Попытка Грузии закрыть границу Армении в 1992 г

[Javakhk]

Попытка Грузии закрыть границу Армении в 1992 г., и приватизация земли в Джавахке и в Борчалу

Следующий ценный материал содержит факты о важных событиях, имеяших место в 1992 г., но до сих пор мало освещенных.

После крушея советской системы нужно было найти новых хозяев для земель, принадлежавших колхозам и совхозам. В Грузии была попытка сделать это обойдя представителей национальных меньшинств – армян, азербайджанцев, абхазов, осетин и т. д.. Был принят закон по которому вся земля по всей границе Грузии на глубине до 20 км от границы не подлежит приватизации и должна принадлежать Министерству обороны Грузии. Это лишало представителей нац. меньшинств основной части используемых ими земли.

Этот закон не был применен в Абхазии и Ю. Осетии из-за начавшихся межнациональных столкновений. В Джавахке тоже он не был применен ввиду сопротивления населения. Любопытно, что в эти дни Грузия даже ввела войска в приграничную с РА зону и попыталась закрыть арянскую границу. Однако провакаия была предотвращена и не имела последствий.

Հայաստանի սահմանը Վրաստանի կողմից փակելու փորձը 1992-ին, եւ հողի սեփականաշնորհումը Ջավախքում ու Բորչալուում

Հետեւյալ կարեւոր նյութը փաստեր է պարունակում 1992-ի տեղի ունեցած շատ էական, բայց քիչ լուսաբանված իրադարձությունների մասին:

Խորհրդային համակարգի փլուզումից հետո անհրաժեշտ էր կոլտնտեսությունների ու սովխոզների հողատարածությունների համար նոր տերեր գտնել: Վրաստանում փորձ արվեց դա անել շրջանցելով ազգային փոքրամասնություններն՝ հայերին, ադրբեջանցիներին, աբխազներին, օսերին, եւ այլն: Որոշում ընդունվեց, որ Վրաստանի սահմանների երկայնքով 20 կմ խորությամբ ողջ հողը ենթակա չէ սեփականաշնորհման, այլ պատկանելու է Վրաստանի Պաշտպանության նախարարությանը: Սա զրկում էր ազգային փոքրամասնություններին իրենց օգտագործած հողերի հիմնական մասից:

Այս օրենքը Աբխազիայում եւ Հվ. Օսեթիայում չկիրարկվեց վերահաս ազգամիջյան ընդհարումների պատճառով: Ջավախքում նույնպես այն չկիրարկվեց բնակչության դիմադրության պատճառով: Հետաքրքիր է, որ այդ օրերին Վրաստանը զորքեր է մտցրել ՀՀ հետ սահմանամերձ գոտի եւ փորձել փակել հայկական սահմանը: Սակայն սադրանքը վիժեցվել է ու հետեւանցներ չի ունեցել:

--------------------------------------------------------------------------------

1992 թվական։ Ջավախքյան ընդվզումները մերօրյա հեռավորությունից

Վահե Սարգսյան

«Միտք» վերլուծական կենտրոն

29.10.2009թ.

Դեռ 1992թ. հունվար ամսից սկսած, երբ երկիրը նետվել էր քաղաքացիական պատերազմի գիրկը, վրացական մինիստրների կաբինետը (կառավարությունը) «հասցրեց» ընդունել որոշումներ «գյուղատնտեսական նշանակություն ունեցող հողային ռեֆորմների վերաբերյալ», որոնք մինչև գարնան սկսվելը պետք է կարգավորեին հողային հարաբերությունները, ապահովեին հողերի նպատակային բաշխումը Վրաստանի շրջաններում: Այդպիսի որոշումներից առաջինն ընդունվեց 1992թ. հունվարի 18-ին [1], որով փորձ էր արվում ինչ-որ կերպ կարգավորել հողերի բաշխման գործընթացը Վրաստանում: Այդ որոշման 4-րդ կետով Վրաստանի ամբողջ տարածքում հողերը բաժանվում էին երկու կատեգորիաների. «Հանրապետության սեփականության տակ գտնվող հողերը, հաշվի առնելով նրանց նշանակությունը և նրանց վրա սեփականության տարբեր ձևերի հետագա տարածումը, բաժանվում են պետական հողերի ֆոնդի և հողային ռեֆորմների ֆոնդի» [2]: Այս որոշման մեջ դեռևս խոսք չի գնում տխրահռչակ «սահմանային գոտու» ստեղծման և կազմավորման մասին, ինչի մասին որոշում ընդունվեց հետագա երկու հրամանագրերի մեջ, որոնք ընդունվել էին շաբաթներ անց՝ 1992թ. փետրվարի 6-ին N 128 և 1992թ. մարտի 10-ին (N 290) [3]:

Այդ որոշումներով Վրաստանի կառավարությունը կատարում էր իր հերթական «չմտածված» քայլը, որով իր դեմ էր լարում երկրում բնակվող բազմաթիվ ազգությունների: Դրանցով, փաստորեն, դարձյալ վերականգնվում էր սահմանային գոտու ռեժիմը (առաժմ փոքր մասշտաբներով)՝ նման 1950-ական թվականներից առկա, ինչպես նաև՝ Զ. Գամսախուրդիայի սահմանած հակաիրավական և հակաազգային ռեժիմներին: Սկսած սահմանից մինչև 21 կմ խորության վրա բնակվող մարդիկ (ընտանիքներ), ըստ այդ որոշումների, հնարավորություն չունեին ունենալու տնամերձ հողի սեփականության իրավունք՝ անհատական բնակելի տներ և այլ շինություններ կառուցելու համար [4]:

Իսկ Ախալքալաքի շրջանային վարչությունը իր` 1992թ. ապրիլի 11-ի N 25 [5] և նույն թվականի ապրիլի 21-ի N 25 որոշմամբ (վերջինս նախորդ որոշման շարունակությունն էր) [6] , ստիպված, թե այլ պատճառներով, կիրառության մեջ դրեց Թբիլիսիի կողմից ընդունված N 48, N 128 և N 290 տխրահռչակ որոշումները:

Հետաքրքրական է, որ Ախալքալաքի շրջանային վարչության սկզբնական N 25 որոշման մեջ տեղ չեն գտել բացառապես սահմանային գոտուն վերաբերող օրենքների (ժամանակավոր վարձակալության, սեփականության իրավունք չունենալու և այլնի մասին) կետեր [7], ապա ապրիլի 21-ի՝ N 25 որոշման հավելվածի մեջ արդեն կարելի էր տեսնել այսպիսի կետեր, որոնք տարածվում էին շրջանի բնակչության վրա. «Սեփական տներ կառուցելու համար քաղաքացիներին հողատարածքներ են տրվում միայն ժամանակավոր օգտագործման իրավունքով և ժամանակի լրացումից հետո այն ենթակա է վերադարձման» (3-րդ կետի 3-րդ ենթակետ) [8]:

