Про войну и людей в Карабахе

[Nelsjan]

Все же вопрос не в том, собираются ли нас использовать в своей пропаганде, а в том, как нам использовать текущий момент в наших целях. В том числе и пропагандистских. В таких вопросах белые перчатки и повышенная чувствительность хоть и вполне уважаемы, но, к сожалению, мало эффективны. И если на волне "антиамериканизма" и "укрофобии" у нас получится продвинуть вопросы признания Арцаха еще немного вперед - то почему бы и нет?

Саркис не обманывайся и не ведись на такие вещи.

Я б на твоем проходил бы мимо таких стаеек.

[Sarkis]

Саркис, что значит "собираются"? Они уже используют ...

Белые-не белые не знаю, но уверяю тебя, никакого признания не будет.

А кто мешает нашим "пропагаторам", если таковые имеются на более или менее реальном плане выходить на авторов таких публикаций и попытаться использовать их в качестве будущих или настоящих "агентов влияния" на перспективу? Иначе что мы можем противопоставить "икорной пропаганде" - грустные армянские глаза?

Времена наступают суровые, циничные, и всякий, кто не явный враг, может оказаться полезен.

[Sarkis]

Саркис не обманывайся и не ведись на такие вещи.

Я б на твоем проходил бы мимо таких стаеек.

Я знаю цену таким статейкам, особенно, если учитывать время, когда они появляются. Но, полагаю, участникам форума тоже будет полезно увидеть, как "люди работают".

[Large]

Երգում են ֆիդայիները

http://www.ivideo.am/music/ergum-en-fidayinnery

[sevar]

МАДОННА С КАЛАШНИКОВЫМ

Первый снимок называется "Мадонна с калашниковым", снял его российский фотограф Олег Климов во время войны в Нагорном Карабахе.

На снимке - 42-летняя Элла Арутюнян, которая ждет своего сына Андраника, чтобы отдать ему автомат. Андраник, взяв калашников, уйдет и никогда уже не вернется.

За спиной Эллы на фотографии - муж Лаврент, которому суждено погибнуть через несколько дней. А за несколько дней до того, как был сделан этот снимок в церкви азербайджанцы перерезали горло отцу Эллы, который не смог уйти в лес, чтобы спрятаться.

Фотограф Олег Климов искал эту женщину 20 лет. Искал в Карабахе, показывая всем этот единственный ее снимок. Искал в Армении. Не находил, а нашел случайно, когда остановился около озера Севан, увидев женщину, собиравшую облепиху.

Элла не узнала фотографа, но Климов узнал сразу. Именно тогда он сделал вторую фотографию. На ней - Элла Арутюнян спустя 20 лет. Она сидит в окружении внуков, уцелевшего сына Саши и невестки.

Это очень грустная история, в которой - пускай и невероятно тяжелой ценой - жизнь побеждает.

Такие истории нужно помнить

[Gevorg]

http://lratvakan.am/?p=40974

«Լոպազ ֆագոտչիկ» Գինոսյանը.«Հետախույզի օրագիրը»

[СолнЫчка]

A Karabakh success story

Artak Beglaryan, who during the Karabakh War, at the age of six, lost his sight when a landmine they played with in their back garden exploded and also lost his father at the same war, did not give up, and has today become the press secretary of the Prime Minister of Karabakh.

Beglaryan, who began his education at a school for the blind and visually impaired and continued his studies at the best universities in England and the US, returned to his country to serve, and at the young age of 26, accumulated a list of successes that would fit into a few life times.

Artak Beglaryan has, occupied official positions in Karabakh for many years. He was an adviser to the President before he became press secretary. Speaking with maturity and experience that belies his 26 years, explains his success in the face of such a great physical disadvantage with the words, “I don’t have dreams, I have plans!”

For many years, Artak Beglaryan lived abroad. After graduating from the Yerevan State University Department of International Relations, he studied at the University of Thessaloniki in Greece, followed by UCL in London, and Tufts and Fletcher Universities in the USA.

A landmine and a hammer

Before we discuss the problems of Karabakh, the issue of recognition and other political agenda, I ask Beglaryan, “Can we first speak about being blind and achieving so much?” He smiles, and replies, “We can begin wherever you wish.”

When I ask him how he lost his sight, he relates the day as if he was living through it again.

“April 7, 1995. That was the day I became blind. We lived in the war itself during those years. As children, we knew weapons, and bullets, in fact, we knew what they were used for, and that they were dangerous for us. On that day, when we, four boys, were playing in our back garden, we found something we didn’t recognize. The bravest of us struck it with a hammer. We were all heavily injured. All my bones were broken, and I lost my eyesight. My friends were heavily injured as well. They lost their hands, arms, and feet.”

A blind child who did the washing

The landmine six-year old Artak and his friends thought was a toy, became the turning point of his story. After he regained his health, following months of treatment and rehabilitation, he left Stepanagerd and his family, and was transferred to a special school for the blind in Yerevan. Beglaryan was confident at that age too that he would pass the exam necessary to gain entry to the school. He developed his habit of an optimistic outlook on life from that early age: “Is it difficult becoming blind at the age of six? It’s not easy, but leaving home was more difficult. In my opinion, becoming blind at the age of six is more advantageous than becoming blind at a later age; adaptation is easier, it is easier to accept. There was also a good side to leaving home. If I had remained at home, I wouldn’t have learned how to do anything, but at school, I began to do the washing at the age of 10. If I can do all work such as cooking and cleaning by myself, I owe it to those years I spent at school,” says Beglaryan, and expresses not the slightest doubt that everything in life is part of a struggle.

Young people must get to know the world

Beglaryan lost his father at war, in the year of 1993. During those years, his mother and two brothers were everything to him. They supported him in everything he showed interest in, and expressed their support at every opportunity. Artak had different ideas. He had made his plan: After studying at good schools and universities abroad, he would serve Karabagh.

He doesn’t even consider the difficulties of living in cities he was alien to worthy of talking about: “A new city isn’t difficult really, during the first days, someone will often come and show me the place I will stay, the university, the supermarket and a few other places. You determine a route, and start living. No problems so far, but if the route you use is blocked for some reason, yes, that can create a problem. But one needs some adventure in life, right? You find a way to overcome it somehow.” Suddenly, he laughs sincerely, but then gets serious again: “You shouldn’t be overcome with fear and panic. You have to think that there must be a second way, and that goes for everyone…”

Beglaryan attaches great importance to education, and especially education abroad. “The young must go. They must not only understand the world outside, but they must also look to Armenia and Karabakh from the outside,” says Beglaryan, who thinks that Armenia and Karabakh need more young minds.

“I returned, because I left knowing I would return. It is difficult for young people to leave the US or Europe and return. But they should, staying there could have suited me as well, but believe me, it is sometimes better to choose the difficult option.”

To live every moment to the full

I cannot help but ask Beglaryan: “During your long years of education, and the constant striving for success, did you never feel you were tired, did you never consider giving up?” He replies without a moment of hesitation: “We have more spare time than you. You get distracted by television and what not, and you need to spend time to focus. People like me have more time to study…” His determination is not only about education and his political career. Quite active on social media, Artak also has a beautiful voice. He shows me the video of the hymn he recited at the grand cathedral when they visited Ani. After photographs of his godchildren and him folk dancing at festivals in Karabagh, he shows me photographs of himself at the summit of Mount Ararat.

“I often have plans, not dreams, and climbing Mount Ararat was one of them; it is the will that counts,” says Beglaryan. We met to talk about Karabakh, but we were drawn into his personal story. Perhaps the true victories and real gains are concealed in what Artak told us. The struggle for the individual to exist and realize himself, must be the most meaningful struggle in life.

[sevar]

Самая обычная история: от дружбы до плена

15.12.2014 18:47

Когда сказали, что на территории автостоянки колхоза есть плененные азербайджанцы, которых привезли в Ашан несколько месяцев назад, чтобы обменять на односельчан, в сердце 67-летнего Гургена Балаяна засветилось надеждой. Его старший брат – известный педагог Вардан Балаян, был среди попавших в плен, и теперь, возможно, он может вернуться в родное село в результате обмена.

Однако, спустя немого времени сердце Гургена Балаяна вновь сжалось от боли. Времени на разговоры не оставалось. Шаги невольно привели его в центр села, к ребятам отряда самообороны, которые были его учениками. Ребят удивила просьба учителя. Он просил их позволить взять к себе домой одного из пленников – Мамеда.

Удивились, воспротивились, однако, выслушав историю учителя, уступили.

Сегодня, спустя 22 года после того дня, Гурген Балаян еле сдерживает слезы. На мгновение он прерывает рассказ. Невольно приступает к приостановленной работе, которую он оставил, чтобы пригласить во двор нас - незнакомых молодых людей.

Дед мастерит кормушку для птиц. Зимние холода – не за горами, и вновь вылупившимся птенцам нужно теплое место. Беседа продолжается на бытовые темы.

По его словам, он не устает от работы, и даже наоборот. Именно работа позволяет ему оставаться бодрым и трезвым. “Если я день не поработал, считай, я болен”. В июне будущего года ему исполнится 90 лет, но даже в этом возрасте он ухаживает за садом, выращивает виноград, плодовые деревья, тутовник. Именно этим занимается и один из сыновей, другой работает учителем.

Мамед тоже был учителем. Они вместе преподавали в соседнем селе Мюришен. Жили в одной комнате. 4 года спали под одним одеялом.

-В те годы государство наложило на селян налог в виде шерсти. Из райцентра приехали за сбором шерсти. Чтобы народ не отказался от налога, учителей заставили заплатить дань первыми. Вместе с Мамедом они нашли выход. Сняли шерсть одного одеяла и одного матраса и сдали государству. А сами спали на одной кровати вдвоем. 4 года – под одним одеялом. Породнились. Потом каждый уехал в свое родное село, но дружба сохранилась. Они стали дружить семьями. До 1988 года. Однажды Мамед пришел в Ашан. Дочь – Людмила, выходила замуж. Он пришел пригласить друга, но сомневался: не помешает ли нарастающая с каждым днем напряженность, чтобы друзья его семьи могли присутствовать на этом важном для него семейном торжестве. Решение Гургена и супруги Офелии было непреклонным: они поедут на свадьбу друзей, причем, с дорогим подарком, как это подобает дяде. Успокоили и проводили Мамеда. Накануне свадьбы, пренебрегая опасностью (при проезде через азербайджанские села армянские машины забрасывали камнями, на них совершали разбойные нападения), они отправились в Агдам за покупками. Купили хорошие подарки, вернулись без происшествий в Ашан. Но… на свадьбу так и не поехали.

Накануне свадьбы, поздно ночью в дверь ашанца Гургена постучали. Испуганные и удивленные супруги открыли двери гостю. Это был Мамед.

-В такой поздний час? Что случилось, Мамед?

-Знаю, что вы хотите приехать. Я пришел сказать, чтобы вы не приезжали. Молодежь узнала, очень злобно настроена. Я пришел предупредить, чтобы вы не приезжали.

В голосе деда Гургена заметна дрожь. В его старческих глазах – море невыплеснувшихся слез.

-Он был настоящим другом, очень человечным.

Казалось, это их последняя встреча. Никто не мог предсказать будущего. Оба сознавали, что прошлая мирная жизнь позади. Но они встретились. В дни необъявленной, нарастающей ежедневно войны.

Хозяйка дома накрыла под этим кровом роскошный стол. Гостем был Мамед. Их хороший друг, которому углубляющийся между народами конфликт придал образ врага. Учитель Мамед был заложником, которого привели в Ашан для обмена. На той стороне среди пленников был брат Гургена – учитель Вардан. В тот вечер вместе с Мамедом в этом доме были также бойцы отряда самообороны. Через несколько часов, при расставании, он пытался дать старому другу денег, но тот отказался взять. Но принесенную Офелией сорочку тут же надел, сказал с горечью: “Пусть видят, что я тоже человек”. Так и расстались закадычные друзья.

Старик замолкает.

Спрашиваю: “Вы представляете себе вновь совместную жизнь?”

Смотрит с удивлением.

-Не дай Бог.

-А сейчас война или мир?

-Смутные сейчас времена. Мир – это синее небо, человечность – это совесть человека, труд, создание благ и возможность использования этих благ со спокойным сердцем. Хотя сейчас коммунизма нет, но его идеология актуальна: “Человек человеку – друг, товарищ и брат”.

В эти неспокойные дни они всей семьей пытаются служить миру. Каждый занят своим делом: кто-то обрабатывает землю, другой – учит детей. Сам он, несмотря на возраст, не сидит без дела. На маленьком приусадебном участке выращивает всего понемногу.

-Нет, это не для продажи. Все это – от овощей до водки, для нашего семейного пользования. У меня великолепные внуки, все для них.

Залогом своего долголетия он считает трудолюбие. Его отец прожил 88 лет, мать – 89. Гены, конечно, имеют значение, но все они любили труд. Вспоминает, что его тете было 90 лет, но в поле ее никто не мог обогнать.

-Все они любили землю. А секрет долголетия – это трудолюбие.

Нить беседы о буднях вновь ведет в русло, которое рождает у 89-летнего старика грустные воспоминания и беспокойство.

Говорит, в его душе нет враждебности. Но в то же время не представляет совместного проживания с ними. В сердце затаилась боль: он вспоминает дни, когда старший брат, Лучший учитель века Вардан Балаян провел в плену, муки человека уже преклонного возраста.

-Земли мы не вернем. Как можно своими руками вернуть земли? Мы не вернем земли, даже взамен на признание независимости Арцаха (Карабаха). Затем вспоминает Мамеда, и образ врага начинает рассеиваться.

-Однажды, после войны, азербайджанское радио объявило, что во время войны погибло 47 учителей. Поименно назвали их всех. Прочли также имя Гасанова Мамеда. Не знаю, это был он или кто-то другой.

Молчит. Потом продолжает вновь.

-Наладить отношения возможно, если признают независимость Арцаха, как соседнего государства. Станут относиться, как к соседу. Без применения силы. Наступит мир, будут нормальные человеческие отношения, почему бы не дружить.

Он бы, к примеру, при встрече с азербайджанцем поговорил бы с ним, оценил, какой он человек, и на основании этого решил вопрос отношений, а не стал бы определять их национальностью.

-Но дружбой одного-двух людей проблема не решится. Дружить должны селами, - говорит он с уверенностью.

Эрик Аванесян

[ARTYUSHA]

Մահացել է Արցախյան պատերազմի գերգաղտնի մարդը` Սերգեյ Աթարբեկյանը (RK)

Երեկ իր մահկանացուն կնքեց Արցախյան պատերազմի լեգենդներից մեկը` պատերազմի գերգաղտնի մարդը, որի գաղտնանունն էր RK. Էռկա: Խոսքը Սերգեյ Աթարբեկյանի մասին է, եզակի մարդու, որի տանը մինչ օրս ժապավենների վրա պահպանվում են ազատամարտի ժամանակ հնչած բոլոր ռադիոխոսակցությունները:

Այժմ ներկայացնում ենք բացառիկ նյութեր, այս բացառիկ մարդու մասին:

Պատերազմի առաջին օրերից մինչև հաղթական ավարտ ռազմադաշտի ամենաթեժ կետերից, խրամատներից ու երկրի բարձրագույն ղեկավարության առանձնասենյակներից կապի մեջ մտած խոսակցությունները, օգնության կանչերը, հրահանգները բացառիկ վկայություններ են և լույս են սփռում բազմաթիվ մութ, առեղծվածային պատմությունների վրա: Սա իրական ճշմարտությունն է, որը կեղծել չի կարելի: Այս ամենը մեզ է տրամադրել արցախյան ազատամարտի գերգաղտնի մարդը` Էռկան (PK), Սերգեյ Աթարբեկյանը, ով առաջին օրերից ստեղծեց և մինչև վերջ ապահովեց ռադիոկապը խրամատների և ղեկավարության միջև: Կցկտուր այս հաղորդումներում բացահայտ երևում է մեր ժողովրդի հզոր կամքն ու հայրենիքին մինչև վերջ նվիրվածությունը: Անշուշտ, կան պետական գաղտնիք պարունակող եզակի խոսակցություններ, որոշ մարդկանց համար «ոչ նպաստավոր» նյութեր, որոնք խմբագրությունը կաշխատի հանրության սեփականությունը չդարձնել:

Տպագրում ենք ռազմաճակատի թեժ կետերից ռադիոկապով հնչած այս բացառիկ խոսակցությունները:

Գերգաղտնի այս մարդու մասին մենք առաջին անգամ գրել ենք, երբ «Հայացք» ստեղծագործական խումբը տպագրում էր «Հայաստանի զրուցակից» թերթը: Անհաշիվ հեռախոսազանգեր ստացանք, բազմաթիվ արձագանքներ: Իսկ ի՞նչ արդյունքներ եղան, արդյո՞ք պետական պատկան մարմիններին հետաքրքրեցին RK-ի ձեռքի տակ եղած նյութերը` պատերազմի ընթացքում ռադիոկապով հնչած բոլոր խոսակցությունների ձայնագրությունները, արխիվային եզակի մատյան-վավերագրերը: Այս ամենը պարզելու նպատակով կրկին հանդիպեցինք մեր նյութի հերոսին: Եվ նա մեզ տրամադրեց Արցախյան պատերազմի գրեթե ողջ ռադիոկապի խոսակցությունների ձայնագրությունները:

Իսկ մինչ այդ` հակիրճ ներկայացնենք նրան:

Սերգեյ Աթարբեկյան: Այս անունը շատ քչերին որևէ բան կասի: Իսկ նա Ղարաբաղյան պատերազմի թերևս ամենաչբացահայտված ու գաղտնի մարդն է: Մարդ, ով Արցախում և Հայաստանում ստեղծեց ռադիոկապի ցանց: Ով գերգաղտնի տեղեկություններ էր հայթայթում խորհրդային բանակի շտաբից, գաղտնալսում ադրբեջանցի զորահրամանատարների խոսակցությունները, կապ ապահովում խրամատներում կռվող մեր տղաների ու երկրի գերագույն հրամանատարության միջև: Նա կարողանում էր պատերազմի խառնակ օրերին ամենահավաստի ինֆորմացիա հաղորդել ՀՀ և ԼՂՀ ղեկավարություններին, կանխավ տեղեկացնել թշնամու տեղաշարժերի ու մտադրությունների մասին, տարածած ստահոդ տեղեկություններով շեղել հակառակորդի ուշադրությունն ու թուլացնել նրա զգոնությունը:

1988-ին Սերգեյը Ստեփանավանի օդանավակայանի տնօրենն էր: Միաժամանակ նրա տրամադրության տակ էին Օձունի և Բագրատաշենի օդանավակայանները:

88-ի ավերիչ երկրաշարժից հետո Ստեփանավանի օդանավակայանը փակվեց: Սա օգնեց Սերգեյին` ավելի ակտիվորեն մասնակցելու շարժմանը: 1989 թ. մայիսին ինքնակամ դիմում գրեց պետի պաշտոնից հրաժարվելու մասին և տեղափոխվեց Երևան: Սերգեյ Աթարբեկյանն աշխատանքի է անցնում«Զվարթնոցում»` որպես սովորական ռադիոօպերատոր:«Այդ օրերին ոչ հոսանք կար, ոչ կապ: Իսկ պատերազմի շեմին գտնվող երկրի համար կապը կենսական է: Այդ պատճառով էլ գնացի«Զվարթնոց», որպեսզի կարողանամ ուժերիս ներածին չափով օգնել, օգտակար լինել»: Հանրապետության մեծ ու փոքր գրեթե բոլոր օդանավակայաններում աշխատած, կապավորի 37 տարվա աշխատանքային փորձ ունեցող Սերգեյը գերազանց էր պատկերացնում, թե կապը ռազմավարական ինչ նշանակություն կարող է ունենալ: Եվ նա հղացավ ֆանտաստիկ և անիրական թվացող մի գաղափար` կապավորել քիչ, թե շատ նշանակություն ունեցող բոլոր օբյեկտները, շտաբները, սահմանամերձ գյուղերը, նույնիսկ հակակարկտային կայանները, կապ տեղադրել«Զվարթնոցում»,«Էրեբունիում», Արզնու սպորտային օդանավակայանում, դպրոցներում, կամուրջների վրա, մարտավարական նշանակություն ունեցող սարերում ու ձորերում: Նախնական շրջանում նա գործում էր կամավոր: Այնուհետև ստանալով համապատասխան հրահանգ` կապավորել է կառավարական բոլոր ամառանոցները, երկրապահների բոլոր մեքենաները, խրամատները: Առաջին արդյունքներն սպասել չտվեցին:

Նախնական շրջանում նրան ոչ ոք չէր ճանաչում: Միայն ձայնն էին լսել և գիտեին կապավորի իր անունը` PK:

ՀՀՇ ղեկավարությունը, ի դեմս Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, որոշում է կայացնում` բարձր մակարդակով աջակցել Սերգեյ Աթարբեկյանին, նրան տրամադրել անհրաժեշտ բոլոր միջոցները, որպեսզի հնարավորինս մեծանա ռադիոկապի ցանցի աշխարհագրությունը և առավել ստույգ ու հստակ ինֆորմացիա հաղորդվի ղեկավարությանը:

Հակառակորդը նույնպես զգոն էր: Նա արդեն հասկացել էր, որ իրեն գաղտնալսում են: Սկսվեցին հետապնդումներն ու բացահայտման փորձերը: Սերգեյը գտավ ելքը:«Երկար մտածելուց հետո վճռեցի գնալ Օձուն: Վերջիվերջո Օձունի ու Ստեփանավանի օդանավակայանի պետն եմ: Կգնամ, այնտեղից կապը կապահովեմ»: Որոշումը կայացվեց: 1989-ի ձմռանը Սերգեյը տեղափոխվեց Օձունի օդանավակայանի ծառայողական տուն, որտեղից էլ հետագա ողջ ընթացքում շարունակեց գործը: Սկզբում նա մենակ եկավ, որոշ ժամանակ անց Սերգեյին միացան կինը` տիկին Հռիփսիմեն և հինգ զավակները:

Կապի իր համակարգը

Սերգեյն ստեղծում է կապի համակարգ, մի ամբողջ աշխարհ, որն ուներ իր կանոնները և որոնց պետք է ենթարկվեին բոլորը` շարքային զինվորից մինչև գեներալ: Կապի առաջին կանոնն է խոսել ծածկագրով: PK-ն հորինում է կոդերի, գաղտնագրերի ու ծածկանունների մի ամբողջ համակարգ, որոնք անգիր պետք է իմանային նրա հետ կապի դուրս եկող բոլոր կապավորները: Ընդ որում, նա մի քանի անգամ փոխել է գաղտնագրերի ողջ համակարգը` հակառակորդին թյուրիմացության մեջ գցելու և շեղելու նպատակով:

Ծածկագրերով խոսելը մեկ անգամ չէ, որ պատերազմի դաշտում կյանքեր է փրկել, ազատել վերահաս վտանգից: Կապի երկրորդ կանոնը թշնամու«լսողությունից» օգտվելն է:«Գիտեի, որ հակառակորդն ամեն վայրկյան մեզ լսում է: Ստեղծեցի մի անհասկանալի ծածկագիր: Տղաների հետ պայմանավորվեցինք, որ այդ հեռագրերը կտամ«հՏՉպՐՔպվվՏ րպՍՐպՑվՏե վերտառությամբ, որպեսզի հակառակորդը լարված նստի այդ հաճախության վրա ու չխանգարի մեր մյուս կապերին»:

Պատերազմի օրերին PK-ն եղել է կապի գծով Վազգեն Սարգսյանի լիազորված անձը: Նա ապահովել է ոչ միայն խրամատ-ղեկավարություն, այլև խրամատ-խրամատ, խրամատ-օդուժ կապը:«Հատուկ սարքերի միջոցով բոլոր ուղղաթիռներին լսում էի: Եթե Ղարաբաղից ուղղաթիռ պետք է գար Հայաստան, առաջինը իմ հետ էին կապի մեջ մտնում, խնդրում, որ հաղորդեմ, որպեսզի հանկարծ չկրակեն»: Սերգեյը լսում էր նաև հակառակորդի օդաչուներին: Այսպես. Քելբաջարում մարդասիրական միջանցք էր բացվել, որպեսզի ադրբեջանցիները դուրս գան:«Ես կապի մեջ լսում եմ օդաչուին: Վերջինս Կիրովաբադին տեղեկացնում է, որ օդ է բարձրանում: Բայց հենց նույն պահին էլ ուղղաթիռը վայր է ընկնում: Այնքան գորգ, կահ-կարասի էին բարձել, որ ուղղաթիռը չէր կարողացել ծանրությանը դիմանալ: Ես եմ մերոնց հաղորդել, որ Քելբաջարի էսինչ տեղում ռուսական վարձու ուղղաթիռն ընկավ»:

«Մի անգամ մի գյուղից կապ են տալիս, թե գյուղի մյուս ծայրին գտնվող մեր հիմարներին ասա` թող չկրակեն, մենք ենք: Անմիջապես կապի մեջ եմ մտնում, ստուգեմ, տեսնեմ` ի՞նչ: Արդեն մի շաբաթ է, թուրքն է նստած գյուղի ծայրին, բայց ոչ ոք այդ մասին չգիտի»:

Ճշմարտությունն իր մոտ է

Մինչ օրս շատերի համար անհասկանալի և մեծ հարցականների տեղիք են տալիս Արծվաշենի, Շահումյանի ու Գետաշենի կռիվների ընթացքն ու հանգուցալուծումը: Որտե՞ղ է ճշմարտությունը: Այն կարող է լինել միայն մեկ մարդու մոտ: Նրա, ով լսել է կռվողների, հրամանատարների ողջ խոսակցությունը: Ընդ որում` ոչ միայն լսել, այլև ձայնագրել: Սերգեյ Աթարբեկյանն այն միակ մարդն է, ով տիրապետում է այդ ողջ հարստությանը: Ունի այդ կռիվների ժամանակ տեղի ունեցած բոլոր խոսակցությունների ձայնագրությունները:

Խորհրդային զորքն էլ` նրա«ցանցում»

Իր ստեղծած ռադիոցանցի շնորհիվ PK-ն գաղտնալսում է նաև պատերազմի դաշտում գործող խորհրդային հրամանատարությանը: Ստորև ներկայացնում ենք հարյուրավոր գաղտնալսումներից մեկի սեղմ բովանդակությունը:

-Անդրկովկասի օկրուգից խորհրդային բանակի գեներալը կապվում է Ղարաբաղում գտնվող մեկ այլ գեներալի հետ: Ձայնագրության մեջ գեներալները խոսում են, որ գիշերը ժամը 3-ին Սմիրնովի բրիգադը գալու է Խոջալուի օդանավակայան, անհրաժեշտ է Ստեփանակերտում առկա զինվորական ողջ տեխնիկան` մինչև վերջին փամփուշտը, տեղափոխել Վազիանի: Ընդ որում, դա պետք է արվեր խիստ գաղտնի, նույնիսկ հայերին ու ադրբեջանցիներին կաշառելու,«խրախուսելու» գնով:

Գեներալների խոսակցությունը ցնցում է Սերգեյին: Նա անմիջապես զանգահարում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, Վազգեն Սարգսյանին, նաև` Աշոտ Մանուչարյանին և հեռախոսով միացնում ձայնագրությունը: Մեր ղեկավարությունն անմիջապես կապվում է Մոսկվա: Որոշ ժամանակ անց գեներալների կարգադրությունը չեղյալ է հայտարարվում: Զինվորական տեխնիկան մնում է Ստեփանակերտում: Իսկ հետո Սերգեյն իմանում է, որ ԽՍՀՄ պաշտպանության նախարար Յազովը խիստ զարմացել էր հայկական կողմի օպերատիվությունից.«Մենք դեռ խոսքը չենք վերջացրել, դուք եկել, բողոքում եք, որ տեխնիկան տանում են»:

Ղարաբաղյան պատերազմի արխիվը ոչ մեկին պետք չէ

Պատերազմի գրեթե առաջին օրերից Սերգեյ Աթարբեկյանը ձայնագրել և գրի է առել ռադիոկապով հաղորդվող բոլոր խոսակցությունները, տեղեկությունները: Նրա պահոցում կան մի քանի արկղ մատյան-վավերագրեր, ձայներիզներ: Նրա մատյաններում կա շուրջ 70000 տող կոդավորված ինֆորմացիա: Իսկ յուրաքանչյուր տող վերծանման դեպքում կներկայացնի մեր պատմության ճշմարիտ մի էջը:

Այդ ամբողջ արխիվը Սերգեյ Աթարբեկյանի հարստությունը չէ: Պետությանն է: Դա իմ և ձեր պատմությունն է, մեր երկրի ու հայրենիքի վավերագրությունն է:

Եվ ի՞նչ: Այդ ամբողջ արխիվն այսօր խոնավությունից փչանում է: Պատերազմից հետո հատուկենտ մարդիկ են այցելել Սերգեյին և հետաքրքրվել նրա պահոցով: Նույնիսկ մեր պաշտպանական գերատեսչությունը փորձ չի արել` ձեռք բերելու այն: Մնացած կառույցների մասին խոսելն իսկ ավելորդ է:

Սերգեյի արխիվը ոչ մեկին պետք չէ: Հարց է ծագում` ինչո՞ւ: Համապատասխան կառույցներն ու անձինք չգիտե՞ն նրա և նրա ստեղծած վիթխարի պահոցի մասին: Հազիվ թե: Պատճառն անտարբերությո՞ւնն է: Թե՞ մեր օրերում ճշմարտությունը գրոշ չարժի` յուրաքանչյուրն ունի սեփականը:

Արփի Սահակյան

Շահումյանի անկումը (վերջին ժամերը)

1992 թ. հունիսի 13-ին խորհրդա-ադրբեջանական միացյալ ուժերը սկսեցին և կարճ ժամկետում (հունիսի 13-14-ը) իրագործեցին Շահումյանի բռնազավթումը:

13.06.1992: Ժամը 13:50- Հաղորդում է 24-ը (Շահումյան).- Բոլոր կետերից խփում են: Բարձունքները վերցրել են: Առաջ են շարժվում դեպի մեր գյուղերը: Շտապ օգտագործեք բոլոր միջոցները:

17:00- Շահումյանի հետ կապի է դուրս գալիս գեներալ Ֆելիքս Գզողլյանը.

-24, բացատրիր` ո՞նց է իրավիճակը: Ո՞վ կա այդտեղ:

-Մենակ եմ: Մարդ չկա:

-Եղանակը (իրադրությունը.- խմբ.) ո՞նց է: Ի՞նչ է կատարվում:

-Տանկերը մտնում են:

-Որտե՞ղ ես:

-Ես իմ կետում եմ: Պատուհանից երևում են: Ավելի մոտեցան:

-Բա դո՞ւ ինչի չես տեղափոխվում:

-Հեսա ես էլ եմ դուրս գալիս (խոսում է շատ հանգիստ, առանց խուճապի.- խմբ.):

-Շուտ, շուտ, շուտ:

-Ես կապից դուրս եմ գալիս: Տեղափոխվում եմ: Ռեզերվը դուրս կգա կապի:

18:00- Հաղորդում է 24-ը` անտառից.- Մեկ ժամ առաջ դուրս եմ եկել: Ժողովուրդը Գյուլիստանում է: Գյուղերը վերցված են` Հայ-Բարիս, Էրքեջ, Բուզլուխ: 24-ն աշխատում է ծառերի արանքից, ուրիշ տեղից: Գյուլիստանի վրա էլ 2 անգամ օդից աշխատանք է կատարվել:

14.06.1992: 05:30- 24-ը հաղորդում է. – Տղաները գտնվում են K-28 և K-26-ի միջև: Նոր հրամանատարն այստեղ էր: Նրանք կռվում են, ոչ մի միրաժ (շրջափակում.- խմբ.) չկա:

15.06.1992: 02:17- Հաղորդում է 33-ը (Մարտակերտ).- Դրությունը վատանում է: Մեծ ինտենսիվությամբ խփում են Չայլուի վրա: Մեկ օր առաջ ուժեղ կռիվներ են եղել: Մոտ 10 տեխնիկա կա:

24-ից (Շահումյան) փախած ժողովուրդը գտնվում է Թալիշում: Այն ջոկատները, որոնք գնում էին 24, տեսան, որ ժողովուրդը փախչում է, էլ չշարունակեցին իրենց ճանապարհը:

16.02.1992: 09:50- Հաղորդում է 24-ը (Խոսում է Շահեն Մեղրյանը).- 3500 հոգի մնում է անտառում: Ճակատագիրը հայտնի չէ: Գնդի կեսը Հաթերքում է: Իսկ այստեղ` 25 հոգի: Ճանապարհի վրա 7 կին սովից մահացել է: Ժողովուրդն անտառներում է: Իսկ իմ ջոկատի տղաներն ընկել են անտառ, որպեսզի իրենց հարազատներին գտնեն:

Հակառակորդը մեծ ուժեր է տեղաբաշխել Գյուլիստանի բարձունքներում:

Կապի մեջ է մտնում Գրազան (Վազգեն Սարգսյանի կեղծանունը` կապի դուրս գալիս): Նրա և Շահեն Մեղրյանի խոսակցությունն աղմկոտ է, անհասկանալի:

17.06.92: 11:50- Հաղորդում է

24-ը.- Ժողովրդի վիճակը ծանր է: Տրանսպորտ է հարկավոր տեղափոխման համար:

19.06.92: 09:52- Հաղորդում է ԿՁԽ-6-ը (Շահումյան).- Հայտնեք Դերենիկին, որ շտապ մեքենաներ բերեն ժողովրդին փրկելու համար: Դրությունը ծանր է: Կոտորվում են:

[Gevorg]

63930093d35f13d791491e35cd6e4056

[Գարնան արծիվ]

[Գարնան արծիվ]

[Գարնան արծիվ]

[Գարնան արծիվ]

Քաղաքը այրել են, իսկ հիմա միլիոններ են ծախսում վերականգնելու համար:

[Գարնան արծիվ]

Ալբերտ Բաղդասարյան

10 Май в 21:20 · отредактировано · 1992-ի մայիսի 9-ից, այսինքն Շուշի մտնելու հաջորդ օրվանից, Շուշիում այստեղ ու այնտեղ սկսվեցին հրդեհներ:

Բուն մարտերի ընթացքում, այսինքն մայիսի 7-ի լույս 8-ի գիշերվա ու 8-ի ամբողջ ցերեկվա ընթացքում Շուշի քաղաքն ամբողջապես կրել էր ոչ էական վնասներ:

Կանգուն էին ու համարյա անվնաս գրեթե բոլոր շենք- շինությունները, բնակելի ու մասնավոր տները:

Իսկ ահա 9-ի ցերեկվանից սկսվեց Շուշիի պլանավորված ավերումն ու հրդեհումը:

Ջոկատով (Մերգելյան), հայտնաբերելու համար հետ մնացած կամ թաքնված ադրբեջանցի զինվորների, սանրելով թաղամասերը, իջնում էինք դեպի Շուշվա հայտնի բերդը, որը վերածել էին բանտի: Կենտրոնում ստուգեցինք 4 թե 5 հարկանի հյուրանոցի բացարձակապես անվնաս շենքն ու շարունակեցինք իջնել ներքև:

Չհասած այն ժամանակվա Ադրբեջանի ղեկավար Վեզիրովի շքեղ ամառանոց - առանձնատանը, որը գտնվում էր կենտրոնական խաչմերուկներից մեկում և որի փակ դարպասի վրա կավիճով ռուսերեն գրված էր,-նե վոյտի, ուժե զանյատո, ուբյու, 4այա ռոտա,- հանդիպեցինք այդ պահին Ղարաբաղ ժամանած ԳԽ պատգամավորներ Արշակ Սադոյանին, Սամվել Շահինյանին, նրանց ուղեկցող անձանց: Կարճատև ողջագուրումներից, փոխադարձ շնորհավորանքներից ու միրուք Արմենի հայտնի ,- անիգաշէ անիգարա-ից (սա հասկանում են միայն մերգելյանի ջոկատի տղաները) հետո շարունակեցինք մեր գործողությունը դեպի բերդ:

Մոտ երկու ժամից վերադարձանք, ու վերադարձի ճանապարհին նկատեցինք այստեղ ու այնտեղ, տներում ու շինություններում բռնկված հրդեհներ:

Մեզ թվում էր, որ լավ չենք ստուգել և որ դրանք փախչել չհասցրած ադրբեջանցի դիվերսանտների ձեռքի գործն է:

Մինչ հասանք հյուրանոց, այն արդեն համարյա ամբողջապես պարուրվել էր կրակով ու ծխով:

Եվ ահա հյուրանոցի մոտ բռնում ենք կոմուֆլյաժ հագած մի քանի ղարաբաղցիների, որոնք էլ ասեցին, որ այդ հրդեհները իրենց արածն է և որ այդ հրահանգն իրենց տվել է զորի գայկովիչն ուրեմն, այսինքն նույն ինքը՝ հայտնի ծովագնած, գրող, հրապարակառսախոս, Պուտինին ուղղված բաց ու հատկապես փակ նամակների հեղինակ ու էլ չգիտեմ թե ինչ Զորի Բալայանը:

Բացատրությունն էլ այն էր, որ եթե Շուշին ամբողջությամբ ավերենք, ապա ադրբեջանցիներն էլ ետ չեն վերադառնա հետ գրավելու համար:

Այդ ժամանակ էլ ու հիմա էլ մնում եմ նույն կարծիքին, որ այդ միտքը կարող է ծնվել միայն ուրիշի տարածք գրավող վախկոտ ստրուկի գլխում միայն և ոչ սեփական դարավոր քաղաքն ազատագրող արժանապատիվ ռազմիկի մոտ:

Արկադի Տեր Թադևոսյանի հետ անմիջապես հանդիպելուց ու նրա կողմից, տեղում գնդակահարելու խիստ հրահանգով,այդպիսի գործողությունները կտրուկ արգելելու հրամանից հետո միայն դադարեցվեցին հետագա հրկիզումներն ու ավերումները:

Բայց արդեն գայկովիչն իր սև գործն արել էր և արդյունքում ունեցանք կիսաավեր Շուշի, որը հերոսաբար, մաքառումներով, մուրացկանության ու զրկանքների գնով այժմ վերականգնվում է:

P.S. նախնական, չխմբագրված տարբերակում, որը տարածվել է համացանցում, ԳԽ պատգամավոր Սամվել Շահինյանի անվան փոխարեն թյուրիմացաբար նշել եմ ԳԽ մեկ այլ պատգամավոր, վաղամեռիկ Սամվել Շահմուրադյանի անունը, որի համար հայցում եմ ընթերցողի ներողամտությունը: