все свои наработанные годами компетенции, а результата не возникало.

Речь идет о кризисе экспертного разума. Вера во всесильность науки и в ее возможности решить любую проблему начинает приводить к частым неудачам, которые оплачиваются огромными затратами.

Но заказчик порой еще более рационален, чем исполнитель. И разум диктует ему свой вывод: «Эти ученые плохие. Надо позвать других».

Но и другие все чаще выдавали суррогатные решения поставленных задач.

А если брать глобальные вызовы, например модель новых международных отношений, мировой терроризм, национальную нетерпимость, то, как известно, этими необъятными задачами занимаются огромные институты, общественные организации, политические партии и т.д. А результат? Как говорится, увы и ах.

Похожую проблему некоторое время назад решали в США, где была поставлена задача снижения смертности от внелечебных ошибок. То есть смертности по вине, халатности, неосторожности медсестер, сиделок и другого обслуживающего персонала. От этих ошибок в Америке ежегодно умирали до 400 тыс. человек.

И это стало вопросом не президенту, не Конгрессу, а прежде всего самому обществу – надо сделать, чтобы эту страшную цифру уменьшить?

Ответом занялись около миллиона человек! Участвовали все, кто имел хотя бы какой-то контакт с этой общенациональной проблемой, – от врачей и сиделок до выживших после ошибок пациентов и родственников умерших. Не говоря уже о волонтерах от медицины и просто граждан с идеями. Так появилось несколько тысяч предложений, которые тщательно отбирались, обсуждались, выносились на голосование. Это еще не было технологией краудсорсинга, но это было уже массовое творчество на основе здравого смысла, учитывающего мнения разных групп. В итоге эта мозговая атака выработала 60–70 советов, позволивших за год снизить число смертей от неврачебных ошибок почти на четверть.

И таких разработок силами «коллективного разума» в мире уже довольно много. Причем немало таких, которые связаны с рождением буквально мировых брендов. Поэтому в общественном сознании начинает прочно занимать свое место такой термин, как «социальные инновации» (socialinnovation), означающий разработку новых продуктов с помощью особых социальных технологий.

Существует интереснейший пример вовлечения в эту деятельность геймеров, которые в течение нескольких недель разработали трехмерную структуру белка, способного работать против вируса ВИЧ. Формула белка была известна.

Требовалось «материализовать» такую его структуру, которая давала бы эти необходимые противовирусные свойства. Так вот геймеры шли к этой структуре через игру, они складывали некий пазл, дающий необходимое решение. И они его нашли, выстроили.

Александр Ослон, президент фонда "Общественное мнение"

[lira]

Пояснение к предыдущему посту:

Краудсорсинг (англ. crowd sourcing) - согласно словарю Merriam-Webster, практика получения необходимых услуг, идей или контента путем просьб о содействии, обращенных к большим группам людей, особенно - к онлайновому сообществу в отличие от обычных сотрудников или поставщиков.

Значение слова "толпа" в краудсорсинге отличается от общепринятого - это любая группа, состоящая из условно-анонимных или не знакомых друг с другом участников. Например, участники проекта Wikipedia могут не знать друг друга, однако сообща повышают качество той или иной статьи, внося свои правки и оценивая правки других.

Краудсорсинг это:

1. Выполнение работы одного специалиста большой группой людей. Передача работы от одного человека группе людей в этом случае осуществляется в виде открытого призыва.

2.Применение принципов открытого кода в областях, не связанных с программированием.

3. Способ решения задач, выполнения заданий и так далее, посредством обращения за помощью к большому числу людей или организаций, чаще всего с использованием Интернета

4. Бизнес-модель, основанная на передаче определенных заданий большой группе потребителей как третьей стороне. Использование Интернета позволяет организовать взаимодействие и координацию потребителей просто и дешево, а также позволяет рассмотреть задачи, которые в эпоху отсутствия Интернета было даже трудно представить. Краудсорсинг может придать значимость создаваемому продукту или сервису и укрепить полезные связи между потребителями и компанией.

5. Способ получить искомые сервисы, идеи и любые другие содержательные материалы, обращаясь к большой группе людей, чаще всего из онлайн сообществ, а не к штатным работникам или поставщикам.

6. Аутсорсинг части рабочих заданий группе людей, действующих независимо друг от друга, и готовых предоставить свои услуги в обмен на опыт, признание или небольшую плату. Современные работодатели понимают, что достижения техники позволяют людям развивать свои навыки и таланты не покидая дома, поэтому используют социальные медиа и интернет форумы, что бы пригласить людей к участию в своих проектах".

[lira]

Краудсорсинг - это сотворчество, когда множество людей решают одну и ту же задачу в онлайн среде.

Может попробуем вот так находить наиболее эффективные решения национальных задач?

[Гуру]

реально действуюший механизм... в армии пробовали по паре тем... работает на 100%... главное правильних людей выбрать на роль оцениваюших предложения , задачу разбить на максимально мелкие блоки, не давать исполнителям взаимодействовать друг с другом (это не мозговой штурм).. исполнители должны быть не экспертами в вопросе, но желательно иметь хотя бы общее понятие об области..

[sacred]

тут и картинки с текстом

Дан старт строительству дороги Север-Юг.

eMedia.am, 13.09.2012 | Այսօր տեղի ունեցավ «Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցք» ծրագրի շինարարության պաշտոնական բացումը։Նշենք, որ ծրագրի իրականացման համար Հայաստանի Հանրապետության և Ասիական զարգացման Բանկի (ԱԶԲ) միջև 15.09.2009 թ. կնքվել է Շրջանակային ֆինանսավորման համաձայնագիր, որով նախատեսվում է 962 մլն ԱՄՆ դոլարի ֆինանսավորում, որից Ասիական Զարգացման Բանկի մասը կազմում է 500 մլն ԱՄՆ դոլար:<br style="outline: none; margin: 0px; padding: 0px; "><br style="outline: none; margin: 0px; padding: 0px; ">Նախատեսվում է, որ ռազմավարական նշանակության այս ճանապարհը հնարավորություն կտա Հայաստանի հարավային սահմանից դյուրին երթևեկել մինչև Վրաստանի սահման, թույլ կտա իրականացնել եվրոպական չափանիշներին համապատասխանող բեռնափոխադրումներ և ուղևորափոխադրումներ, զարգացման լուրջ հնարավորություններ կընձեռի Հայաստանի հարավից հյուսիս ընկած բոլոր բնակավայրերին:

[lira]

"Бытует мнение, что индивидуум, оказавшись в толпе, теряет способность конструктивно мыслить, а возможности его аналитического мышления опускаются на порядок ниже. Не знаю даже, откуда я это взяла? Где и от кого услышала? Но такая установка у меня, что называется, с детства! … Всегда считала, что именно индивиды способны принимать наиболее правильные решения.

И вот неожиданно для себя познакомилась с результатами исследований Джеймса Шуровьески, финансового аналитика New York Times и Wall Street Journal, который убедительно доказывает, что коллективный потенциал большой группы так называемых простых людей всегда выше, чем у избранных одиночек, пусть даже входящих в интеллектуальную элиту.

Хочу озвучить его некоторые выводы и результаты исследования.

Собравшиеся 800 человек должны были определить вес быка. Коллективное решение толпы из фермеров и горожан оказалось более точным, чем мнение специалистов.

Выяснилось, что группа обладает коллективным интеллектом, и способна быть более проницательной, чем специалисты. Причем, не требуется, чтобы ведущие роли в ней играли специалисты. Смешанная группа способна прийти к верному коллективному решению. Мудрая группа – это многообразие мнений, независимость мнений, объединение личных мнений в коллективное решение.

Непохожесть членов группы благотворна для верного суждения, расширяет видение проблемы, подавляет деструктивные процессы.

Группа из специалистов и новичков всегда справляется с заданием лучше, чем группа специалистов.

Произвольно собранная группа, не отыскивая знатоков, но не невежды, справится с задачей лучше.

Успешная группа должна состоять также из специалистов. Участие хотя бы нескольких новичков позволит достичь лучших результатов.

Группам похожих людей трудно усваивать новую информацию. Участники однородных групп достигают успеха в знакомой им деятельности, но проигрывают в коллективном умении исследовать альтернативы.

Таким образом, каким бы знающим и опытным ни был специалист, для достижения лучшего результата, его советы и прогнозы следует обязательно сопоставлять с другими мнениями.

Коллективные решения оказываются эффективными, когда принимаются людьми с различными мнениями, приходящими к независимым выводам на основе собственной информации.

Группы более эффективны в выборе возможных решений проблемы, чем в их генерировании.

Изобретательность присуща индивидууму, но выбор лучшей инновации – коллективу.

Если вы сформируете большую группу независимых друг от друга участников, не направляя их усилия, то их совместное решение окажется успешным.

Группы проявляют мудрость, только когда есть баланс между информацией, которой владеют все участники группы, и информацией, которой они располагают в частном порядке."

[Удача]

Смею предположить,что группа из 800 армян, которым предложат определить вес быка, просто перебьет друг друга.

[lira]

Смею предположить,что группа из 800 армян, которым предложат определить вес быка, просто перебьет друг друга.

Смею предположить, что если мы не научимся договариваться и работать в команде, то рискуем отстать от других народов.

Потому что грядёт эпоха, когда именно подобные "технологии" будут способствовать успеху, продвижению и процветанию. Такова новая реальность...

[RafaelP]

Лира, я бы все таки относился со скептицизмом к таким исследованиям. Знаете, многие чего то там исследуют, но не всех публикуют в хороших рецензируемых журналах. Потом слишком уж далеко идущие выводы. А к словам "всегда" я бы относился вообще с большим скептицизмом. В "эксперименте с быком" слово, бросающееся в глаза это фермеры.

[lira]

....... В "эксперименте с быком" слово, бросающееся в глаза это фермеры.

Коллективное решение толпы из фермеров и горожан оказалось более точным, чем мнение специалистов.

Группа из специалистов и новичков всегда справляется с заданием лучше, чем группа специалистов.

RafaelP, Вам не кажется, что если мы научимся (не теряя своей индивидуальности каждый) мыслить и действовать коллективно, заботясь о всеобщих интересах, , то только выиграем от этого?

Если какие-то тенденции в мире начинают выходить на первый план, разве не в наших интересах усвоить это одними из первых?

[aykavan]

С одной стороны,-это хорошо, что мы- армяне- умеем мыслить индивидуально...- каждый по-своему...

-это говорит о том, что мы-умная и думающая нация.

Плохо одно...-нет в нас сплочённости... и никогда и не было....- как следует из нашей истории....

Отсюда и столько предателей армян в нашей нации, в разный отрезок времени... так уж сложилось исторически..

НО МЫ ВСЕГДА СПЛАЧИВАЕМСЯ ПЕРЕД ЛИЦОМ ОПАСТНОСТИ...

КАК И БЫЛО ВО ВРЕМЯ ВОЙНЫ В КАРАБАХЕ.