Փաստորեն, եթե գյուղացին մեծ դժվարությամբ կառուցելու է ինչ-որ շինություն (բնակելի տուն, անասնագոմ, պահեստ և այլն), ապա ինչ-որ «ժամկետի լրանալուց հետո» այն խլվելու էր նրա ձեռքից. «Տրված տնամերձ հողատարածքների օգտագործման հրաման ստանալուց հետո, տեղական իշխանության օրգանները պարտավոր են տիրոջը զրկել հողատարածքի օգտագործման իրավունքից և վերցնել հողատարածքը՝ տալով այն հողի պահեստային ֆոնդին» (որոշման 6-րդ կետ) [9]: Ակնհայտ է, որ այս որոշման կետերը բխում էին Թբիլիսյան վերոնշյալ որոշումներից. «Տնտեսությունների ղեկավարությունը պարտավոր է գյուղատնտեսության վերաբերյալ ակտի հիման վրա առանձնացնել հողատարածքներ՝ չխախտելով Վրաստանի հանրապետության նախարարների կաբինետի կողմից ընդունված N 48, N 128 և N 290 ռեֆորմների պահանջները» (որոշման 11-րդ կետ) [10]:

Վրաստանի պետխորհրդի` 1992թ. մայիսի 7-ի որոշումն [11] իր մեջ պարունակում էր կետեր, որոնք վերաբերում էին բնակչության իրավահարաբերությունների այլ ոլորտներին: Տվյալ որոշումով նախատեսվում էր «անհապաղ աշխատանքներ սկսել սահմանային գոտու ստեղծման և կազմավորման համար՝ Հանրապետության ցամաքային և ծովային սահմանների ամբողջ երկարությամբ» [12]: Այդ նպատակով «Վրաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությունը մյուս բոլոր շահագրգիռ նախարարությունների և գերատեսչությունների հետ համատեղ պարտավորվում է միջազգային իրավական նորմերին համապատասխան և հաշվի առնելով անկախ հանրապետությունների սահմանների պաշտպանության պրակտիկան` համալիր մշակել և լուծել հիմնախնդիրների մի ողջ շարք, որոնք կապված են սահմանային ծառայությունների ձևավորման և օգտագործման, նրանց նյութատեխնիկական բազայի ստեղծման հետ» [13]: Փաստորեն, վերոնշյալ օրենքը գալիս էր լրացնելու Թբիլիսիի` 1992թ. փետրվարի 6-ի N 128 որոշմանը (սահմանային 21 կմ-ոց գոտու ստեղծման մասին), որի առաջինից մինչև վերջին կետերը իրենց մեջ պարունակում էին հակաիրավական և բնակչության շահերին բացահայտորեն հակասող, ավելին՝ սահմանային գոտիներում իրադրությունը պայթյունավտանգ դարձնող դրույթներ:

Այսպես, N 10 որոշման համաձայն, 21 կմ-ոց գոտին ամբողջովին հանձնվում էր Պաշտպանության նախարարությանը, որտեղ հաստատվում էր ռազմական ռեժիմ: Վերոհիշյալ նախարարությունը պետք է սեղմ ժամկետներում ներկայացներ «...սահմանային գոտու անձնագրային ռեժիմի ստեղծման որոշման նախագիծ՝ ամբողջ ցամաքային և ծովային սահմանների երկայնքով, այդ թվում` սահմանամերձ քաղաքներում, նավահանգիստներում և ծովային ակվատորիաներում» [14]: Վերոհիշյալ սահմանային երկայնքով գտնվող բոլոր կոլտնտեսությունները, հասարակական տնտեսությունները (գյուղատնտեսական ձեռնարկությունները), գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման ձեռնարկությունները և այլ օբյեկտներ, փոխանցվում էին Պաշտպանության նախարարության տնօրինությանը՝ համաձայն N 1, 2, 3 հավելվածների [15]: Վերոնշյալ բոլոր տեսակի կազմակերպությունների, հիմնարկ-ձեռնարկությունների տնօրինումը հանձնվում էր Պաշտպանության նախարարության տրամադրության տակ գտնվող Հատուկ ծառայությանը, որը պետք է կարգավորեր այդ ոլորտների հարաբերությունները, ինչպես նաև բանակին և այդ շրջաններում տեղակայված զորքերին ապահովեր սննդամթերքով [16]: Իսկ այն հողատարածքները, որոնք գտնվում են 21 կմ-ոց սահմանային գոտում, «կազմում են հանրապետական հողերի ֆոնդը (ինչպես այդ մասին նշել ենք 1992թ. հունվարի 18-ի N 48 որոշման մասին խոսելիս` Վ.Ս.) և ենթակա չեն սեփականաշնորհման: Սահմանային գոտում արգելված է առանձնացնել նոր տնամերձ հողային տարածքներ, այդ թվում՝ անհատական բնակելի շինարարության նպատակով [17]: Նայելով Սամցխե-Ջավախք երկրամասի՝ Վրաստանի տարածքում գտնվելիք աշխարհագրական դիրքին` դժվար չէ կռահել, որ այդ որոշումը լիովին «վերաբերում էր» այս շրջաններին: Ինչպես նաև թռուցիկ հայացք գցելով Վրաստանի քարտեզին` կարելի է տեսնել, որ Վրաստանի ազգային փոքրամասնություններով բնակեցված շրջանները հիմնականում տեղակայված են սահմանամերձ գոտիներում (հայեր, թուրք-մուսուլմաններ («ադրբեջանցիներ»), աջարներ, աբխազներ, օսեր, խևսուլներ, փշավներ, թուշեր և այլն), որոնց շրջանում էթնոժողովրդագրական պատկերը փոխելու և նրանց ղեկավարումը հեշտացնելու նպատակով Վրաստանը նրանց մեջ փորձում էր «մխրճվել» այս ձևով:

Դա հասկանալի կդառնա, եթե հաշվի առնելով Վրաստանի պաշտպանության նախարարության որոշումը, որով զինակոչիկը պետք է իր ծառայությունն անցկացներ իր բնակավայրից 70 կմ հեռու գտնվող տարածքում [18] (այսինքն տեղացիների ծառայությունը սահմանային գոտում բացառվում էր), վկայակոչենք Պետխորհրդի որոշման ևս մեկ դրույթ, որով նախատեսվում էր «...թույլատրել երիտասարդությանը, որոնք զորակոչված են բանակ սահմանային գոտուց և հանրապետության այլ շրջաններից, հաշվի առնելով նրանց ցանկությունը, անցկացնելու այլընտրանքային ծառայություն սահմանային տնտեսական գոտու գյուղատնտեսական ձեռնարկություններում և այլ տնտեսական նշանակության օբյեկտներում՝ աշխատանքային մասնակցության ձևով» [19]: Այսինքն, չէր բացառվում, որ այլ տեղերից Սամցխե-Ջավախք եկած արտոնյալ զինակոչիկները, տեղում լավ աշխատանք գտնելով, հետագայում նույնպես արտոնյալ պայմաններում մնային այդ տարածքներում:

Օրենքով նախատեսվում էր «հանձնարարել Աբխազիայի, Աջարիայի, սահմանամերձ այլ շրջանների (պատերազմական թոհուբոհի մեջ գտնվող և որպես Ինքնավար Մարզ լուծարված Հարավային Օսեթիան չէր էլ հիշատակվում - Վ.Ս.) գործող օրգանների ղեկավարներին՝ Վրաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարությանը հատկացնելու ցանկացած օգնություն՝ հանրապետության սահմանների պաշտպանության կազմակերպման, ղեկավարության ներկայացմամբ՝ Պաշտպանության նախարարության սահմանապահ զորքերի ստեղծման, բնակեցված մասերում կամավորական խմբերի ստեղծման համար, որոնք նախատեսված են սահմանապահ զորքերին գործակցություն ցուցաբերելու համար...» [20]:

Ախալքալաքի շրջանային վարչությունը, կարճ ժամանակ անց, իր 26.05.1992թ. նիստի որոշման մեջ դատապարտեց Վրաստանի կառավարության կողմից արված նման քայլերը [21]։ Որոշման մեջ ի հայտ են բերված նոր հիմնախնդիրներ, որոնք ի հայտ էին եկել օրենքի կիրարկման փորձերի ժամանակ։ Մասնավորապես շրջանները զրկված էին կարտոֆիլի մթերման հնարավորությունից, ելնելով այն բանից, որ բոլոր պահեստները հանձնվել էին Պաշտպանության նախարարությանը, իսկ նոր պահեստների շինարարության տարրական իրավունքից բնակչությունը զրկված էր։ Փաստորեն, փչացման վտանգի տակ էր լինելու շուրջ 6000 տոննա կարտոֆիլ [22]։ Նույն նիստով որոշվում է նաև, վերոհիշյալ «սահմանային գոտի» կոչված վայրերի հողատարածքները հանձնել գյուղացիությանը։ Որոշմանը հետևում էր Վրաստանի Պետխորհրդին ուղղված խնդրագիրը՝ վերոնշյալ որոշման առանձին կետեր վերանայելու և անձնագրային ռեժիմի հետ կապված հարցերը կարգավորելու ժամանակ հաշվի առնել Ջավախքի՝ ՀՀ-ի բնակչության հետ կապվածությունը [23]։

Ախալքալաքի շրջանային վարչության վերոհիշյալ որոշման առթիվ կարճ ժամանակ անց Ջավախք է հասնում Վրաստանի Պաշտպանության նախարարության նոտան՝ փոխնախարար Դումբաձեի ստորագրությամբ։ Նոտայում սպառնալից տոնով նշվում էր, որ չկատարելով Պետխորհրդի որոշումները՝ Ախալքալաքի շրջանային վարչությունը սովի է մատնել վրացական բանակը։

Շրջաններում դժգոհություններն արտահայտվեցին նաև զանգվածային բողոքի հանրահավաքներով և ստորագրահավաքներ կազմակերպելով՝ ընդդեմ այս որոշման։ Մեծ Հանրահավաք տեղի ունեցավ 1992թ. հունիսի 5-ին և 6-ին Ախալքալաքում, որի ընթացքում ընդունված կոչի տակ ստորագրեցին շատ գյուղերի բնակիչներ (օրինակ՝ գյուղ Ազավրեթից ստացվել էր 98, գյուղ Կորխից՝ 213 ստորագրություն) [24] ։

Բողոքի ընդարձակ հոդվածով հանդես եկավ նաև Ջավախքում տարածվող «Ասպնջակ» պարբերաթերթը [25]։

Վրաստանի կառավարության հողային իրավահարաբերություններին առնչվող վերոբերյալ որոշումները լրջագույն խնդիրներ ստեղծեցին նաև Դմանիսի, և, հատկապես՝ Բոլնիսի և Մառնեուլի գերազանցապես ադրբեջանաբնակ, մասամբ հայաբնակ շրջաններում։ Այստեղ ևս արգելվեց հողերի սեփականաշնորհումը։

Հետագայում՝ 1994թ., երբ Վրաստանի մինիստրների կաբինետի նոր որոշմամբ հետ 21 կիլոմետրանոց սահմանային գոտին չձևավորվեց (1998թ. ընդունված «Պետական սահմանների մասին օրենքի» համաձայն որոշվում էր 5 կիլոմետրանոց սահմանամերձ գոտին և 500 մետրանոց սահմանային գիծը, որտեղ նախկինում չէր թույլատրվում հողային սեփականաշնորհում), վերոնշյալ շրջանների նշյալ օրենքների տակ ընկած հողատարածքները վարձակալությամբ հանձնվեցին պետությանը, որից էլ այդ հողատարածքները յուրօրինակ մեխանիզմներով ձեռք գցեցին թբիլիսյան բիզնեսմենները, որոնք հիմնականում վրացիներ էին։ Ադրբեջանցի գյուղացիները ստացան հողի աննշան քանակ (0,15 - 0,25 հա), երբ այդ ընթացքում Վրաստանի ուրիշ շրջաններ ստացել էին ոչ պակաս, քան 1,25 - 1,5 հա [26]։ Այս անարդարության դեմ շուրջ մեկուկես տասնյակ տարի պայքարեցին ադրբեջանակն մի շարք կազմակերպություններ։ Այն մինչ վերջերս համարվում էր Վրաստանի ազգային փոքրամասնությունների շրջանում գոյություն ունեցող առաջնային խնդիրներից մեկը (հողը որպես եկամտի միակ աղբյուր տեսնող ադրբեջանցու մոտ այն թիվ մեկ խնդիրն էր)։

2005թ. հուլիսին Վրաստանի խորհրդարանը ընդունեց «Գյուղատնտեսական հողերի սեփականաշնորհման մասին» նոր օրենք, որով նախկինում պետությանը պատկանող կամ վերջինիս վարձակալությամբ տրված հողերը դարձան սեփականաշնորհման ենթակա։ Այս օրենքով սեփականաշնորհման իրավունք ստացան նաև մինչև 500 մ երկարությամբ սահմանային շերտի մեջ մտնող հողատարածքները։ Նոր օրենքի շնորհիվ 2006թ. առաջին 7 ամիսների ընթացքում շուրջ 8.000 ադրբեջանցիներից յուրաքանչյուրն ստացավ 0,5 հա հողատարածք [27]։ Չնայած այս ամենին, վերոնշյալ շրջանների ադրբեջանական բնակչության շրջանում շարունակվում են հողի անարդարացի բաշխման հետևանքով առաջացած դժգոհությունները։ Այս խնդիրների մասին բազմիցս բարձրաձայնվում են տեղական և Ադրբեջանում գործող մի շարք կազմակերպությունների, ինչպես նաև անհատ գործիչների կողմից։

Վրաստանի Պետխորհրդի` 1992 թ. մայիսի 7-ի չարաբաստիկ որոշումից երեք օր անց՝ մայիսի 10-ին, վրացական ազգային գվարդիայի զինվորական մի գումարտակ տեղակայվեց ՀՀ - Վրաստան սահմանի Նինոծմինդա – Բավրա անցակետի վրա, որոնց կողմից շուտով փակվեց սահմանն՝ այն պատճառաբանությամբ, որ այդտեղ պետք է տեղակայվեն մաքսային վարչության արգելափակոցները:

Վրաստանի իշխանությունների կողմից ընդունված հերթական չարաբաստիկ այս որոշումների և վերջիններիս կասեցման, միաժամանակ նաև՝ ՀՀ-Վրաստան սահմանին տեղակայված ազգային գվարդիայի վտարման մասին մեզ հայտնի է նաև հետևյալը. [28] սահմանային գոտու ստեղծման, այդ գոտում զորակազմեր տեղակայելու հարցը, այդ որոշումներից, ինչպես նաև ջավախքյան նման բացասական արձագանքներից օրեր անց, քննարկվել է Թբիլիսիում՝ Վրաստանի իշխանությունների ակտիվի հավաքի ժամանակ։ Հավաքը վարող Վրաստանի Պետխորհրդի նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեն խնդրում է Ախալքալաքի շրջանը ներկայացնող Սամվել Պետրոսյանին ներկայացնել իրավիճակը։ Մինչ վերջինս կպատրաստեր իր խոսքը, տեղից վեր է կենում Վրաստանի փոխվարչապետ Պաատա Գոգուաշվիլին և հարց ուղղում Ս. Պետրոսյանին. «Պարոն Պետրոսյան, ասացեք խնդրեմ, ինչո՞ւ չեք բարեհաճում կատարել Վրաստանի կառավարության որոշումները»։ Ս. Պետրոսյանի պատասխանը լինում է հետևյալը. «Պարոն Գոգուաշվիլի, իսկ Վրաստանի կառավարությունը արդյո՞ք ընդունում է խելացի որոշումներ»։ Այս երկխոսությունը ավելի է մեծացնում նիստում եղած լարվածությունը։ Ս. Պետրոսյանի և Պ. Գոգուաշվիլու միջև տեղի ունեցած այս երկխոսությունն անգամ վերածվում է ֆիզիկական ընդհարման, հայտարարվում է ընմիջում, և միայն իրավապահների միջամտությունից ամեն ինչ հարթվում է։ Հասկանալի պատճառներով փոխվարչապետի դեմ են դուրս գալիս նաև նիստին ներկա աբխազական և օսական պատվիրակությունների ներկայացուցիչները։

Շուտով ՀՀ-Վրաստան սահմանին Վրաստանի ՊՆ կողմից տեղակայված վրացական ազգային գվարդիայի վտարման համար սահման է մեկնում ջավախահայ պատվիրակությունը: Ջավախքի հասարակական – քաղաքական գործիչ Դավիթ Ռստակյանն այդ առթիվ ներկայացնում է [29]. «Զորքի տեղակայումից անմիջապես հետո, իմ գլխավորած պատվիրակությունը (նշենք, որ Դավիթ Ռստակյանն այն ժամանակ հանդիսանում էր Ախալքալաքի շրջանային վարչության ղեկավարի տեղակալը (փոխպրեֆեկտը)) մեկնեց ՀՀ-Վրաստան սահմանային անցակետ, ուր մեզ ներկայացավ զորքի հրամանատար Զեդգինիձեն։ Ես փոխանցեցի նրան մեր մտահոգությունները՝ ասելով, որ մեր նախագահները ներկայումս բանակցությունների մեջ են, դուք ինչո՞ւ եք եկել այստեղ կամ ի՞նչ խնդիրներ կան ձեր ոլորտի հետ կապված։ Նա պատասխանեց, որ ինքը զինվորական է և կատարում է իր ղեկավարության հրամանները։ Մենք նրան պաշտոնապես փոխանցեցինք հետևյալը. «Փոխանցիր հիմա քո հրամանատարությանը, որ եթե կես ժամ հետո դուք չհեռանաք այստեղից, ապա մենք այդ ուղղությամբ կձեռնարկենք միջոցներ»։ Նա մեզանից խնդրեց մեկ ժամ։ Ինչպես հետագայում պարզվեց, վրացական զորախմբից կապվել են Ստեփանավան՝ երկու երկրների նախագահների հանդիպման վայր, որտեղից Է. Շևարդնաձեն զորախմբին հրահանգել է խնդիրներ չստեղծել և իսկույն հեռանալ։ Զորքը ճանապարհ ընկավ դեպի ետ՝ Ախալքալաք, որտեղից էլ՝ Ախալցխա։

Զորքի հեռանալուց հետո, երբ բարձրացանք Ախալքալաքի շրջվարչության շենք, հավաքվել էին բազմաթիվ մարդիկ, որոնք մեղադրում էին շրջվարչության նախագահ Ս. Պետրոսյանին այն բանի մեջ, որ վերջինս, լինելով պատասխանատու պաշտոնյա անձ, իր ձեռքով թույլատրել էր զորքի անարգել մուտքը Ջավախք և վերջինիս տեղակայումը սահմանային անցակետի մոտ։ Ես բարձրանալով կաբինետ, որպես գործողության պատասխանատու - պաշտոնյա՝ հայտնեցի Ս. Պետրոսյանին, որ զորքն արդեն իջնում է Ախալցխա, այսինքն՝ ամեն ինչ իրականացվել է ճշգրտորեն»։

Ինչպես արդեն նկատեցինք, սույն դեպքերը տեղի են ունեցել այն ժամանակ, երբ ՀՀ Ստեփանավան քաղաքում հանդիպում էին երկու երկրների՝ ՀՀ և Վրաստանի նախագահներ Լ. Տեր-Պետրոսյանն ու Է. Շևարդնաձեն [30]։ Դա 1992թ. հունիսի 5-ն էր։ Բարձրաստիճան հանդիպումը լուսաբանող պաշտոնական հրապարակումներում ջավախքյան այս իրադարձության մասին չկան տեղեկություններ։ Պատճառը «հասկանալի է»՝ չվտանգել «նորակառույց» «բարեկամական» հարաբերությունները։ (Լրացուցիչ նշենք, որ հանդիպման պաշտոնական օրակարգում եղել է Վրաստանի տարածքով անցնող հայկական հաղորդակցման միջոցների, կոմունիկացիաների և, հատկապես, գազատարի անվտանգությունն ապահովելու մասին հարցը։ Պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց նաև երկու պետությունների մայրաքաղաքներում դեսպանատներ բացելու մասին։ Այս գործընթացն իր շարունակությունն ստացավ 1992թ. հուլիսի 18-ին երկու երկրների արտգործնախարարների երևանյան հանդիպման ժամանակ, երբ կողմերը ստորագրեցին երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին համաձայնագիրը [31])։

Ջավախքյան զինված ջոկատայինների ներկայացրած վերջնագրի լուրը կարճ ժամանակ անց հասնում է Երևան, այնտեղից էլ՝ Ստեփանավան՝ նախագահների հանդիպման վայր։ Շուտով այս ամենին հետևում է Է. Շևարդնաձեի կարգադրությունը՝ վրացական ազգային գվարդիան անհապաղ հեռացնել Ջավախքից։

Ախալքալաքի շրջվարչության վերոհիշյալ նիստով ընդունված բողոքի նոտան՝ ուղղված Վրաստանի Պետխորհրդին, Ջավախքի բնակչության բազմահազարանոց ցույցը՝ Ախալքալաքի Մ. Մաշտոցի (նախկին Լենինի) անվան հրապարակում, ջավախահայության նման սկզբունքային պահվածքը՝ վտարեցին ազգային գվարդիան վերոհիշյալ սահմանագլխից [32], կանխվեց նաև սահմանային գոտու ստեղծման վերոհիշյալ տխրահռչակ որոշումների իրագործումը:

[1] Кабинет министров Республики Грузия, Постановление N 48, 18 января 1992г., г. Тбилиси.

[2] Նույն տեղում:

[3] Заседания Правления Ахалкалакского района от 26.05.1992г., Решение N 48, г. Ахалкалак.

[4] Джонатан Уитли, Интеграция национальних меньшинств в регионах Грузии Самцхе-Джавахети и Квемо Картли. Пять лет президентсва М. Саакашвили, Рабочий доклад ECMI (EUROPEAN CENTRE FOR MINORITY ISSES), N 44, сентябрь 2009 г., с. 47.

[5] Заседания Правления Ахалкалакского района от 11.04.1992г., Решение N 25, г. Ахалкалак.

[6] Дополнение к решению N 25 от 11.04.1992г., принято заседанием Правления Ахалкалакского района от 11.04.1992г., г. Ахалкалак.

[7] Заседания Правления Ахалкалакского района от 11.04.1992г., Решение N 25, г. Ахалкалак.

[8] Дополнение к решению N 25 от 11.04.1992г., принято заседанием Правления Ахалкалакского района от 11.04.1992г., г. Ахалкалак.

[9] Նույն տեղում:

[10] Նույն տեղում:

[11] Постановление Государственного совета Республики Грузия, о решении комплексных проблем по формированию и функционированию пограничной зоны Республики Грузия, 7 мая 1992г., N 10, г. Тбилиси.

[12] Նույն տեղում:

[13] Նույն տեղում:

[14] Նույն տեղում:

[15] Նույն տեղում:

[16] Նույն տեղում:

[17] Նույն տեղում:

[18] «Ազատամարտ», 5-11 հունիսի 1992, թիվ 23:

[19] Постановление Государственного совета Республики Грузия, о решении комплексных проблем по формированию и функционированию пограничной зоны Республики Грузия, 7 мая 1992г., N 10, г. Тбилиси.

[20] Նույն տեղում:

[21] Решение N 48,Заседания Правления Ахалкалакского района от 26.05.1992 г., Орезультатах обсуждения постоновления Госсовета Республики Грузия и о решении комплексных проблем по формированию пограничной зоны Республики Грузии, 7 мая, 1992г., за N 10, г. Ахалкалаки.

[22] Նույն տեղում։

[23] Նույն տեղում։

[24] Տե'սայդ առթիվ հավաքված ստորագրությունների ցանկերը։

[25] «Ասպնջակ», 27.06.1992, թիվ 4 (16):

[26] Джонатан Уитли, Интеграция национальних меньшинств в регионах Грузии Самцхе-Джавахети и Квемо Картли. Пять лет президентсва М. Саакашвили, Рабочий доклад ECMI (EUROPEAN CENTRE FOR MINORITY ISSES), N 44, сентябрь 2009 г., с. 47.

[27] Նույն տեղում, էջ 48։

[28] Սույն պարբերության բովանդակությունը մեզ է ներկայացրել Սամվել Պետրոսյանը։

[29] Դավիթ Ռստակյանի հետ մեր հարցազրույցը տեղի է ունեցել 2009թ. սեպտեմբերի 20-ին՝ Երևանում։

[30] «Հայաստանի Հանրապետություն», 06.06.1992։

[31] «Ազգ», 18.07.1992, հմմտ.՝ «Հայաստանի Հանրապետություն», 18.07.1992:

[32] «Ազատամարտ», թիվ 35, հունիս, 1992թ.:

http://community.liv...news/66032.html

http://javakhk.livej....com/90392.html

[СМБАТ]

Интересная информация, причем войска были введены на следующий день после взятия Шуши. А неодекватные решения грузинского парламента и президента того периода тема особого разговора. По сути они сами свою страну и развалили, пока не менее, среди осетин антагонизма по отошению к грузинам я не встречал.

[ХачПет]

Հայաստանի սահմանը Վրաստանի կողմից փակելու փորձը 1992-ին,

եւ հողի սեփականաշնորհումը Ջավախքում ու Բորչալուում

(...)

http://community.liv...news/66032.html

http://javakhk.livej....com/90392.html

[Desperado Хайский]

Сотрудники некоторых российских СМИ заинтересовались данной статьёй.

У них просьба если возможно грамотно перевести текст данной статьи.

[Desperado Хайский]

Desperado ջան, ուայ դոն'թ յու թրանսլեյթ դիս թեքստ յորսելֆս?

:aso_orange:

[Javakhk]

Անդըսթուդ: Այ ուազ թինկինգ դիս թեքստ քընտեյնս նօթինգ սփեշըլ ֆօ յու: Լեթ'ս սի իֆ սըմուան էլս ուիլ ջոին...

:aso_orange:

[Javakhk]

Перевод текста сделан уважаемым Pandukhtom:

http://pandukht.livejournal.com/71527.html?view=627303#t627303

1992 год. Джавахкские бунты с дистанции наших дней

Nov. 17th, 2009 at 11:37 PM

Начиная еще с января месяца 1992 г., когда страна была ввергнута в объятия гражданской войны, грузинский кабинет министров (правительство) «успел» принять постановления «о земельных реформах, имеющих сельскохозяйственное значение», которые до начала весны должны были урегулировать земельные отношения, обеспечить целевое распределение земель в районах Грузии.

Первое из таких постановлений, которым делалась попытка каким-то образом упорядочить процесс распределения земель, было принято 18 января 1992 г.[1] Четвертым пунктом этого постановления на всей территории Грузии земли делились на две категории: «Земли, находящиеся в собственности Республики, учитывая их значение и последующее распространение на них различных форм собственности, распределяются в фонд государственных земель и фонд земельных реформ»[2]. В этом постановлении речь еще не шла о создании и образовании пресловутой «пограничной зоны»; решение о ней принималось в последующих двух указах, которые были приняты спустя недели - №128 – 6 февраля 1992 г., №290 – 10 марта 1992 г.[3]

Этими постановлениями правительство Грузии совершило свой очередной необдуманный шаг, настроивший против него многочисленные нации, проживающие в стране. Этим, фактически, вновь восстанавливался режим пограничной зоны (пока в малом масштабе), подобно имевшемуся с 1950-х годов, а также учрежденному противоправным и антинациональным режимом З. Гамсахурдиа. Люди (семьи), проживающие от границы вглубь на 21 км, согласно этому постановлению, лишались возможности иметь право собственности на приусадебную землю для строительства индивидуальных жилых домов и других строений[4].

А районная управа Ахалкалака своим решением №25 от 11 апреля 1992 г. и №25 от 21 апреля того же года (последнее было продолжением предыдущего решения)[6], вынужденно или по иным причинам, ввела в использование пресловутые постановления №№48, 128 и 290, принятые Тбилиси.

Интересно, что в первоначальном решении №25 районной управы Ахалкалака не нашли места исключительно пункты законов, касающиеся пограничной зоны (о временной аренде, отсутствии права собственности и др.), затем, 21 апреля, в приложении к решению №25 уже можно было видеть такие пункты, которые распространялись на население района: «Земельные угодья под строительство жилых домов выдаются гражданам только правом временного пользования и по завершении срока подлежат возврату» (пункт 3, подпункт 3)[8].

Фактически, если крестьянин с большим трудом построит какое-либо здание (жилой дом, хлев, склад и т. д.), то «по завершении некоторого срока» оно будет отнято из его рук: «По получении приказа об использовании данных приусадебных земельных участков органы местной власти обязаны лишить хозяина права пользования земельным участком и конфисковать земельный участок, сдав его землю резервному фонду» (6 пункт решения). Очевидно, что пункты этого решения вытекали из вышеуказанных тбилисских постановлений: «На основании акта о сельском хозяйстве руководство хозяйств обязано выделить земельные участки, не нарушая требований реформ №№48, 138 и 290, принятых кабинетом министров Республики Грузия» (11 пункт решения)[10].

Постановление Госсовета Грузии от 7 мая 1992 г.[11] содержало в себе пункты, которые касались других сфер правовых отношений населения. Данным постановлением предусматривалось «безотлагательно начать работы по созданию и формированию пограничной зоны по всему протяжению сухопутных и морских границ»[12]. С этой целью «Министерству Обороны Республики Грузия совместно со всеми заинтересованными министерствами и ведомствами, приписывалось, соответственно международным правовым нормам и учитывая практику защиты границ независимых республик, разработать комплекс мер и решить весь ряд проблем, связанных с формированием и использованием пограничных служб, созданием их материально-технической базы»[13]. Фактически вышеуказанный закон был призван дополнить постановление Тбилиси за №128 от 6 февраля 1992 г. (о создании 21-километровой пограничной зоны), все, от первого до последнего, пункты которого содержали в себе противоправные и неприкрыто противоречащие интересам населения положения, более того, направляющие ситуацию в пограничной зоне во взрывоопасное русло.

Так, согласно постановлению №10, 21-километровая зона полностью вверялась Министерству Обороны, там устанавливался военный режим. Вышеупомянутое министерство должно было в сжатые сроки представить проект решения «…о создании паспортного режима пограничной зоны по всему протяжению сухопутных и морских границ, в том числе, в приграничных городах, портах и морских акваториях»[14]. Все коллективные хозяйства по вышеупомянутой пограничной линии, общественные хозяйства (сельскохозяйственные предприятия), предприятия и другие объекты по переработке сельскохозяйственного сырья, согласно дополнениям №№1, 2, 3, передавались в ведение Министерства Обороны. Вышеперечисленные организации, учреждения, предприятия всех профилей передавались в ведение специальной службы, находящейся в распоряжении Министерства Обороны, которая должна была регулировать отношения в этих сферах, а также обеспечивать продовольствием армию и дислоцированные в этих районах войска[16]. А те земельные угодья, которые находятся в 21-километровой пограничной зоне, «образуют фонд республиканских земель (как мы на это указывали, говоря о постановлении №48 от 18 января 1992 г. – В. С.) и не подлежат приватизации. В пограничной зоне запрещается распределение новых приусадебных земельных участков, в том числе, с целью индивидуального жилищного строительства»[17]. Глядя на географическое месторасположение региона Самцхе-Джавахк на территории Грузии, не трудно догадаться, что это постановление полностью «касалось» именно этих районов. Также, как и кинув беглый взгляд на карту Грузии, можно увидеть, что районы, населенные национальными меньшинствами, в основном расположены в приграничных зонах (армяне, турки-мусульмане («азербайджанцы»), аджарцы, абхазы, осетины, хевсуры, пшавы, тушетцы и др.), в районы которых с целью изменения этнонационального облика и облегчения управления ими Грузия и пыталась «врезаться» таким вот способом. Это станет ясно, если, учитывая решение Министерства Обороны, по которому призывник должен был проходить свою службу на территории, находящейся на расстоянии не менее 70 км от его места жительства[18] (т. е. служба местных жителей в пограничной зоне исключалась), мы сошлемся на еще одно положение постановления Госсовета, которым предусматривалось «…разрешить юношам, которые призваны в армию из пограничной зоны и других районов республики, принимая в расчет их желание, проходить альтернативную службу в форме трудового участия на сельскохозяйственных предприятиях и других объектах хозяйственного назначения пограничной хозяйственной зоны»[19]. То есть не исключалось, что привилегированные призывники, прибывшие в Самцхе-Джавахк из других регионов, найдя на месте хорошую работу, впоследствии, также в привилегированных условиях, оставались бы на этих территориях.

Законом предусматривалось «поручить руководителям действующих органов власти Абхазии, Аджарии, других приграничных районов (пребывающая в военном хаосе и ликвидированная как автономная область Южная Осетия даже не упоминается – В. С.) по представлению руководства предоставлять Министерству Обороны Республики Грузия любую помощь по организации защиты границ республики, созданию пограничных войск Министерства Обороны, для создания в населенных местах добровольческих групп, которые предусмотрены для осуществления содействия пограничным войскам…»[20]

Районная управа Ахалкалака, спустя короткое время, на заседании 26 мая 1992 г. осудила подобные шаги, сделанные руководством Грузии[21]. В постановлении обнаружились и новые проблемы, которые были выявлены в ходе внедрения закона. В частности, исходя из того, что все склады передавались Министерству Обороны, районы лишались возможности заготовки картофеля; при этом и элементарного права на строительство новых складов население было лишено. Фактически под угрозой порчи оказалось бы около 6 тыс. тонн картофеля[22]. На этом же заседании было решено вышеупомянутые земельные участки населенных пунктов, называемые «пограничной зоной», передать крестьянству. За решением следовало прошение, адресованное Госсовету Грузии: пересмотреть отдельные пункты вышеуказанного постановления и во время доработки вопросов, связанных с паспортным режимом, учесть связь Джавахка с населением РА[23].

Спустя некоторое время в Джавахк поступает нота Министерства Обороны Грузии за подписью заместителя министра Думбадзе о вышеупомянутом решении районной управы Ахалкалака. В ноте угрожающим тоном указывалось, что, не выполнив постановления Госсовета, районная управа Ахалкалака обрекла на голод грузинскую армию.

В районах же недовольство выразилось также в виде массовых митингов протеста и организацией сбора подписей против данного постановления. 5-6 июня в Ахалкалаке состоялся большой митинг, в ходе которого под принятым призывом подписалось множество жителей сел (к примеру, от села Азаврети было получено 98, Корх – 213 подписей)[24].

С большой протестной статьей выступило и распространяющееся в Джавахке периодическое издание «Аспнджак»[25].

Постановления руководства Грузии, связанные с земельно-правовыми отношениями, создали серьезные проблемы также в Дманиси и, особенно, в преимущественно азербайджанонаселенных и частично армянонаселенных районах Болниси и Марнеули. Здесь также была запрещена приватизация земли.

Позднее, в 1994 г., когда вместе с новым постановлением кабинета министров Грузии 21-километровая пограничная зона была отменена (согласно принятому в 1998 г. «Закону о государственной границе» были определены 5-километровая приграничная зона и 500-метровая пограничная линия, где в прошлом не разрешалась земельная приватизация), земельные угодья вышеотмеченных районов, подпадающие под указанные законы, были сданы в аренду государству, у которого с помощью своеобразных механизмов эти земельные угодья были приобретены тбилисскими бизнесменами, - в основном, грузинами. Крестьяне-азербайджанцы получили незначительное количество земли (0,15-0,25 га), тогда как другие районы Грузии в этом процессе получали не менее чем 1,25-1,5 га[26]. Против такой несправедливости около полутора десятков лет боролся ряд азербайджанских организаций. До последнего времени для национальных меньшинств Грузии это считалось одной из первичных задач (у азербайджанца, видящего землю как единственный источник дохода, это была задача №1).

В июле 2005 г. парламент Грузии принял новый закон «О приватизации сельскохозяйственных земель», согласно которому принадлежавшие в прошлом государству или сданные последнему в аренду земли стали подлежащими приватизации. По этому закону право приватизации получили земельные угодья, входящие в 500-метровую приграничную полосу. Благодаря новому закону в течение 7 месяцев 2006 г. каждый из почти 8 тысяч азербайджанцев получил 0,5 га земельных угодий[27]. Несмотря на все это среди азербайджанского населения вышеуказанных районов продолжаются недовольства, вызванные последствиями несправедливого распределения земли. Об этих проблемах неоднократно заявлял ряд местных и действующих в Азербайджане организаций, а также конкретных деятелей.

Спустя три дня после злосчастного постановления Госсовета Грузии от 7 мая 1992 г., 10 мая, военный батальон грузинской национальной гвардии расположился на пропускном пункте Ниноцминда-Бавра на границе РА-Грузия; его усилиями вскоре граница была перекрыта с той мотивировкой, что здесь должны быть установлены заграждения таможенного управления.

Об этих очередных злополучных решениях, принятых властями Грузии, о приостановке последних, а также одновременно об изгнании национальной гвардии с границы РА-Грузия нам также известно следующее[28]: вопрос создания пограничной зоны и дислоцирования в этой зоне войскового контингента после выхода постановлений, а также после подобной отрицательной реакции в Джавахке, несколько дней спустя рассматривался в Тбилиси во время слета актива властей Грузии. Ведущий слет председатель Госсовета Грузии Эдуард Шеварднадзе просит представителя Ахалкалакского района Самвела Петросяна представить обстановку. Пока последний готовил свою речь, с места встает заместитель премьер-министра Грузии Паата Гогуашвили и задает вопрос С. Петросяну: «Господин Петросян, скажите, пожалуйста, почему не соблаговолите выполнять постановления руководства Грузии?» Ответ Петросяна был следующим: «Господин Гогуашвили, а принимает ли руководство Грузии разумные постановления?» Этот диалог еще более взвинчивает напряженную обстановку заседания. Диалог, происшедший между С. Петросяном и П. Гогуашвили превращается даже в физическую стычку, объявляется перерыв, и только после вмешательства правоохранителей все сглаживается. По понятным причинам против заместителя премьер-министра выступают также присутствующие на заседании представители абхазской и осетинской делегаций.

Вскоре на границу РА-Грузия для устранения присутствия грузинской национальной гвардии, инициированного Министерством Обороны Грузии, отправляется делегация джавахкских армян. Общественно-политический деятель Джавахка Давид Рстакян вспоминает об этом:

«Сразу после установки войск руководимая мной делегация (отметим, что Давид Рстакян в то время являлся заместителем руководителя районной управы Ахалкалака (зампрефекта)) отбыла на пропускной пункт на границе РА-Грузия, где нам представился командир войск Зедгинидзе. Я выразил ему нашу озабоченность, сказав, что наши президенты в настоящее время на переговорах, зачем вы явились сюда и есть проблемы, связанные с вашим окружением? Он ответил, что он – военный, и выполняет командные функции. Мы ему официально передали следующее: «Передай сейчас же своему командованию, что если через полчаса вы не уберетесь отсюда, то мы предпримем меры в этом направлении». Он у нас попросил 1 час. Как выяснилось позже, из грузинской войсковой группы связались со Степанаваном – местом встречи президентов двух стран, откуда Э. Шеварднадзе дал инструктаж войсковой группе не создавать проблем и тотчас же удалиться. Войско тронулось в путь к Ахалкалаку, а оттуда – в Ахалцху.

После ухода войск, когда поднялись в здание райуправы Ахалкалака, собралось большое количество людей, которые обвинили председателя райуправы С. Петросяна в том, что последний, будучи ответственным должностным лицом, своей рукой допустил беспрепятственное вхождение войск в Джавахк и дислоцирование их у пограничного пропускного пункта. Я, как официальное лицо, ответственное за происходящее, поднявшись в кабинет, объявил С. Петросяну, что войско уже спускается в Ахалцху, то есть все было сделано верно».

Как мы уже заметили, сии события произошли в то время, когда в городе Степанаване встречались президенты двух стран – РА и Грузии – Л. Тер-Петросян и Э. Шеварднадзе[30]. Это было 5 июня 1992 г. В официальных публикациях, освещавших встречу в верхах, об этом джавахкском инциденте сведений нет. Причина «понятна»: не подвергать испытаниям «нововыстраиваимые» «братские» отношения. (Дополнительно отметим, что в официальной программе встречи значился вопрос о безопасности проходящих по территории Грузии армянских средств сообщения, коммуникаций и, в особенности, газопровода. Была также достигнута договоренность об открытии посольств в столицах двух стран. Этот процесс получил свое продолжение 18 июля 1992 г. во время ереванской встречи министров иностранных дел двух стран, когда стороны подписали соглашение об установлении дипломатических отношений между двумя странами.)[31]

Весть о предоставлении джавахкского ультиматума вооруженным спецназовцам в короткое время достигла Еревана, а оттуда – Степанавана – места встречи президентов. Вскоре за всем этим последовало распоряжение Э. Шеварднадзе немедленно убрать грузинскую национальную гвардию из Джавахка.

Нота протеста, принятая на вышеупомянутом заседании райуправы Ахалкалака, направленная Госсовету Грузии, многотысячная демонстрация населения Джавахка на площади имени М. Маштоца (бывш. Ленина), подобная принципиальная позиция джавахкского армянства удалили национальную гвардию с вышеупомянутого рубежа[32], также было предотвращено осуществление вышеупомянутых пресловутых постановлений о создании пограничной зоны.

Ваэ Саркисян

Перевод с армянского - Пандухт

-------------------------------------------

[1] Кабинет министров Республики Грузия. Постановление №48, 18 января 1992, г. Тбилиси

[2] Там же

[3] Заседание Правления Ахалкалакского района от 26 мая 1992, Решение №48, г. Ахалкалак

[4] Джонатан Уитли. Интеграция национальных меньшинств в регионах Грузии Самцхе-Джавахети и Квемо Картли. Пять лет президентства М. Саакашвили. Рабочий доклад ECMI (European Centre for Minority Isses), №44, сентябрь 2009, с. 47

[5] Заседание Правления Ахалкалакского района от 11 апреля 1992, Решение №25, г. Ахалкалак

[6] Дополнение к решению №25 от 11 апреля 1992, принятое заседанием Правления Ахалкалакского района от 11 апреля 1992, г. Ахалкалак

[7] Заседание Правления Ахалкалакского района от 11 апреля 1992, Решение №25, г. Ахалкалак

[8] Дополнение к решению №25 от 11 апреля 1992 г., принятое заседанием Правления Ахалкалакского района от 11 апреля 1992, г. Ахалкалак

[9] Там же

[10] Там же

[11] Постановление Государственного совета Республики Грузия №10 о решении комплексных проблем по формированию и функционированию пограничной зоны Республики Грузия. 7 мая 1992, г. Тбилиси.

[12] Там же

[13] Там же

[14] Там же

[15] Там же

[16] Там же

[17] Там же

[18] «Азатамарт», №23, 5-11 июня 1992

[19] Постановление Государственного совета Республики Грузия №10 о решении комплексных проблем по формированию и функционированию пограничной зоны Республики Грузия, 7 мая 1992, г. Тбилиси

[20] Там же

[21] Решение №48 Заседания Правления Ахалкалакского района от 26 мая 1992, О результатах обсуждения постановления Госсовета Республики Грузия за №10 о решении комплексных проблем по формированию пограничной зоны Республики Грузии, 7 мая 1992, г. Ахалкалак

[22] Там же

[23] Там же

[24] См. об этом списки собранных подписей

[25] «Аспнджак», №4(16), 27 июня 1992 [26] Джонатан Уитли. Интеграция национальных меньшинств в регионах Грузии Самцхе-Джавахети и Квемо Картли. Пять лет президентства М. Саакашвили. Рабочий доклад ECMI (European Centre for Minority Isses), №44, сентябрь 2009, с. 47

[27] Там же, с. 48

[28] Содержание сего абзаца нам представил Самвел Петросян

[29] Наше интервью с Давидом Рстакяном состоялось 20 сентября 2009 г. в Ереване

[30] «Айастани Анрапетутюн», 06 июня 1992

[31] «Азг», 18 июля 1992, ср. «Айастани Анрапетутюн», 18 июля 1992

[32] «Азатамарт», №35, июнь 1992.

[Javakhk]

2009 թ. նոյեմբերի 24-ին բողոքի ցույց հայկական եկեղեցիների նկատմամբ Վրաստանի քաղաքականության դեմ

ՄԱՍՆԱԿՑԵ'Ք

2009 թ. նոյեմբերի 24-ին, երեքշաբթի օրը, Երևանում կկայանա բողոքի ցույց՝ ուղղված հայկական եկեղեցիների նկատմամբ Վրաստանի կողմից վարվող քաղաքականության դեմ: Վրացական իշխանությունները և Եկեղեցին վերջին տարիների ընթացքում մի շարք ոտնձգություններ են կատարել հայկական եկեղեցիների նկատմամբ Վրաստանում. ցույցն ուղղված է նման երևույթների դեմ:

Ցույցը կսկսվի ժամը 14:00-ին Հանրապետության հրապարակում և կավարտվի Վրաստանի դեսպանության դիմաց:

[Javakhk]

Նոր ֆիլմ Ջավախքի մասին` "Վահե"

”Vahe” – new movie about Armenian Javakhk region.

”Ваэ” – новый фильм об армянском регионе Джавахк

Ջավախքը մեր հայրենիքի կորուսյալ մի բեկորն է, ու մենք տեր ենք նրան: Ով ինչ կասի անամոթաբար կամ ամչելով դա իր մտածողության ու սկզբունքի խնդիրն է: Միտք վերլուծական կենտրոնը պատրաստել է մի նոր ֆիլմ. “Վահե”: Ֆիլմի անունը նշանակում է արև:Խորհրդանշում է այն, որ ֆիլմը ստեղծվել է լուսավորելու հայի միտքն ու հոգին, հասկացնելու որ ավելի թանկ արժեք քան մեր հայրենի մի բեկորն է մենք չունենք, ու ջերմացնելու հայրենիքի հոգատարությանը կարոտ Ջավախքեցու հոգին:

Մաս 1:

Մաս 2:

Մաս 3:

Մաս 4: