ԱԲՈՒ-ԼԱԼԱ ՄԱՀԱՐԻ Ավետիք Իսահակյան

[crimson]

ԱԲՈՒ-ԼԱԼԱ ՄԱՀԱՐԻ

(ՊՈԵՄ)

Աբու-Լալա Մահարին,

Հռչակաւոր բանաստեղծը Բաղդադի,

Տասնեակ տարիներ ապրեց

Խալիֆաների հոյակապ քաղաքում,

Ապրեց փառքի եւ վայելքի մէջ,

Հզօրների եւ մեծատուների հետ սեղան նստեց,

Գիտունների եւ իմաստունների հետ վէճի մտաւ,

Սիրեց եւ փորձեց ընկերներին,

Եղաւ ուրիշ-ուրիշ ազգերի հայրենիքներում,

Տեսաւ եւ դիտեց մարդկանց եւ օրէնքները:

Եւ նրա խորաթափանց ոգին ճանաչեց մարդուն,

Ճանաչեց եւ խորագին ատեց մարդուն

Եւ նրա օրէնքները:

Եւ որովհետեւ չունէր կին եւ երեխաներ,

Բոլոր իր հարստութիւնը բաժանեց աղքատներին,

Առաւ իր ուղտերի փոքրիկ քարաւանը՝

պաշարով ու պարէնով,

Եւ մի գիշեր, երբ Բաղդադը քուն էր մտել

Տիգրիսի նոճիածածկ ափերի վրայ, -

Գաղտնի հեռացաւ քաղաքից...

[crimson]

ԱՌԱՋԻՆ ՍՈՒՐԱՀ

Եւ քարաւանը Աբու-Լալայի՝

աղբիւրի նման մեղմ կարկաչելով՝

Քայլում էր հանգիստ, նիրհած գիշերով,

հնչուն զանգերի անոյշ ղօղանջով:

Հաւասար քայլով չափում էր ճամբան

այն քարաւանը ոլոր ու մոլոր,

Եւ ղօղանջները ծորում քաղցրալուր՝

ողողում էին դաշտերը անդորր:

Մեղկ փափկութեան մէջ Բաղդադն էր նիրհում

ջեննաթի շքեղ, վառ երազներով,

Գիւլստաններում բլբուլն էր երգում

գազելներն անոյշ՝ սիրոյ արցունքով:

Շատրուանները քրքջում էին

պայծառ ծիծաղով ադամանդեղէն,

Բոյր ու համբոյր էր խնկարկւում չորս կողմ

խալիֆաների քէօշքից լուսեղէն:

Գոհար աստղերի քարաւանները

թափառում էին երկնի ճամբէքով,

Եւ ղօղանջում էր ողջ երկինքն անհուն՝

աստղերի շքեղ, անշէջ դաշնակով:

Մեխակի բոյրով հովն էր շշնջում

հեքիաթներն հազար ու մի գիշերուայ,

Արմաւն ու նոճին անոյշ քնի մէջ

օրօրւում էին ճամբէքի վրայ:

Եւ քարաւանը՝ օրօր ու շօրօր,

զնգում էր առաջ ու ետ չէր նայում.

Անյայտ ուղին էր Աբու-Լալային

բիւր հրապոյրով կանչում, փայփայում:

- Գնա՛, միշտ գնա՛, իմ քարաւանս,

եւ քայլի՛ր մինչեւ օրերիս վերջը, -

Այսպէս էր խօսում իր սրտի խորքում

Աբու Մահարին, մեծ բանաստեղծը:

Գնա՛ մենաւոր վայրերը թափուր,

ազատ, կոյս եւ սուրբ զմրուխտեայ հեռուն.

Դէպի արեւը սլացի՛ր անդուլ,

եւ սիրտս այրիր արեւի սրտում:

Ա՜խ, մնաք բարեւ չեմ ասում ես ձեզ,

իմ հօր գերեզման, օրոցք մայրական,

Իմ հոգին յաւերժ խռով է ձեզ հետ,

հայրենական յարկ, յուշեր մանկական:

Ես շատ սիրեցի իմ ընկերներին,

եւ բոլոր մարդկանց մօտիկ ու հեռու,

Իժ դարձաւ խայթող իմ սէրը հիմա,

թոյն-ատելութեամբ սիրտըս է եռում:

Ատում եմ, ինչ որ սիրել եմ առաջ,

ինչ որ տեսել եմ մարդկային հոգում.

Մարդկային հոգում՝ զազիր ու նանիր՝

համրել եմ հազար գարշանք ու նողկում:

Բայց ամէնից շատ ատում եմ հազար

ու մէկերորդը - կեղծիքը հոգու,

Որ զարդարում է անմեղ սրբերի

լուսապսակով երեսը մարդու:

Մարդկային լեզու, դու որ երկնային

բոյրով ու թոյրով, շղարշով պայծառ

Ծածկում ես մարդու դժոխքը հոգու,

ոգե՞լ ես արդեօք ճշմարիտ մի բառ:

Իմ սէգ քարաւան, գնա՛, մխրճուի՛ր

անապատի մէջ՝ վայրի ու բոցոտ,

Եւ իջեւանիր այն պղնձացած,

շէկ ժայռերի տակ, գազանների մօտ:

Խփե՛մ վրանըս, օձ-կարիճների

բըների գլխին վրանըս խփեմ,

Այնտեղ բիւր անգամ ես ապահով եմ,

քան թէ մարդկանց մօտ, կեղծ ու ժպտադէմ:

Քան ընկերի մօտ, ա՜խ, որի կրծքին

դնում էի ես գլուխըս սիրով,

Կուրծքը ընկերի, որ շղարշում է

անդարձ կորստի անդունդը ստով:

Այնքան ժամանակ, որքան արեւը

կ՚այրէ Սինայի սնարները վէս

Եւ անապատի դեղին շեղջերը

յորձանքներ կը տան ալիքների պէս, -

Ես չեմ կամենայ ողջունել մարդկանց,

նրանց սեղանից պատառ չեմ կտրի,

Գազանների մօտ հացի կը նստեմ,

ողջոյնը կ՚առնեմ բորենիների:

Եւ գազանները թող ինձ յօշոտեն,

վայրագ հողմերը շաչեն ինձ վրայ,

Եւ այսպէս, մինչեւ օրերիս վերջը

քարաւանս անդարձ, գնա՛ ու գնա՛…-

Եւ վերջին անգամ Աբու Մահարին

ետ դարձաւ նայեց նիրհած Բաղդադին,

Գարշանքով շրջեց ճակատը կնճռոտ

եւ փարուեց ուղտի թաւ պարանոցին:

Սիրով գուրգուրեց, ջերմ շրթունքներով

համբուրեց ուղտի աչքերը վճիտ.

Եւ թարթիչներից նրա կախուեցին

անզուսպ արցունքի երկու այրող շիթ:

Անոյշ մրմունջով, նիրհած դաշտերով

մեղմ օրօրւում էր ձիգ քարաւանը,

Գնում էր առաջ, դէպի անապատ,

անյայտ ափերը, կոյս-հեռաստանը:

[crimson]

ԵՐԿՐՈՐԴ ՍՈՒՐԱՀ

Եւ ոլորւում էր այն քարաւանը

սէգ արմաւների շարքերի միջով,

Փոշի էր հանում, - փոշու քարաւան,

որ վարում էր լուռ՝ խորշակն հուր շնչով:

- Քայլի՛ր, քարաւան, ի՞նչ ենք թողել մենք,

որ կարօտանքով ցանկանք մեր դարձը, -

Այսպէս էր խօսում իրեն սրտի հետ

Աբու Մահարին, մեծ բանաստեղծը:

- Թողել ենք այնտեղ կի՞ն-աստուածային,

սէ՞ր-երջանկութիւն, անհուն երազա՞նք.-

Քայլի՛ր, կանգ մի՛ առ, թողել ենք միայն

շղթայ ու կապանք, կեղծիք ու պատրանք:

Եւ կինն ի՞նչ է որ… խորամանկ, խաբող,

արնախանձ մի սարդ, յաւերժ նանրամիտ,

Որ հացդ է սիրում, համբոյրի մէջ սուտ

եւ քո գրկի մէջ գրկում ուրիշին:

Խարխուլ մակոյկով յանձնուի՛ր ծովին,

քան թէ հաւատայ կնոջ երդումին.

Նա՝ կաւատ, վարար, մի չքնաղ դժոխք,

նրա բերանով Իբլիսն է խօսում:

Դու երազել ես աստղը հեռաւոր,

հրեշտակաթեւ շուշանն ըսպիտակ,

Որ քո վէրքերին բալասան լինի,

ոսկեշող երազ կեանքի ցաւի տակ,

Դու տենչացել ես լոյս-ափերի մէջ

քեզ իրեն կանչող աղբիւրի երգին,

Եւ անմահութեան ցօղն ես երազել

եւ անոյշ լացել երկնային կրծքին,-

Բայց սէրը կնոջ՝ տոչորուած հոգուդ,

աղ-ջուր է տալիս, որ միշտ ծարաւնաս,

Հուր տարփանքի մէջ յաղթական կնոջ

մարմինը լիզես եւ չըյագենաս:

Ո՜հ, կնոջ մարմի՛ն, պագշոտ, օձեղէն,

դիւական անօթ ոճիրների չար,

Դո՛ւ, որ մսեղէն դառն հաճոյքով

արեւը հոգու դարձնում ես խաւար:

Ատում եմ սէրը՝ մահի պէս անգութ,

յաւիտեան այրող, խոցող գաղտնաբար,

Այդ քաղցր թոյնը, որով արբողը

ստրուկ է դառնում եւ կամ բռնակալ:

Ո՛վ սէր, բնութեան դու խոշտանգիչ կամք,

նենգ ու դաւադիր ոգի աննահանջ,

Դո՛ւ, թոհուբոհի ընդերք մոլեգնած,

արիւն ցաւատանջ, արեան մղձաւանջ:

Ատում եմ կնոջ՝ տարերքը կրքի,

միշտ բեղմնաւորող եղեռնը անսանձ,

Աղբիւրն անսպառ, որ կուտակում է

աշխարհի վրայ տիղմը չարութեան:

Ատում եմ նորից սէրն ու կնոջը,

իր համբոյրները շողոմ ու դժնեայ,-

Փախչում եմ նրա ճահիճ-մահիճից,

եւ անիծում եմ երկունքը նրա:

Երկունքը դաժան եւ յաւերժական,

որ հեղեղում է վտառն իժերի,

Որոնք խայթում են, յօշոտում իրար,

աստղերն են պղծում տռփանքով ժահրի:

Սրիկայ է նա, ով հայր է լինում,

ով երանաւէտ ծոցից ոչնչի՝

Գոյութեան կոչում թշուառ հիւլէին

եւ գլխին վառում գեհէնն այս կեանքի:

- Իմ հայրը իմ դէմ մեղանչեց,

սակայն՝ չմեղանչեցի ես ոչ ոքի դէմ,*-

Այս իմ կտակը թող գրուի շիրմիս,

եթէ լուսնի տակ մի խորշ պիտ՚ գտնեմ:

Այնքան ժամանակ, որ ծովը պիտի

փարէ Հեջազի ափերն զմրուխտեայ,

Ես ետ չեմ դառնայ կնոջ մօտ երբեք,

ես չեմ կարօտնայ թովչանքին նըրա:

Կը գգուեմ վայրի տատասկը դժնի

եւ կը համբուրեմ փշերը նրա,

Գլուխս կը դնեմ այրուող ժայռերին

եւ կը լամ նրանց ջերմ կրծքի վրայ:-

Եւ քարաւանը մեղմիկ կարկաչով

չափում էր ուղին ոլոր ու մոլոր,

Դէպի երազուն եւ կապոյտ հեռուն

հոսում էր առաջ հանգիստ ու անդորր:

Զանգակներն, ասես, հեկեկում էին

եւ ծորում հատ-հատ հնչուն արցունքներ,

Քարաւանն, ասես, լալիս էր անոյշ,

ինչ որ Մահարին սիրել, լքել էր:

Եւ զեփիւռների սրինգները մեղմ

գեղգեղում էին շարքիներն անոյշ

Սիրոյ վէրքերի, վշտոտ կարօտի

եւ երազական թախծանքի քնքուշ:

Եւ Աբու-Լալան խորհում էր մռայլ,

եւ նրա վիշտը անհունի նման,

Ինչպէս իր ուղին, որ գալարւում է,

ձգւում է անծայր ու չունի վախճան:

Հիւսուելով անծիր ճանապարհի հետ՝

լուռ թախծում էր նա ցերեկ ու գիշեր,

Հայեացքը յառած անյայտ աստղերին,

հոգու մէջ դառըն ու ցաւոտ յուշեր:

Եւ ետ չէր նայում անցած ճամբէքին,

եւ չէր ափսոսում թողած-լքածին,

Ողջոյն չէր վերցնում, ողջոյն չէր տալիս

անցնող ու դարձող քարաւաններին:

[crimson]

ԵՐՐՈՐԴ ՍՈՒՐԱՀ

Եւ քարաւանը Աբու-Լալայի,

աղբիւրի նման մեղմ կարկաչելով,

Հանգիստ, միաչափ քայլում էր առաջ,

հեզ լուսնկայի շողերի միջով:

Եւ լուսինն, ինչպէս ջեննեթի մատաղ,

փերիի կուրծքը՝ չքնաղ, լուսավառ՝

Մերթ ամաչելով պահւում էր ամպում

եւ մերթ թրթռուն փայլում էր պայծառ:

Նիրհ էին մտել ծաղկունքը բուրեան,

ադամանդներով, շքեղ գինդերով,

Ծիածանաթեւ հաւքերը իրար

գուրգուրում էին քնքուշ մրմունջով:

Մեխակի բոյրով հովն էր շշնջում

հեքիաթներն հազար ու մի գիշերուայ,

Արմաւն ու նոճին անոյշ քնի մէջ՝

օրօրւում էին ճամբէքի վրայ:

Հովի զրոյցին ունկն դնելով

Աբու Մահարին խօսում էր անձայն. -

- Աշխարհն էլ, ասես, մի հեքիաթ լինի՝

անսկիզբ, անվերջ, հրաշք դիւթական:

Եւ ո՞վ է հիւսել հեքիաթն այս վսեմ,

հիւսել աստղերով, բիւր հրաշքներով,

Եւ ո՞վ է պատմում բիւր-բիւր ձեւերով՝

անդուլ ու անխոնջ՝ այսպէս թովչանքով:

Ազգեր են եկել, ազգեր գնացել,

եւ չեն ըմբռնել իմաստը նըրա.

Բանաստեղծներն են հասկացել դոյզն ինչ

եւ թոթովում են հնչիւններն անմահ:

Ոչ ոք չի լսել սկիզբը նըրա,

եւ չի լսելու վախճանը նըրա,

Ամէն հնչիւնը դարեր է ապրում,

ամէն հնչիւնին վերջ, սկիզբ չկայ:

Բայց ամէն մի նոր ծնուածի համար

նորից է պատմւում հեքիաթն այս շքեղ,

Նորից սկսւում եւ վերջանում է

ամէն մի մարդու կեանքի հետ մէկտեղ:

Կեանքը երազ է, աշխարհը՝ հեքիաթ,

ազգեր, սերունդներ - անցնող քարաւան,

Որ հեքիաթի մէջ, վառ երազի հետ,

չւում է անտես դէպի գերեզման:

Կոյր ու գուլ մարդի՛կ, առանց երազի,

առանց լսելու հեքիաթն այս վսեմ,

Իրար կոկորդից պատառ էք հանում

եւ դարձնում աշխարհն ահաւոր ջեհնեմ:

Ձեր օրէնքները - լուծ ու խարազան,

եւ անելք մի ցանց խօլական սարդի,

Եւ որոնց ժահրով թունաւորում էք

երգը բլբուլի, անուրջը վարդի:

Եղկելի՛ մարդիկ, փոշի կը դառնան

ձեր վատ սրտերը, ձեր գործերը չար,

Եւ ժամանակի ձեռքը անտարբեր

կը սրբէ-կ՚աւլէ պիղծ հետքերը ձեր:

Եւ ունայնաշունչ հողմը կը շաչէ

ձեր ոսկորների քարերի վըրայ,

Իսկ վայելելու դուք միշտ ապիկար՝

երազն այս չքնաղ, հեքիաթն այս ոսկեայ: -

Գոհար աստղերի քարաւանները

թափառում էին երկնի ճամբէքով,

Եւ ղօղանջում էր ողջ երկինքն անհուն՝

աստղերի պայծառ, անշէջ զընգոցով:

Եւ արար-աշխարհ լցուած էր, դիւթուած

բիւր նուագներով յաւերժ երկնային,

Եւ անուրջներում նա վերասլաց

լսում էր հոգով վսեմ երգերին:

- Գնա՛, քարաւան, մեղմ հնչիւններդ

հիւսելով երկնի լոյս-ղօղանջի հետ,

Վիշտս տո՛ւր հովին, քայլի՛ր բնութեան

ծոցը մայրական եւ մի՛ նայիր ետ:

Տա՛ր ինձ լուսազգեստ, օտար մի եզերք,

հեռու, հեռաւոր, մենաւոր ափեր.

Սուրբ մենակութիւն, դո՛ւ, իմ օազիս,

դո՛ւ, երազների աղբիւր զովաբեր:

Լռութեան երկինք, խօսիր դու ինձ հետ

աստղերիդ լեզուով եւ ամոքիր ինձ,

Գուրգուրիր հոգիս՝ աշխարհից խոցուած,

մարդուց խայթըւած վիրաւոր հոգիս:

Իմ մէջ այրւում է մի անյագ կարօտ

կարեկից մի սիրտ՝ լացող յաւիտեան.

Եւ իմ հոգում կայ մի չքնաղ երազ,

ե՛ւ սուրբ արտասուք, ե՛ւ սէր անսահման:

Ոգիս ազատ է, ես չեմ հանդուրժում

իմ վրայ իշխող ո՛չ մի զօրութեան,

Ո՛չ օրէնք, սահման, ո՛չ ճակատագիր,

ո՛չ չար ու բարի, եւ ո՛չ դատաստան:

Իմ գլխի վերեւ չպէտք է լինի

ո՛չ մի հովանի, ո՛չ մի իրաւունք,

Եւ իմ կամքից դուրս ամէն ինչ բանտ է,

ե՛ւ ստրկացում, ե՛ւ բռնադատում:

Ես կ՚ուզեմ լինել անսահման ազատ,

անպարտք, անիշխան, այլեւ անաստուած,

Հոգիս տենչում է միայն, միմիայն՝

մեծ ազատութեան՝ անհուն, անտարած:-

Եւ քարաւանը հիւսւում էր առաջ,

եւ նըրա վերեւ շողում էին վառ

Մանկան ժպիտով աստղերը ազատ,

այն յաւերժափայլ աչքերը գոհար:

Եւ կանչում էին նրան կաթոգին

լոյս թարթումները ոսկի աստղերի,

Եւ հոգին լցնում վսեմ ղօղանջով

երկնքի հազար բիւրեղ զանգերի:

Վճիտ գիշերի դիւթական ցոլքով

փայլում էր ուղին փիրուզեայ հեռւում,

Եւ քարաւանը՝ օրօր ու շօրօր,

քայլում էր անդորր փիրուզեայ հեռուն…

[crimson]

ՉՈՐՐՈՐԴ ՍՈՒՐԱՀ

Գիշերն ահարկու՝ ե՛ւ սեւ, ե՛ւ հսկայ

մի չղջիկի պէս թեւերը փռեց,

Անծիր թեւերը իջան, ծածկեցին

քարաւանն, ուղին եւ դաշտերն անափ:

Եւ հորիզոնից մինչեւ հորիզոն

երկինքը լցուեց մռայլ ամպերով.

Չէին շողշողում լուսինն ու աստղեր.

խաւարն՝ ասես թէ՝ պատած խաւարով:

Եւ հողմերն ահեղ՝ նժոյգների պէս՝

սանձարձակ, վայրի արշաւում էին,

Յորձանքներ տալով, եւ հողն ու փոշին

այրուած դաշտերից խառնում ամպերին:

Ե՛ւ մահասարսուռ շառաչում էին,

ե՛ւ աղաղակում հազար ձայներով,

Ասես, վիրաւոր գազաններ էին,

մռնչում-ոռնում հողմի բերանով:

Նեղ ձորերի մէջ գալարւում էին

եւ արմաւենու անտառներում կոյս

Հեծեծում էին հողմերը տխուր,

որպէս թէ՝ մի սիրտ լաց լինէր անյոյս:

- Գնա՛, քարաւա՛ն, հողմերի դիմաց

աննկուն քայլիր աշխարհի եզրը.-

Այսպէս էր խօսում իր սրտի խորքում

Աբու-Մահարին, մեծ բանաստեղծը:

«Շաչեցէ՛ք գլխիս, ամեհի հողմեր,

դո՛ւք, մրրիկնե՛ր, պայթեցէ՛ք գլխիս,

Ես բաց ճակատով ձեր դէմն եմ կանգնած,

ես վախեցող չեմ, զարկեցէ՛ք ճակտիս:

Ես ետ չեմ դառնայ ժանտ քաղաքները,

ուր բազմաժխոր կրքերն են եռում,

Ոստաններն արեան, ուր մարդը դաժան

իր նմաններին է միշտ պատառում:

Ի՛մ անտուն գլուխ, տուն չես դառնայ դու,

ինքդ մարեցիր երդըդ հայրենի,

Վա՛յ նրան, ով որ տուն ու տեղ ունի,

կապուած է շան պէս իրեն տան շեմին:

Արշաւէ՛ք հողմեր, իմ հօր տան վերայ,

քանդէ՛ք, աւերէ՛ք հիմերը նրա,

Եւ փոշին ցրէ՛ք մեծ աշխարհով մէկ,-

անծայր ճամբան է իմ տունը հիմա:

Մենակութիւնն է իմ սէրը հիմա,

երկինքն աստղաբիբ-վրանս հայրական,

Եւ քարաւանն է ընկերս հիմա,

եւ իմ հանգիստը՝ ուղիս անկայան:

Դո՛ւ, կախարդ ուղի, յաւիտեան անյայտ,

յաւիտեան դիւթող իմ նոր հայրենիք,

Տա՛ր ինձ, իմ սիրտը՝ յաւիտեան լացող՝

այնտեղ, ուր բնաւ չեն եղել մարդիկ:

Մարդկանց մօտ պէտք է աչալուրջ լինես,

միշտ ոտքի վրայ եւ սուրը՝ ձեռիդ,

Որ քեզ չլլկեն, քեզ չյօշոտեն

թէ՛ բարեկամըդ եւ թէ՛ թշնամիդ:

Բարեկամներից հեռու տա՛ր դու ինձ,

որոնք անկշտում մժղուկների պէս

Հետեւում են քեզ, երբ արիւն ունես,

իսկ երբ ցամաքես՝ կը մոռանան քեզ:

Իմ խոր վէրքերը ո՞վ կը նիւթէր ինձ,

թէ չլինէին ընկեր, բարեկամ,

Որոնք համբոյրով սիրտս բացեցին,

որոնք համբոյրով խայթեցին նրան:

Բիւր կեղծիք ունի իր ակունքի մէջ

համբոյրը մարդկանց, համբոյրն ընկերի,

Որով որսում է գաղտնիքը սրտիդ

եւ դարձնում է քեզ յաւիտեան գերի:

Ի՞նչ է ընկերը եւ բարեկամը՝

նենգ ու դրուժան, չարակամ ու վատ:

Իմ հոգում մեռաւ սիրոյ մի երկինք,

մի վառ արեգակ, ե՛ւ սէր, ե՛ւ հաւատ:

Բարեկամն ի՞նչ է - լաւիդ նախանձող,

քայլիդ խուզարկու, բամբասող, ագահ.

Ծանօթ շները չեն հաչում վրադ,

ծանօթ մարդիկ են հաչում քո վրայ:-

Հողմերն անհեթեթ ջինների նման՝

Աբու-Լալայի խոժոռուն դէմքին

Քրքջում էին, ծափ տալիս, ծաղրում

եւ ապարօշից քաշքշում ուժգին:

Եւ քղանցքներից կախ էին ընկնում,

եւ աչքերի մէջ Աբու-Լալայի

Շաղ էին տալիս բուռերով փոշի

եւ կտրում թելը նրա խոհերի:

[crimson]

ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ ՍՈՒՐԱՀ

Եւ քարաւանը ճեղքելով վստահ

մըրրկապարը վայրագ ջինների,

Անշեղ ու անվախ ձգւում էր առաջ

ղօղանջիւններով յուզուած զանգերի:

- Ի՞նչ է ընկերը...-կրկնում էր անդուլ

զայրացած սրտում Աբու Մահարին.-

Ծոցիդ մէջ սեւ օձ, մահիճդ պղծող...

Թռի՛ր, քարաւա՛ն, ընկեր մտերիմ:

Եւ ուր որ կ՚երթաս, այնտեղից նորէն

գնա ու գնա, առանց հանգրուան.

Իմ բարի ճամբայ, տար ինձ, կորցրու,

չքուիմ, տանջանքս մարդիկ չիմանան:

Եւ ի՜նչ ենք թողել, ի՞նչ կայ մեր ետեւ,

որ մեզ պատրանքով ետ կանչէ նորից.

Փա՞ռք, գա՞նձ, օրէնքնե՞ր եւ իշխանութի՞ւն...

Թռիր, հեռացիր բոլոր-բոլորից:

Եւ ի՞նչ է փառքը.- այսօր քեզ մարդիկ

եղջիւրներից վեր կը բարձրացնեն,

Վաղը նոյն մարդիկ սմբակների տակ

ճմլելու համար քեզ վար կը նետեն:

Ի՞նչ է պատիւը, յարգանքը մարդկանց,

- լոկ ոսկուց - վախից յարգ են մատուցում,

Իսկ երբ սայթաքես, մուճակիդ փոշին

մեծ մարդ է դառնում եւ քեզ հարուածում:

Եւ ի՞նչ է գանձը, որով յիմարը

տիրում է մարդկանց, ե՛ւ հանճար, ե՛ւ սէր,-

Բիւրաւորների քամուած արիւնը,

մեռելների միս, որբի արցունքներ:

Ի՞նչ է ամբոխը - մեծ յիմարն է նա,

ոգին հալածող եւ տարրը չարի,

Բռնութեան խարիսխ, ե՛ւ սուր երկսայրի,

ե՛ւ զայրոյթի մէջ գազան վիթխարի:

Ի՞նչ է համայնքը - թշնամու բանակ

եւ անհատն այնտեղ անշղթայ գերի,

Ե՞րբ է հանդուրժել հոգու թռիչքին

եւ սլացումին վսեմ մտքերի:

Նողկալի համայնք, հեղձուցիչ օղակ,

քո լաւն ու վատը - ահեղ խարազան,

Մի անհուն մկրատ բոլորին խուզող՝

միահաւասար եւ միանման:

Ատում եմ, աւաղ, ե՛ւ հայրենիքը -

պերճ արօտավայր հարուստների ցոփ,

Որի հողն արնոտ՝ անդուլ հերկողը

չոր քար է կրծում իր հացի հանդէպ:

Ի՞նչ է օրէնքը,- մարդկանցից օրհնած,

բիրտ ուժեղների այդ սուրը դաժան,

Անզօրի գլխին կախուած յաւիտեան,

խեղճին խողխողող, հզօրին պաշտպան:

Ե՛ւ իրաւունքը, ե՛ւ օրէնքները

բոլոր զայրոյթով ատում են, ատում,

Գարշ իրաւունքով բռնաբարում են

եւ գարշ օրէնքով լլկում ու մորթում:

Եօթն անգամ ահա՛ ատում եմ, ատում

իշխանութիւնը - սերունդներ լափող.

Անյագ վաշխառու, անկուշտ ձրիակեր,

պատերազմների յաւերժ յերիւրող:

Անցած դարերի, գալիք դարերի

մեծ դահիճն է նա եւ մեծն աւազակ,

Իր անցած ուղին՝ ոճիր ու նախճիր,

սարսափներ վիժող, ոխակալ վոհմակ:

Նա հրէշի պէս կրծքիս է նստել,

բռունցքն է ահեղ սեղմել ճակատիս,

Եւ ամէն քայլիս շղթայ է զարկել,

փականք է դրել լեզուիս ու մտքիս:

Նա փշրում է միշտ մեր ուսերը վար,

ամէնուր հասնում, ճզմում է մարդուն,

Եւ իրաւունքի դաժան անունով

բիւր կառափներից բուրգեր է կերտում:

Եւ ամէն ինչ է իշխանութիւնը -

իրաւունք, օրէնք եւ արդարութիւն.

Նա ինքն է խիղճը եւ չարն ու բարին,

իսկ դու գերեզման, դու՝ ոչնչութիւն:

Եւ նզովում եմ իշխանութիւնը՝

հազարաճիրան մոլի բորենին.

Իր ամէն քայլը՝ արիւնի հնձան,

ուր տրորում է ծերին, մանուկին:

Ապիկա՛ր մարդիկ, ստրուկ ու վախկոտ,

ո՞վ տուեց սուրը նմանիդ ձեռին,

Ո՞վ տուեց նրան վրէժի իրաւունք

իշխել, խողխողել իր նմաններին:

Տա՛ր ինձ, քարաւան, իժերին յանձնիր,

թաղիր հէգ սիրտս աւազների տակ,

Տա՛ր ինձ, ազատիր իշխանութիւնից,

ազատիր նըրա հովանուց վայրագ:-

Խօլ կայծակները հրեղէն սրով

ծուատում էին վաշտերն ամպերի

Եւ արշաւասոյր՝ փշրւում էին

ճերմակ բաշերին հեռու լեռների:

Եւ մրրիկները մռնչում էին,

արմաւն ու նոճին շաչում, շառաչում.

Եւ քարաւանը կամուրջ քանդելով

եւ քառատըրոփ վազում էր, թռչում:

Վազում էր, թռչում, զրը՜նգ, հա զրը՜նգ,

փոշու ամպերով ծածկելով ճամբէն,

Ասես, փախչում էր չար իշխանութեան

քինոտ բռունցքից, որ չհասնի իրեն:

[crimson]

ՎԵՑԵՐՈՐԴ ՍՈՒՐԱՀ

Եւ միջօրէի բարկ արեւի տակ

խիստ բուրում էին նարճիս ու ծոթոր,

Եւ քարաւանը փոշու մէջ կորած՝

քայլում էր դանդաղ, յոգնած, քրտնաթոր:

- Թռի՛ր, քարաւան, խորշակ ու մրրիկ

ճեղքելով մտիր աւազի ծոցը.-

Այսպէս էր խօսում զայրացած սրտում

Աբու Մահարին, մեծ բանաստեղծը:

-Թող անապատի բոց հողմն իմ դէմ գայ,

աւազի վրայից հետքերս ջնջէ,

Որ մարդը երբեք տեղս չգտնի,

իմ շնչած օդը մարդը չըշնչէ:

Տեսնում եմ ահա շէկ առիւծներին՝

դեղին շեղջերից աչքիս են նայում,

Տեսնում եմ նրանց, որոնց ոսկեղէն

բաշերից հողմը կայծեր է պոկում:

Արի՛ք, կանչում եմ, ես փախչողը չեմ.

արի՜ք, լափեցէ՛ք սիրտս վիրաւոր,

Ես ետ չեմ դառնայ մարդու մօտ երբեք,

դուռը չեմ բախի մարդու նենգաւոր:

Մարդիկ ի՞նչ են որ... դիմակուած դեւեր,

ժանիքներ ունեն, անտես ճիրաններ,

Սմբակներ ունեն եւ որոճող են

եւ նրանց լեզուն՝ թունաւոր սուսեր:

Եւ ո՞վ են մարդիկ... աղուէսների հօտ,

եսամոլ անհուն, ուրացող, մատնիչ,

Անկումիդ ուրախ, արիւններ լակող,

գազան մանկասպան, եւ դահի՛ճ, դահի՛ճ:

Աղքատութեան մէջ՝ քծնի, վաճառուող,

թշուառութեան մէջ՝ վախկոտ, դաւաճան,

Հարստութեան մէջ՝ լկտի, չարախինդ,

ե՛ւ վրիժառու, ե՛ւ ամբարտաւան:

Զոհւում է լաւը վատերի համար,

եւ վատն ու չարը լլկում են, տանջում

Մի բուռ լաւերին այս վատ աշխարհում,

եւ կեանքի արտում որոմն է աճում:

Նզովում եմ ձեզ, հեռաւո՛ր մարդիկ,

ձեր չարն ու բարին, կրօնները ձեր,

Որոնք միմիայն շղթայ են կռում

եւ ստրկութեան կոփում զնդաններ:

Ապիրատ աշխարհ, ուր հզօր ոսկին

դարձնում է գողին՝ ազնիւ բարեյոյս,

Ապուշին՝ հանճար, վախկոտին՝ կտրիճ,

տգեղին՝ չքնաղ եւ պոռնիկին՝ կոյս:

Մարդկային աշխարհ, արեան բաղանիք,

ուր թոյլն՝ յանցաւոր եւ հզօրն՝ արդար,

Ուր մարդը տխեղծ՝ ինչ որ անում է

այս գարշ աշխարհում՝ սոսկ նիւթի համար:

Սոսկ շահի համար, շահին միշտ գերի,

աստուածացնող թաթը եղեռնի,

Ահա մարդը միշտ - պատկերն Աստծու,

սակայն իրապէս վիժուածք շէյթանի:

Համրելով մէկ-մէկ անթիւ քայլերը

իմ քարաւանի, իմ անծայր ճամբու,

Անթիւ քայլերը չեն հասնում չափին

մի օրում գործած յանցանքին մարդու:

Ասում եմ ահա ե՛ւ արեւելքին,

հիւսիս, հարաւին, ե՛ւ արեւմուտքին,

Որոնց հողմերը իրար հետ ներհակ՝

լսում են մէկտեղ իմ արդար խօսքին:

Տարէ՛ք, տարփողէ՛ք խօսքս հրեղէն,

որ ծովերից ծով աշխարհներ լսեն,

Թէ աւելի վատ, աւելի զազիր՝

քան մարդը դաժան - այդ մարդն է նորէն:

Այնքան ժամանակ, որքան աստղերը

անշէջ թարթում են լուռ անապատին,

Եւ գալարւում են շեղջերն աւազի,

շչում ու ճչում նման օձերին -

Փախի՛ր, քարաւան, այդ պոռնկութեան

լպիրշ ու արբշիռ ցոփ խնջոյքներից,

Կեղծի, կեղեքման հրապարակներից

եւ վաճառանքի պիղծ շուկաներից:

Համայնքից փախի՛ր, փախի՛ր վրէժից,

մարդկանց արիւնոտ արդարութիւնից,

Փախի՛ր կնոջից, սիրուց, ընկերից,

շնչահեղձ փախի՛ր մարդու ստուերից:

Գնա՛, քարաւան, ներբաններիդ տակ

տրորիր, կոխիր օրէնք, իրաւունք,

Եւ ուղիներիդ փոշիով ծածկիր

թէ՛ չարն ու բարին, թէ՛ իշխանութիւն:

Եւ թող յօշոտեն ինձ վագր ու առիւծ,

բոցոտ հողմերը շաչեն ինձ վրայ,-

Եւ այսպէս, մինչեւ օրերիս վերջը,

քարաւանս անդարձ, գնա՛ ու գնա՛...-

Իրենց աղեղի պարանոցները՝

ուղտերը լարած նետերի նման,

Զիլ վազում էին, եւ իրենց հետքից

թողնելով փոշու անծայր քարաւան:

Զիլ վազում էին խանձուած դաշտերով

դէպի անյայտը, դէպի հեռաստան,

Սքօղում էին հողի թուխպերով

անծիր դաշտերը, աւան ու ոստան:

Կարծես՝ վախեցած փախչում էր արագ՝

առանց հանգրուան, Աբու Մահարին,

Կարծես՝ օրէնքը, կինն ու համայնքը

նրան կրընկոխ հետեւում էին:

Եւ քարաւանը զրընգ, սրընթաց,

առանց նայելու անցնում էր անդարձ

Բուրգերի տակով մեծ քաղաքների՝

հացի ու կրքի ժխորով լցուած:

Վազում էր հապճեպ՝ անգիտութեան մէջ

դարեր քարացած գիւղերի մօտով,

Վազում էր, սուզւում հեռուների մէջ՝

ոսկեհոս աստղի անզուսպ կարօտով:

Քարաւանն հեստոտ օրեր-գիշերներ

լափում էր ուղին ոլոր ու մոլոր,

Եւ խռով հոգով Աբու Մահարին

խորհում էր ցասկոտ՝ ճակատը խոլոր:

Խօլ քարաւանը նրա խոհերի՝

բազէների պէս ծեծկուած մրրկով,

Սլանում էին՝ խռիւ ու ցրիւ՝

մի լոյս-հանգրուան գտնելու հեւքով:

Եւ լալիս էր նա առանց արցունքի,

եւ նրա վիշտը նման անհունի,

Ինչպէս իր ուղին, որ գալարւում է՝

անծայր օձի պէս, եւ վախճան չունի:

Եւ ետ չէր նայում անցած ճամբէքին

եւ չէր ափսոսում թողած, անցածին.

Ողջոյն չէր վերցնում, ողջոյն չէր տալիս

եկող ու անցնող քարաւաններին:

[crimson]

ԵՕԹՆԵՐՈՐԴ ՍՈՒՐԱՀ

Եւ քարաւանը Աբու-Լալայի

Արաբստանի մեծ անապատի

Դարբասների մօտ ծունկ իջաւ յոգնած...

Հորիզոնները հրդեհւում էին

իրենց ամայի, ազատ ափերում,

Մութն հաւաքում էր քղանցքը թաւշեայ,

բոցերով բոսոր երկինքն էր ծփում։

Եւ Աբու-Լալան նստեց մենաւոր՝

յակինթեայ ժայռին գլուխը յենած,

Հայեացքը սուզած դիւթական հեռուն,

եւ հաշտ ու պայծառ, հոգին անդորրած։

- Ո՜հ, ի՛նչ ազատ եմ, անպարփակ ազատ.

միթէ կարո՞ղ է այս մեծ սահարան

Պարուրել, գրկել իր ծիրերի մէջ

ազատութիւնըս՝ անհուն, անսահման։

Ո՛չ մի մարդկային աչք ինձ չի տեսնի,

չի հասնի ո՛չ մի մարդկային բազուկ.

Ո՛վ ազատութիւն, դու դրախտային

չքնաղ վարդերի լուսեղէն բուրմունք։

Քո պերճ վարդերով դո՛ւ պսակիր ինձ,

Վառի՛ր իմ հոգում ջահերդ հուր-հրան.

Ո՛վ ազատութիւն, դու դրախտային

լոյս-բլբուլների անմահ Ալ-Կորան։

Չքնաղ առապար, դու իմաստութեան

ոսկեղէն աշխարհ, հազար ողջոյն քեզ,

Անարատ բադիէ, ուր մարդը մարդուն

չի լլկել բնաւ, յար օրհնեալ լինես։

Տարածուի՛ր անծիր, փռի՛ր աւազիդ

դեղին ծովերը ազգերի վրայ,

Ծածկիր ողջ մարդկանց, քէօշք ու խրճիթներ,

գիւղ ու շահաստան, շուկայ ու կլայ։

Վիշապ հողմիդ հետ ազատութիւնը

թող գահակալէ աշխարհը հանուր,

Եւ ոսկեվառէ վսեմ արեւը՝

ազատութիւնը աշխարհասփիւռ։

Հազար ու հազար հրաշալիքներով

եւ հրաբորբոք հրապոյրներով

Շէմս-արեւն ելաւ՝ շքեղ, լուսավառ,

վարդի, սնդուսի բիւր պարոյրներով։

Եւ վեհ արեւի ջահերի ներքոյ

փռուեց, ծաւալուեց ծիրն անապատի,

Վառ-վառ հուրհրաց, ինչպէս տիտանեան

հսկայ առիւծի ոսկեփառ մորթի։

- Սալա՛մ քեզ, արե՛ւ, շիւքըր բիւրաբիւր,

դու Աստծուց հզօր, դու կեանքի աղբիւր,

Դու, իմ անմահ մայր, մայրական դու գիրկ,

դու միակ բարի, դու միակ սուրբ, սուրբ։

Տիեզերական դու բաժակ անհուն՝

ոսկի արբեցման եւ երանութեան,

Դու հրճուանքի, հրապոյրների

հրեղէն գինու դու անհուն ովկիան։

Տիեզերական հազարահանդէս

դու մեծ խրախճանք, բարի՛ արեգակ,

Ահա իմ հոգին - մի ծարաւ բողբոջ,

թափի՛ր նրա մէջ գինիդ անապակ։

Քո երջանկութեամբ, քո իմաստութեամբ,

քո յաւերժութեամբ հարբեցրո՛ւ ինձ,

Տո՛ւր ինձ անցեալի անզարթ մոռացում,

լոյս անուրջներում քո բուրումնալից։

Հարբեցրո՛ւ ինձ, հարբեցրո՛ւ ինձ,

քո անմահ գինով հարբեցրո՛ւ ինձ,

Մոռանամ մարդուն, սուտն ու մռայլը,

մոռանամ յաւերժ չարիքն ու թախիծ։

Քո վսեմութեամբ հարբեցրո՛ւ ինձ,

հարբեցրո՛ւ ինձ լոյս-հիացքներով,

Խաւարների դէմ անյաղթ ախոյեան,

գարունների մայր, ուրախութեան ծով։

Դու միակ բարի, դու միակ իմ սէր,

դու միայն սո՛ւրբ, սո՛ւրբ, մայրակա՛ն դու գիրկ,

Դու յաւէտ գթոտ, մահը խորտակող,

դու գերահրաշ, միակ գեղեցիկ։

Ես սիրում եմ քեզ, ես սիրում եմ քեզ,

հրակոծ սիրով կիզիր, խոցիր ինձ,

Եւ ոսկեճաճանչ վարսերդ շքեղ

փռիր ինձ վրայ, եւ գուրգուրիր ինձ։

Եւ արիւնոտիր իմ շրթունքները

համբոյրիդ խայթով քո հրդեհակէզ,

Երջանկասփիւռ քո լոյս-գիրկը բաց,

ես սիրաբորբոք թռչում եմ դէպ քեզ։

Եւ թող խլանան իմ ականջները՝

աղմուկն աշխարհի չլսեմ յաւէտ,

Յաւէտ կուրանամ աշխարհի համար,

մարդկանց տեսնելու այլ չնայեմ ետ։

Դէպի արեւը դարեր ու դարեր

թռի՛ր, սլացի՛ր, ազնիւ քարաւան,

Նրա լուսեղէն, բոցեղէն գրկում,

որ արեւանամ եւ յաւերժանամ։

Ո՜հ, իմ մայր-արեւ, քո ոսկեփրփուր

ծիրանիդ շքեղ ձգի՛ր ուսերիս,

Որ ես յաղթական, լոյս փառքերիդ մէջ

սրարբած սուրամ դէպի, դէպի քեզ։

Դու Աստծուց հզօր, դու միակ իմ սէր,

դու միակ իմ մայր, մայրական դու գիրկ,

Դու միայն բարի, դու միայն սո՛ւրբ, սո՛ւրբ,

դու գերահրաշ, միակ գեղեցիկ...

[crimson]

ՎԵՐՋԻՆ ՍՈՒՐԱՀ

Եւ ուղտերն, իբրեւ ոսկի մակոյկներ,

հուր ալիքները ծով-անապատում

Ճեղքելով արագ սլանում էին

դէպի բոցավառ, լուսավառ հեռուն։

Եւ ոչ մի սամում հրաշունչ թեւով

չէր կարող հասնել նրանց արշաւին,

Նրանց թռիչքին չէր կարող հասնել

սլացքը նետի վայրի բեդուինի։

Վուհադիներից զով սիւք էր բերում

վառ քասիդները այրող կարօտի,

Դայլայլում էին կաթնաղբիւրները

երազներն իրենց կուսական սրտի։

Եւ հեքիաթների լոյս փերիները

մայր-արմաւենու քնքուշ սօսիւնով

Համբոյր ու ողջոյն ուղարկում էին

եւ կանչում նրան գաղտնի խոստումով։

Բայց Աբու-Լալան չէր ուզում լսել

սիրոյ ողջոյնին, գողտրիկ սօսաւին,

Թռչում էր անյագ՝ դէպի արեւը,

եւ ինքն էլ պայծառ՝ նման արեւին։

Իսկ սերաբները նոր տեսիլներով

բիւր պատրանքների, հրապոյրների՝

Թռցնում էին կախարդուած հոգին

ոսկի թեւերով լոյս-անուրջների։

Ուղտերը արձակ պարուսաններով

հուժկու, մոլեգին, այնպէս խօլաբար

Սլանում էին, ճախր էին առնում

հրեղէն թափով, խենթ ու խելագար։

Եւ արեգական վառ ցնցուղի տակ

բոցկլտում էին ուղտերը զուարթ.

Եւ բարձրաղօղանջ կայլակում էին

զանգակներն ազատ, ցնծուն լուսազարդ։

Աբու Մահարին արծուի նման

աչքերն անքթիթ՝ արեւին յառած,

Թռչում էր աննինջ հոգին լուսարբած

եւ երանութեան ջահերով վառուած։

Նրա ետեւում լոկ անապատն էր

փռուած հոլանի՝ լոյսերի ծոցում,

Իսկ գլխի վերեւ արեւն էր նազում

շափիւղեայ վարսերն անծիր տարածուն։

Եւ ոսկեփրփուր ծիրանին ուսին

Աբու Մահարին, մեծ բանաստեղծը,

Թռչում էր անդուլ՝ յաղթական ու վեհ,

դէպի արեւը, անմահ արեւը...