Армения-Турция

[sacred]

Կովկասյան եռանկյունին ռուսական մուրճի և թուրքական սալի արանքում

Թուրքիայում քաղաքական կշիռ ձեռք բերած ու Մուստաֆա Քեմալի գլխավորած Ներկայացուցչական կոմիտեն դեռևս 1920թ. սկզբին սեփական քաղաքականության Հարավային Կովկասին վերաբերող հայեցակարգը գծելիս որոշում էր կայացրել, ըստ որի` անհրաժեշտ էր «շտապ կապ հաստատել կովկասյան նոր կառավարությունների ու հատկապես մահմեդականների հետ, որպիսիք էին Ադրբեջանի և Դաղստանի կառավարությունները և պարզել նրանց դիրքորոշումը Անտանտի ծրագրերի կապակցությամբ»:

Միաժամանակ որոշումը արձանագրել էր, որ «եթե կովկասյան ժողովուրդները որոշել են մեր հանդեպ պատնեշ ծառայել, ապա համաձայնության գալ բոլշևիկների հետ` հարձակողական համատեղ գործողությունները երկուստեք միավորելու նպատակով»:

Մեկ հարվածով Հարավային Կովկասին տիրելու բոլշևիկյան ծրագրի տապալումից հետո, թուրքերի հետ համատեղ Կովկասը նվաճելու գաղափարը Խորհրդային Ռուսաստանի ծրագրերում պարարտ հող գտավ: Ամռան ամիսների ռուս-թուրքական ինտենսիվ բանակցությունների արդյունքում արդեն օգոստոսի 24-ին կնքվեց մի դաշնագիր, որը պետք է Բրեստ-Լիտովսկ պայմանագրի շարունակությունը դառնար, իսկ մի քանի ամիս անց վերափոխվեր Մոսկվայի պայմանագրի (16.03.1921թ.): Միաժամանակ համաձայնություն կայացվեց, ըստ որի` խորհրդային կառավարությունը հինգ միլիոն ռուբլու (ոսկով) չափով Թուրքիայի Հանրապետությանը ֆինանսական օգնություն էր հատկացնում Թուրքիայում հեղափոխական շարժումը (որի տակ առաջին հերթին հասկացվում էր «իմպերիալիստական Արևմուտքի գործակալ» Հայաստանի դեմ պատերազմ սանձազերծելը) հաղթական ավարտին հասցնելու համար: Գումարը միանգամից ուղղվեց թուրքական բանակը զինելուն:

1920թ. սեպտեմբերի 1-ին Խորհրդային Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում գումարվեց Արևելքի ժողովուրդների 1-ին համագումարը, որին մասնակցում էին 37 ազգությունների 1891 պատվիրակներ` 26 երկրներից (հիմնականում իսլամական): Համագումարի պատվավոր տեղերում էին նստած Մեծ Եղեռնի մի քանի կազմակերպիչներ (Էնվեր փաշա և այլն): Համագումարի կարևոր նպատակներից էին Հայաստանի Հանրապետության նվաճման համար հող նախապատրաստելն ու գործողությունների ծրագիր մշակելը:

Համագումարում հանդես եկող բանախոսների ելույթների հիմնական մեխը հեղափոխական Արևելքի արդար հասարակարգ կառուցելու ճանապարհին միջազգային իմպերիալիզմի գործակալ Հայաստանի «վնասակար» դերի վերհանումն էր: Սեպտեմբերի 4-ին համագումարը լսեց նաև Հայաստանի կոմկուսի պատվիրակների զեկուցումը «Հայաստանում տիրող դրության մասին»: «Անընդհատ ազգային պատերազմները... սպեկուլյացիան, գողությունն ու կաշառակերությունը, որոնք որոշակի սիստեմ եմ դարձել, բանվոր դասակարգի իրավազուրկ վիճակը և աղքատիկ ռոճիկը, անտանելի ծանր ռեժիմը բանակում, և այս բոլորը լինելով դաշնակների, սպեկուլյանտների ու մաուզերիստների կառավարության ծանր ճնշման հետևանքը, իր հերթին անխուսափելի է դարձնում այդ կառավարության անկումը», - ասված էր զեկուցման մեջ:

Համագումարը Հայաստանի նվաճման գործողությունների ծրագիրը հանձնարարեց իր կողմից ընտրված Արևելքի ժողովուրդների պրոպագանդայի և գործունեության խորհրդին: Վերջինիս նախագահությունը արդեն սեպտեմբերի 17-ին ՌԿ(բ)Կ Կենտկոմին ու ՌԽՖՍՀ արտաքին գործերի ժողկոմին ուղարկեց մի եզրակացություն, որտեղ մանրազնին ներկայացվում էր Հայաստանի Հանրապետության նվաճման ծրագիրը: «Ռազմական գործողությունները մեր կողմից ոչ մի լրացուցիչ ուժ չեն պահանջի: Ըստ էության, դրանք կիրագործվեն թուրքական էրզրումյան կորպուսի միջոցով: Մեր կողմից հարձակումը կլինի մոտավորապես ցուցադրական... Դիվանագիտական առումով Արևմտյան Եվրոպայի հասարակության դժգոհության փոթորիկը դիմակայելու նպատակով Հայաստանի վրա հարձակումը պետք է իրագործվի հետևյալ ձևով. թուրքական զորքերը սկսում են հարձակումը Հայաստանի վրա, իսկ մենք մեր մամուլի և հրապարակայնության մյուս օրգանների միջոցով ահավոր աղմուկ ենք բարձրացնում Եվրոպայում, նոր հայ-թուրքական կոտորածների և դրանք մեկընդմիշտ կանխելու անհրաժեշտության մասին: Եվ այդ կոտորածներին վերջ տալու նպատակով մեր զորքերը Հայաստան են մտնում նրա զորքերի կողմից անպաշտպան մնացած արևելյան սահմանից: Ազգայնական պատերազմը կանխվում է, և հաստատվում է խորհրդային իշխանություն: Այնուհետև մենք թուրքական զորքերը դուրս կբերենք Հայաստանի սահմաններից (որին թուրքերը կենթարկվեն անվերապահորեն), իսկ հայերի ու թուրքերի հետագա բախումը կանխելու համար մեր զորքերով կգրավենք հայ-թուրքական սահմանը: Այսպիսով, մենք արևմտաեվրոպական պրոլետարիատի աչքում կհառնենք խաղաղարարի արտակարգ ազնիվ դերում, որը դեպի Հայաստան է շարժվել միայն նրա համար, որպեսզի վերջ դնի կոտորածներին և հայ ժողովրդի մնացած մասին փրկի վերջնական ոչնչացումից», - ասված էր եզրակացության մեջ:

Այս եզրակացությունը Մոսկվա փոխանցելուց երեք օր անց Բաքվում գտնվող ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի անդամների ստորագրությամբ «Հույժ գաղտնի» մի հրահանգ շտապ ուղարկվեց նաև Հայաստանի կուսակցական բոլոր կազմակերպություններին, որտեղ բոլշևիկներից պահանջվում էր թիկունքում, ռազմական գոտիներում ու հատկապես Կարսի գարնիզոնի զինվորների շրջանում ծավալել բանակը կազմալուծող լայն պրոպագանդա: Մասնավորապես, ժողովրդի մեջ ու բանակում հիմնական խնդիր էր դիտարկվում արմատավորել հետևյալ մտայնությունները. «1. Թուրքիան այլևս նախկին Թուրքիան չէ և Հայաստանի նկատմամբ ագրեսիվ նպատակներ չունի: 2. Քեմալական Թուրքիան Խորհրդային Ռուսաստանի դաշնակիցն է և պայքարում է իր ազգային ազատության համար` ընդդեմ իմպերիալիզմի (Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Հունաստանի): 3. Հանրապետական Հայաստանի հաղթանակը Թուրքիայի նկատմամբ կնշանակի իմպերիալիզմի ուժեղացում»: Միաժամանակ հրահանգում ասված էր. «Հայ բոլշևիկ կոմունիստների խնդիրը պետք է լինի հանրապետական Հայաստանի պարտությունը արագացնելը, որով և կարագացվի Հայաստանի խորհրդայնացումը: Այս նպատակի համար պետք է. 1. Կազմալուծել հայկական կռվող բանակը բոլոր միջոցներով, այն է. ա) կազմակերպել դասալքություն և ամեն կերպ խանգարել զորահավաքին, բ) ռազմաճակատներում հասկացնել զինվորներին, որպեսզի նրանք չկրակեն առաջացող թուրքական զինվորների վրա, այլ լքելով դիրքերը վերադառնան թիկունք, գ) չենթարկվել սպաների հրամաններին և հարկ եղած դեպքում ոչնչացնել նրանց: 2. Այս ամենի հետ ամենաէականն է հասկացնել հանրապետական Հայաստանի զինվորներին, որ հաղթող թուրքական ասկյարը հեղափոխական ասկյար է, որը ոչ միայն իրեն թույլ չի տա որևէ գործողություն պարտված երկրի նկատմամբ, այլ կօժանդակի աշխատավոր հայ ժողովրդին ազատվելու իմպերիալիզմի գործակալ դաշնակցականների տիրապետությունից...»:

1920 սեպտեմբերի 23-ին թուրքական 30 հազարանոց բանակն անցավ հարձակման: Քեմալականների արշավանքն ուղեկցվում էր կարմիր դրոշներով ու հեղափոխական լոզունգներով: Հայաստանի Հանրապետության լավ զինված ու հանդերձավորված ավելի քան 30 հազարանոց բանակի ոգին կոտրված էր և շուտով գրավվեցին Սարիղամիշն ու Կաղզվանը: Հոկտեմբերի 30-ին ընկավ Կարսը:

«Մինչև թուրքական զորքերի մտնելը հայկական զորքերը խորապես համոզված էին, որ Կարսի վրա հարձակվող զորքերը բոլշևիկներն են, որի պատճառով և իրենք դիմադրություն ցույց չտվին: Այդպիսի կարծիքի էր նաև Կարս քաղաքի աշխատավոր ժողովուրդը, որը բացարձակապես համոզված էր, որ կարմիր դրոշակի տակ հարձակվում է կարմիր Տաճկաստանի հեղափոխական բանակը: Բայց քաղաք թափված այդ զորքերը չխնայեցին ո՛չ կանանց, ո՛չ երեխաներին և ո՛չ էլ ծերերին... Չէին խնայում նույնիսկ կոմունիստներին, որոնք իրենց կոմունիստ լինելը ապացուցանող վկայականներն էին ներկայացնում: Տաճկական գազանություններին զոհ գնացին 6000 հայեր», - գրել էր ժամանակի թերթերից մեկը:

Նոյեմբերի 7-ին ընկավ նաև Ալեքսանդրապոլը: Պատերազմի ելքը որոշված էր, Հայաստանի Հանրապետության մահախոսականը` գրված: Եկել էր ռուսական հաշտարար միջնորդություն-միջամտության ժամանակը: Իսկ առավել դիպուկ` Հայաստանի Հանրապետության հուղարկավորությունը կատարելու և ժառանգությանը տեր դառնալու ժամանակը:

Հայաստանի Հանրապետության կործանման պատճառները

Մերձբալթյան երեք երկրների օրինակը վկայում է, որ Խորհրդային Ռուսաստանի դեմ հնարավոր էր պայքարել 1920թ. սկզբին, երբ Հարավային Կովկասը դեռևս առնված չէր երկու տարածաշրջանային տերությունների աքցանի մեջ: Նույն այս շրջանում Մերձբալթյան հանրապետությունները խոր հակադրության մեջ էին գտնվում բոլշևիկյան Ռուսաստանի հետ: Սակայն սեփական պետական առաջնահերթությունների գիտակցումն ու դրսևորած բավարար կամքը այս պետություններին հնարավորություն ընձեռեցին դուրս գալ բոլշևիկյան մուրճի ճիրաններից: Արևմուտքի հետ ռազմա-քաղաքական գործակցությունը և հատկապես 1920թ. հունվարին Գելսինգֆորսի խորհրդաժողովում Արևմուտքի խորհրդով Լեհաստանի ու Ֆինլանդիայի հետ ինտեգրացիոն մարտավարության որդեգրումը Մերձբալթյան հանրապետություններին իրենց քաղաքական կշիռը մեծացնելու հնարավորություն ապահովեց: Վերջինս բավարար էր, որպեսզի Խորհրդային Ռուսաստանը հրաժարվի Լիտվան, Լատվիան ու հատկապես Էստոնիան նվաճելու քաղաքականությունից:

Նույն ժամանակ Հարավային Կովկասի հակամարտություններով լեցուն թնջուկի գոյությունը հնարավորություն չտվեց իրական գնահատել հարևան տերություններից եկող վտանգի չափը: Իր գերմաքսիմալիստական տարածքային պահանջների շնորհիվ առաջին հերթին կործանվեց հենց Ադրբեջանի Հանրապետությունը: Հայաստանին նման իրավիճակում սեփական ինքնիշխանության պահպանման համար հարկ էր մի նոր սարդարապատյան ոգի հաղորդել արտաքին վտանգի դեմն առնելու համար: Սակայն դաշնակցական իրապես կոռումպացված կառավարությունը, երկրի թալանով տարված ֆեոդալական խան-խմբապետների կամքի տակ ճկված, ի զորու չէր հայության մեջ արտաքին նման վտանգի դեմ հավասարազոր քաղաքացիական կամքի ուժ ձևավորել: Այդ բացը լրացրեց բոլշևիկյան ագիտացիան և պրոպագանդան` ժողովրդի երբեմնի զորավոր կամքը ամբողջությամբ ոչնչացնելու միջոցով: Մեր օրերի համար որքան համահունչ է մի ամբողջ երկրի կործանմանը բերած բարքերի ու մարդկային հարաբերությունների ներկայացվող նկարագրությունը:

1918թ. նոյեմբերին Նոր Բայազետի գավառի Նորադուզ գյուղի բնակիչները բողոք են բարձրացնում Սևանա լճից ու գետից աշնան ձկնորսության կապալը իրենցից խլելու և մասնավոր մարդկանց հանձնելու կապակցությամբ: «...Ծովից ու գետից այս աշնանը ձկնորսության կապալը մեր գյուղից խլվեց և տրվեց մասնավոր մարդկանց` չափազանց ցածր վարձով, միայն 35.000-ով: Մեր գյուղը պատրաստ էր դրանից էլ ավել տալու, բայց Նոր Բայազետի կուլակները և զոռբաները խլեցին մեզանից դեռ հնուց մեր և հարևան յոթ գյուղերի ապրուստի գլխավոր միջոցը և հանձնեցին իրանց մարդուն` Մկրտիչ Աֆրիկյանին, որն իր մեջքի հետևը ունենալով քաղաքագլխին` իր եղբորը, այժմ էլ 12 զինվոր է ուղարկել հսկելու, որ ծովից գողություն չլինի: Այս նոր տնտեսական ճնշումը նպաստեց մեր գյուղացիների արտագաղթին, թեև ճանապարհները դեռ ամբողջապես չեն բացվել, բայց մեր գյուղից ամեն օր մի քանի ընտանիք և առանձին մարդիկ են գնում Թիֆլիս ու Ռուսաստան աշխատանք գտնելու: «Սովից կմեռնենք» ասում են բոլորը և հուսահատական դրության մեջ դրսից մի լույս ծագելուն են սպասում»:

Այսպես կործանվում էր Հայաստանի Հանրապետությունը:

http://1in.am/rus/index_.html

[ZINVOR]

Կովկասյան եռանկյունին ռուսական մուրճի և թուրքական սալի արանքում

Թուրքիայում քաղաքական կշիռ ձեռք բերած ու Մուստաֆա Քեմալի գլխավորած Ներկայացուցչական կոմիտեն դեռևս 1920թ. սկզբին սեփական քաղաքականության Հարավային Կովկասին վերաբերող հայեցակարգը գծելիս որոշում էր կայացրել, ըստ որի` անհրաժեշտ էր «շտապ կապ հաստատել կովկասյան նոր կառավարությունների ու հատկապես մահմեդականների հետ, որպիսիք էին Ադրբեջանի և Դաղստանի կառավարությունները և պարզել նրանց դիրքորոշումը Անտանտի ծրագրերի կապակցությամբ»:

Միաժամանակ որոշումը արձանագրել էր, որ «եթե կովկասյան ժողովուրդները որոշել են մեր հանդեպ պատնեշ ծառայել, ապա համաձայնության գալ բոլշևիկների հետ` հարձակողական համատեղ գործողությունները երկուստեք միավորելու նպատակով»:

Մեկ հարվածով Հարավային Կովկասին տիրելու բոլշևիկյան ծրագրի տապալումից հետո, թուրքերի հետ համատեղ Կովկասը նվաճելու գաղափարը Խորհրդային Ռուսաստանի ծրագրերում պարարտ հող գտավ: Ամռան ամիսների ռուս-թուրքական ինտենսիվ բանակցությունների արդյունքում արդեն օգոստոսի 24-ին կնքվեց մի դաշնագիր, որը պետք է Բրեստ-Լիտովսկ պայմանագրի շարունակությունը դառնար, իսկ մի քանի ամիս անց վերափոխվեր Մոսկվայի պայմանագրի (16.03.1921թ.): Միաժամանակ համաձայնություն կայացվեց, ըստ որի` խորհրդային կառավարությունը հինգ միլիոն ռուբլու (ոսկով) չափով Թուրքիայի Հանրապետությանը ֆինանսական օգնություն էր հատկացնում Թուրքիայում հեղափոխական շարժումը (որի տակ առաջին հերթին հասկացվում էր «իմպերիալիստական Արևմուտքի գործակալ» Հայաստանի դեմ պատերազմ սանձազերծելը) հաղթական ավարտին հասցնելու համար: Գումարը միանգամից ուղղվեց թուրքական բանակը զինելուն:

1920թ. սեպտեմբերի 1-ին Խորհրդային Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում գումարվեց Արևելքի ժողովուրդների 1-ին համագումարը, որին մասնակցում էին 37 ազգությունների 1891 պատվիրակներ` 26 երկրներից (հիմնականում իսլամական): Համագումարի պատվավոր տեղերում էին նստած Մեծ Եղեռնի մի քանի կազմակերպիչներ (Էնվեր փաշա և այլն): Համագումարի կարևոր նպատակներից էին Հայաստանի Հանրապետության նվաճման համար հող նախապատրաստելն ու գործողությունների ծրագիր մշակելը:

Համագումարում հանդես եկող բանախոսների ելույթների հիմնական մեխը հեղափոխական Արևելքի արդար հասարակարգ կառուցելու ճանապարհին միջազգային իմպերիալիզմի գործակալ Հայաստանի «վնասակար» դերի վերհանումն էր: Սեպտեմբերի 4-ին համագումարը լսեց նաև Հայաստանի կոմկուսի պատվիրակների զեկուցումը «Հայաստանում տիրող դրության մասին»: «Անընդհատ ազգային պատերազմները... սպեկուլյացիան, գողությունն ու կաշառակերությունը, որոնք որոշակի սիստեմ եմ դարձել, բանվոր դասակարգի իրավազուրկ վիճակը և աղքատիկ ռոճիկը, անտանելի ծանր ռեժիմը բանակում, և այս բոլորը լինելով դաշնակների, սպեկուլյանտների ու մաուզերիստների կառավարության ծանր ճնշման հետևանքը, իր հերթին անխուսափելի է դարձնում այդ կառավարության անկումը», - ասված էր զեկուցման մեջ:

Համագումարը Հայաստանի նվաճման գործողությունների ծրագիրը հանձնարարեց իր կողմից ընտրված Արևելքի ժողովուրդների պրոպագանդայի և գործունեության խորհրդին: Վերջինիս նախագահությունը արդեն սեպտեմբերի 17-ին ՌԿ(բ)Կ Կենտկոմին ու ՌԽՖՍՀ արտաքին գործերի ժողկոմին ուղարկեց մի եզրակացություն, որտեղ մանրազնին ներկայացվում էր Հայաստանի Հանրապետության նվաճման ծրագիրը: «Ռազմական գործողությունները մեր կողմից ոչ մի լրացուցիչ ուժ չեն պահանջի: Ըստ էության, դրանք կիրագործվեն թուրքական էրզրումյան կորպուսի միջոցով: Մեր կողմից հարձակումը կլինի մոտավորապես ցուցադրական... Դիվանագիտական առումով Արևմտյան Եվրոպայի հասարակության դժգոհության փոթորիկը դիմակայելու նպատակով Հայաստանի վրա հարձակումը պետք է իրագործվի հետևյալ ձևով. թուրքական զորքերը սկսում են հարձակումը Հայաստանի վրա, իսկ մենք մեր մամուլի և հրապարակայնության մյուս օրգանների միջոցով ահավոր աղմուկ ենք բարձրացնում Եվրոպայում, նոր հայ-թուրքական կոտորածների և դրանք մեկընդմիշտ կանխելու անհրաժեշտության մասին: Եվ այդ կոտորածներին վերջ տալու նպատակով մեր զորքերը Հայաստան են մտնում նրա զորքերի կողմից անպաշտպան մնացած արևելյան սահմանից: Ազգայնական պատերազմը կանխվում է, և հաստատվում է խորհրդային իշխանություն: Այնուհետև մենք թուրքական զորքերը դուրս կբերենք Հայաստանի սահմաններից (որին թուրքերը կենթարկվեն անվերապահորեն), իսկ հայերի ու թուրքերի հետագա բախումը կանխելու համար մեր զորքերով կգրավենք հայ-թուրքական սահմանը: Այսպիսով, մենք արևմտաեվրոպական պրոլետարիատի աչքում կհառնենք խաղաղարարի արտակարգ ազնիվ դերում, որը դեպի Հայաստան է շարժվել միայն նրա համար, որպեսզի վերջ դնի կոտորածներին և հայ ժողովրդի մնացած մասին փրկի վերջնական ոչնչացումից», - ասված էր եզրակացության մեջ:

Այս եզրակացությունը Մոսկվա փոխանցելուց երեք օր անց Բաքվում գտնվող ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի անդամների ստորագրությամբ «Հույժ գաղտնի» մի հրահանգ շտապ ուղարկվեց նաև Հայաստանի կուսակցական բոլոր կազմակերպություններին, որտեղ բոլշևիկներից պահանջվում էր թիկունքում, ռազմական գոտիներում ու հատկապես Կարսի գարնիզոնի զինվորների շրջանում ծավալել բանակը կազմալուծող լայն պրոպագանդա: Մասնավորապես, ժողովրդի մեջ ու բանակում հիմնական խնդիր էր դիտարկվում արմատավորել հետևյալ մտայնությունները. «1. Թուրքիան այլևս նախկին Թուրքիան չէ և Հայաստանի նկատմամբ ագրեսիվ նպատակներ չունի: 2. Քեմալական Թուրքիան Խորհրդային Ռուսաստանի դաշնակիցն է և պայքարում է իր ազգային ազատության համար` ընդդեմ իմպերիալիզմի (Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Հունաստանի): 3. Հանրապետական Հայաստանի հաղթանակը Թուրքիայի նկատմամբ կնշանակի իմպերիալիզմի ուժեղացում»: Միաժամանակ հրահանգում ասված էր. «Հայ բոլշևիկ կոմունիստների խնդիրը պետք է լինի հանրապետական Հայաստանի պարտությունը արագացնելը, որով և կարագացվի Հայաստանի խորհրդայնացումը: Այս նպատակի համար պետք է. 1. Կազմալուծել հայկական կռվող բանակը բոլոր միջոցներով, այն է. ա) կազմակերպել դասալքություն և ամեն կերպ խանգարել զորահավաքին, բ) ռազմաճակատներում հասկացնել զինվորներին, որպեսզի նրանք չկրակեն առաջացող թուրքական զինվորների վրա, այլ լքելով դիրքերը վերադառնան թիկունք, գ) չենթարկվել սպաների հրամաններին և հարկ եղած դեպքում ոչնչացնել նրանց: 2. Այս ամենի հետ ամենաէականն է հասկացնել հանրապետական Հայաստանի զինվորներին, որ հաղթող թուրքական ասկյարը հեղափոխական ասկյար է, որը ոչ միայն իրեն թույլ չի տա որևէ գործողություն պարտված երկրի նկատմամբ, այլ կօժանդակի աշխատավոր հայ ժողովրդին ազատվելու իմպերիալիզմի գործակալ դաշնակցականների տիրապետությունից...»:

1920 սեպտեմբերի 23-ին թուրքական 30 հազարանոց բանակն անցավ հարձակման: Քեմալականների արշավանքն ուղեկցվում էր կարմիր դրոշներով ու հեղափոխական լոզունգներով: Հայաստանի Հանրապետության լավ զինված ու հանդերձավորված ավելի քան 30 հազարանոց բանակի ոգին կոտրված էր և շուտով գրավվեցին Սարիղամիշն ու Կաղզվանը: Հոկտեմբերի 30-ին ընկավ Կարսը:

«Մինչև թուրքական զորքերի մտնելը հայկական զորքերը խորապես համոզված էին, որ Կարսի վրա հարձակվող զորքերը բոլշևիկներն են, որի պատճառով և իրենք դիմադրություն ցույց չտվին: Այդպիսի կարծիքի էր նաև Կարս քաղաքի աշխատավոր ժողովուրդը, որը բացարձակապես համոզված էր, որ կարմիր դրոշակի տակ հարձակվում է կարմիր Տաճկաստանի հեղափոխական բանակը: Բայց քաղաք թափված այդ զորքերը չխնայեցին ո՛չ կանանց, ո՛չ երեխաներին և ո՛չ էլ ծերերին... Չէին խնայում նույնիսկ կոմունիստներին, որոնք իրենց կոմունիստ լինելը ապացուցանող վկայականներն էին ներկայացնում: Տաճկական գազանություններին զոհ գնացին 6000 հայեր», - գրել էր ժամանակի թերթերից մեկը:

Նոյեմբերի 7-ին ընկավ նաև Ալեքսանդրապոլը: Պատերազմի ելքը որոշված էր, Հայաստանի Հանրապետության մահախոսականը` գրված: Եկել էր ռուսական հաշտարար միջնորդություն-միջամտության ժամանակը: Իսկ առավել դիպուկ` Հայաստանի Հանրապետության հուղարկավորությունը կատարելու և ժառանգությանը տեր դառնալու ժամանակը:

Հայաստանի Հանրապետության կործանման պատճառները

Մերձբալթյան երեք երկրների օրինակը վկայում է, որ Խորհրդային Ռուսաստանի դեմ հնարավոր էր պայքարել 1920թ. սկզբին, երբ Հարավային Կովկասը դեռևս առնված չէր երկու տարածաշրջանային տերությունների աքցանի մեջ: Նույն այս շրջանում Մերձբալթյան հանրապետությունները խոր հակադրության մեջ էին գտնվում բոլշևիկյան Ռուսաստանի հետ: Սակայն սեփական պետական առաջնահերթությունների գիտակցումն ու դրսևորած բավարար կամքը այս պետություններին հնարավորություն ընձեռեցին դուրս գալ բոլշևիկյան մուրճի ճիրաններից: Արևմուտքի հետ ռազմա-քաղաքական գործակցությունը և հատկապես 1920թ. հունվարին Գելսինգֆորսի խորհրդաժողովում Արևմուտքի խորհրդով Լեհաստանի ու Ֆինլանդիայի հետ ինտեգրացիոն մարտավարության որդեգրումը Մերձբալթյան հանրապետություններին իրենց քաղաքական կշիռը մեծացնելու հնարավորություն ապահովեց: Վերջինս բավարար էր, որպեսզի Խորհրդային Ռուսաստանը հրաժարվի Լիտվան, Լատվիան ու հատկապես Էստոնիան նվաճելու քաղաքականությունից:

Նույն ժամանակ Հարավային Կովկասի հակամարտություններով լեցուն թնջուկի գոյությունը հնարավորություն չտվեց իրական գնահատել հարևան տերություններից եկող վտանգի չափը: Իր գերմաքսիմալիստական տարածքային պահանջների շնորհիվ առաջին հերթին կործանվեց հենց Ադրբեջանի Հանրապետությունը: Հայաստանին նման իրավիճակում սեփական ինքնիշխանության պահպանման համար հարկ էր մի նոր սարդարապատյան ոգի հաղորդել արտաքին վտանգի դեմն առնելու համար: Սակայն դաշնակցական իրապես կոռումպացված կառավարությունը, երկրի թալանով տարված ֆեոդալական խան-խմբապետների կամքի տակ ճկված, ի զորու չէր հայության մեջ արտաքին նման վտանգի դեմ հավասարազոր քաղաքացիական կամքի ուժ ձևավորել: Այդ բացը լրացրեց բոլշևիկյան ագիտացիան և պրոպագանդան` ժողովրդի երբեմնի զորավոր կամքը ամբողջությամբ ոչնչացնելու միջոցով: Մեր օրերի համար որքան համահունչ է մի ամբողջ երկրի կործանմանը բերած բարքերի ու մարդկային հարաբերությունների ներկայացվող նկարագրությունը:

1918թ. նոյեմբերին Նոր Բայազետի գավառի Նորադուզ գյուղի բնակիչները բողոք են բարձրացնում Սևանա լճից ու գետից աշնան ձկնորսության կապալը իրենցից խլելու և մասնավոր մարդկանց հանձնելու կապակցությամբ: «...Ծովից ու գետից այս աշնանը ձկնորսության կապալը մեր գյուղից խլվեց և տրվեց մասնավոր մարդկանց` չափազանց ցածր վարձով, միայն 35.000-ով: Մեր գյուղը պատրաստ էր դրանից էլ ավել տալու, բայց Նոր Բայազետի կուլակները և զոռբաները խլեցին մեզանից դեռ հնուց մեր և հարևան յոթ գյուղերի ապրուստի գլխավոր միջոցը և հանձնեցին իրանց մարդուն` Մկրտիչ Աֆրիկյանին, որն իր մեջքի հետևը ունենալով քաղաքագլխին` իր եղբորը, այժմ էլ 12 զինվոր է ուղարկել հսկելու, որ ծովից գողություն չլինի: Այս նոր տնտեսական ճնշումը նպաստեց մեր գյուղացիների արտագաղթին, թեև ճանապարհները դեռ ամբողջապես չեն բացվել, բայց մեր գյուղից ամեն օր մի քանի ընտանիք և առանձին մարդիկ են գնում Թիֆլիս ու Ռուսաստան աշխատանք գտնելու: «Սովից կմեռնենք» ասում են բոլորը և հուսահատական դրության մեջ դրսից մի լույս ծագելուն են սպասում»:

Այսպես կործանվում էր Հայաստանի Հանրապետությունը:

http://1in.am/rus/index_.html

[VREZH]

Թուրքիայում գետնին են հավասարեցրել հայկական մատուռը

Հերթական հակահայ հիստերիան՝ Թուրքիայում: Այս անգամ քանդել են Մալաթիա քաղաքի հայկական գերեզմանատանը գտնվող մատուռը:

Ճանապարհային աշխատանքների ժամանակ մասամբ քանդված հայկական գերեզամանատանը գտնվող մատուռը "Մալաթիացի հայերի միությունը" որոշել էր վերականգնել, որի թույլտվությունը ստացել էին քաղաքապետից եւ նահանգապետից։

Աշխատանքներն իրականացնում էր Թուրքիայում հայտնի ճարտարապետ Գեւորգ Օզքարագյոզը, ում այդ գործը վստահել էր Պոլսո Հայոց պատրիարքարանը: Քաղաքապետարանը վերջին շրջանում, պատրվակ օգտագործելով հարակից շրջանի բնակիչներից իբր ստացած բողոքները, փետրվարի 2-ին տեխնիկա եւ բանվորներ է ուղարկել հայկական գերեզմանոց, որտեղ հայ համայնքից ոչ ոք չի եղել։ Այնուհետ նոր կառուցվող շինությունը հողին են հավասարեցվել։

"Մալաթիացի հայերի միության" նախագահ Խոսրով Քյոլեթավիթօղլուն իր խիստ դժգոհությունն է հայտնել տեղի ունեցածի առնչությամբ։

"Առաջին անգամ քանդելուց արդեն վիրավորել էին, իսկ երկրորդ դեպքում ցավն աննկարագրելի է: Ո՞ւմ է խանգարում մահացածների հիշատակը հարգելը: Մենք ընդամենը կառուցում էինք գերեզմանոցի համար պահակատուն եւ հանգուցյալների համար հոգեհանգստի վայր։ Ամեն ինչ ավիրեցին։ Մեր վստահությունն էլ ավիրեցին։ Վիրավորված էինք, ավելի վիրավորվեցինք":

Չի բացառվում, որ այս ամենը հետեւանք է Ֆրանսիայի խորհրդարանի կողմից ընդունված Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրենքի:

[sevar]

Турецкий журналист-армянин обратился в Европейский суд из-за оскорбления религии и издевательство

Февраль 10, 2012 | 13:13

Проживающий в турецкой провинции Батман инвалид, журналист армянского происхождения Джеват Синет обратился в Европейский суд по правам человека, поскольку в самой стране не смог защитить свои права и достоинство.

Он 21 сентября 2010 года обратился для получения документа об инвалидности, но получил отказ. «Ты армянин, в твоем документе об идентичности написано «христианин», тебе не можем дать бумаги об инвалидности», - сказали в социальной службе Батмана.

После этого Синет обратился в Союз по правам человека, с помощью которого представил судебный иск против государственного служащего. Не дало результата и обращение в суд Мардина по линии тяжелых преступлений. Искавший справедливости во всех судебных инстанциях Турции инвалид, в конце концов, обратился в Европейский суд по правам человека.

«Я жаловался, но в судах Турции не было вынесено решения в мою пользу. Я и обратился в Европейский суд по правам человека за оскорбление, издевательство над моей религией и унижение», - сказал журналист- армянин.

Новости Армении - NEWS.am

[Sashiko]

Эрдоган уверяет, что не болен раком

Фото:Reuters Чем больше турецкие власти делают вид, что премьер-министр в прекрасном здравии, тем меньше в это верится. Их можно понять: в такой непростой период, когда звезда процветания турецкой экономики начинает закатываться, а на пике османской мегаломании Анкаре удалось перессориться со всеми, с кем можно было это сделать, потеря лидера может привести к непредсказуемым последствиям.

Что происходит с Эрдоганом?

Два месяца турки не разгоняли туман вокруг состояния здоровья премьера, который все это время оставался под наблюдением врачей, откладывал важные запланированные визиты и выглядел не самым лучшим образом.

Поползли слухи, что вождь смертельно болен, что у него рак. Многие в Турции уже начали задумываться о том, кто придет на смену лидеру правящей исламистской партии.

В Анкаре было решено развеять беспокойства. Турецкая газета Hurriyet Daily News поместила статью известного журналиста Мехмета Али Биранда, который взял у Эрдогана интервью для будущей телепередачи.

«У меня нет никакого рака», цитирует лидера Биранд. «Он мне сказал, что некоторое время назад в его кишечнике удалили несколько полипов. Если бы их оставили, они могли бы превратиться в опухоль», рассказывает журналист.

26-го ноября прошлого года 57-летний глава правительства Турции перенес лапароскопическую операцию (laparoscopic gastrointestinal surgery) в кишечнике. Его лечащий врач Мехмет Фузун сказал, что удаленные полипы оказались не злокачественными.

После этого 13-го декабря Эрдоган вернулся к своим служебным обязанностям.

Запланированный важный визит в Катар был отменен. По интернету поползли слухи, что Эрдоган болен раком, и постоянное присутствие врачей рядом с премьер-министром только усиливало беспокойство.

Биранд, между тем, говорит, что премьер вовсе не старается скрывать, что перенес операцию.

Я потерял голос, и мне это доставляло массу неудобств, и какое-то время у меня болела спина - сказал Эрдоган Мехмет Али Биранду. –Голос исчез из-за того, что мне в глотку вставляли зонд, а спина болит из-за позы, в которой мне пришлось лежать во время операции».

«Доктора все еще волнуются за меня и велят не перетруждаться», подвел итог теме своего здоровья Эрдоган.

Но что-то не стыкуется в его рассказе: тривиальная гастро- и колоноскопия с абсолютно рутинным удалением полипов не могут сами по себе вывести человека из стоя на многие недели, тем более довольно молодого. Обычно, те, кто проходят подобные процедуры, уже на следующий день вприпрыжку бегут на работу. Если дело только в плёвых кишечных полипах.

Разве не так, доктора?

[Sashiko]

а меж тем сегодня ему сделали еще одну операцию. Если он откинется Турции придется несладко

[СолнЫчка]

Незаменимых людей нет. Сделают паузу, заморозят все скандалы, пока найдут замену.

Даже смерть Мао, Сталина и даже Паметника не привела к непредсказуемым последствиям.

Не говорите мне что Эрдоган более значимая фигура нежели те двое.

[Sashiko]

смерть Сталина не привела???

Эрдоган сегодня харизма и рупор новой турецкой политики. Убери его вместе с харизмой и рупоромтпроект накроется. Любого нового срочно поставленнрого Эрдогана с такими же манерами и замашками по любому будут с юмором воспринимать..как Медведева

[kaivaz]

Вообще-то они с Гюлем рокировку планировали.

Гюль становится премьером. А Эрдоган презиком. А презик в турчатии - техническая, протокольная должность.

[СолнЫчка]

смерть Сталина не привела???

Эрдоган сегодня харизма и рупор новой турецкой политики. Убери его вместе с харизмой и рупоромтпроект накроется. Любого нового срочно поставленнрого Эрдогана с такими же манерами и замашками по любому будут с юмором воспринимать..как Медведева

с учетом того, что страна еще лет 30 просуществовала, то нет. Хочешь сказать, он остовнее, харизмнее, рупорнее нежели Паметник или тот же Сталин? ... Да бросьтыыыы ...

Не думаю, что будет хуже или лучше, если Эрдоган откопытится. В конце концов он - не одн один, а целлая группа "вершителей", которые, если он действительно болен, ищут ему замену.

[Sashiko]

я понимаю,что будут искать и найдут..я о том, что Эрдоган-2 будет комично смотреться и неэффективно

[u-2]

Грузия вводит новый таможенный режим для армянских торговцев?

"Hetq" уже писал о том, что с декабря прошлого года рейс Ереван-Стамбул-Ереван параллельно 16-местным армянским микроавтобусам осуществляют большие автобусы уже с грузинскими, а не турецкими, номерами. Причина в том, что Грузия ввела запрет на проезд по своей территории направляющихся в Армению турецких автобусов. Для получения объяснений по данному вопросу мы обратились в МИД РА. По словам нашего источника, министерство иностранных дел подключилось к решению возникшей проблемы. Однако начальник отдела Турции МИД РА Арсен Авакян не ответил на наши вопросы, а пресс-секретарь Тигран Балаян призвал сперва уточнить эту информацию у грузинской стороны, чтобы лишний раз не комментировать дезинформацию.

Однако если учесть, что в эти дни в Турции поднялся большой шум вокруг французского законопроекта о криминалитзации отрицания Геноцида армян, то понятно, что МИД Армении невыгодно говорить об армяно-турецких грузоперевозках и переговорах по этому вопросу с грузинской стороной.

Тем не менее, очевидно, что некоторые грузоперевозчики разочарованы осуществляемыми из Стамбула автобусными перевозками. По данным анонимного источника "Hetq"-а, для автобусов, направляющихся из Турции в Армению, Грузия решила ввести новый таможенный режим. Ранее автобусы проезжали через территорию Грузии транзитом, их багажники опечатывались, тем самым находившийся в них товар не растаможивался. Сейчас грузинская сторона решила ввести реэкспорт – таможенный режим, предусматривающий внесение таможенных платежей.

Понятно, что Грузия всячески пытается извлечь выгоду из своей роли транзитной страны. Грузины сперва взяли в свои руки осуществление перевозок большими автобусами, а сейчас взимают платежи с армянских торговцев.

С просьбой представить объяснения по данному вопросу "Hetq" обратился к Чрезвычайному и Полномочному послу Грузии в Армении Тенгизу Шарманишвили. Но мы пока не получили ответ господина посла.

Турция прибегает к контршагам, а США – к новому процессу армяно-турецкого примирения

Возвразщаясь к армяно-турецким отношениям, отметим, что, согласно источнику " Hetq"-а, в связи с принятием Сенатом Франции закона о криминализации Геноцида армян Турция решила предпринять контршаги не только против Франции, но и против Армении. Один из таких шагов уже известен – речь идет о проживающих в Турции гражданах Армении.

После того, как французский Сенат принял закон о криминализации отрицания Геноцида армян, Турция внесла изменения в закон "О проживании и путешествии иностранцев в Турции", которые вступили в силу с 1 февраля. Официальная Анкара не скрывала, что эти изменения направлены в первую очередь против проживающих в Турции армян из Армении.

Согласно внесенным изменениям, иностранцы могут оставаться в Турции самое большее 90 дней, после этого они обязаны покинуть страну как минимум на 90 дней. Раньше по истечении срока визы они могли на несколько часов выехать из страны и по возвращении получить новую визу. Гражданам Армении Турция предоставляет визу на 30 дней. Часть наших соотечественников, проживающих в настоящее время в Турции, до последних изменений каждый месяц пересекала границу страны, чтобы сразу вернуться и обновить визу. По рассказам стамбульских армян, раньше они ездили в основном в Грузию, однако вскоре грузинская сторона начала направлять граждан РА в Армению, что им невыгодно.

После этого основным "направлением" наших соотечественников стала Москва, куда они летают на "карго" – грузовых самолетах. В Стамбуле мы встречались с людьми, доставлявшими из Москвы растаможенный товар (спиртные напитки, семена подсолнуха и др.), который они реализовывали возле своего дома или на действующем по четвергам рынке в Кумкапи. Однако есть армяне, которые вообще не пересекают границу. Сроки действия их виз давно истекли, и в случае задержания им грозит депортация. Таких людей в соседней стране довольно много.

Живущие в Турции армяне, разумеется, работают, что запрещено законом. Соответствующее предупреждение содержится и на визах. Вступившими в силу изменениями нарушители закона будут депортированы сроком на 5 лет, а если выяснится, что они еще и работали но им придется выплатить штраф в размере 679 лир (453 долларов). Штрафу в 10-кратном размере указанной суммы (6790 лир) подвергнутся также их работодатели. Тем не менее, министр труда и по социальным вопросам Фарук Челик отметил, что если приехавший в страну по туристический визе иностранец заполнит соответствующий документ и получит право на работу, то сможет остаться до года и больше. Но в этом случае надо будет вносить страховые платежи в размере 400 лир.

Несмотря на то, что турецкие должностные лица, в частности премьер-министр Эрдоган, неоднократно заявляли, что в их стране проживает порядка 100 тысяч армян из Армении, последние утверждают, что это число едва достигает 10 тысяч.

В свою очередь заместитель начальника Государственной миграционной службы РА Ирина Давтян, ссылаясь на интернет-сайт статистической службы Турции, сообщила радиостанции "Свобода": "По данным за 10 лет (2000-2010 гг.), общее число армян, которые остались в Турции и не вернулись, составляет 5964 человека".

Второй контрудар, который предпримет или попытается предпринять турецкая сторона, касается Мецаморской АЭС. В свое время мы писали о том, что турецкие зеленые выступили с призывом закрыть Армянскую АЭС. В беседе с армянскими журналистами член правления турецкой Партии зеленых Ахмет Ашычджын сказал, что они предлагают Армении закрыть атомную станцию, взамен Турция готова заключить договор и бесплатно поставлять Армении электроэнергию. Оставив в стороне фантастичность этой идеи, отметим, что турки, которые после катастрофы на станции "Фукушима" очень много говорят об опасности Армянской АЭС, сами собираются в ближайшие 10-15 лет построить 3 атомные станции. Примечательно, что, по имеющимся сведениям, те же турецкие зеленые в ближайшее время намерены приехать в Армению и побывать на Мецаморской АЭС.

И опять-таки по сообщению источника "Hetq"-а, в ближайшие месяцы при посредничестве США будут предприняты новые попытки армяно-турецкого сближения. Учитывая указанные выше контршаги, такое намерение может показаться парадоксальным. С другой стороны впереди – 24 апреля, а в более отдаленной перспективе – 100-летие Геноцида армян. Сейчас, как и раньше, предлагается активизировать в первую очередь контакты между армянскими и турецкими общественными организациями, журналистами, представителями интеллигенции. Какой результат даст эта инициатива, покажет будущее.

http://hetq.am/rus/articles/10563/gruziya-vvodit-noviyiy-tamozhenniyiy-rezhim-dlya-armyanskikh-torgovcev?.html

[Cepnyc]

турецкие зеленые в ближайшее время намерены приехать в Армению и побывать на Мецаморской АЭС.

А что Мецаморка стала проходным двором? Я очень надеюсь, что армянское правительство не даст им разрешения.

Туда не только иностранцев тем более турок, а простых смертных армян нельзя пускать.

[u-2]

Milat: Иран будет воевать с Турцией на стороне Армении

Журналист турецкого издания Milat, аналитик Эрдаль Шимшек опубликовал антииранскую статью, в которой пришел к смехотворным выводам.

Турецкий аналитик попытался показать, что Иран фактически является врагом как Турции, так и Азербайджана. В качестве примера он приводит резкую реакцию Ирана на заявление Алиева о том, что он является «президентом 50 млн. азербайджанцев мира», отмечая, что в Турции и в Грузии живут миллионы азербайджанцев, но эти страны промолчали, тогда как Иран начал угрожать.

«Азербайджан зависит от Ирана, поскольку сухопутная дорога к Нахиджевану пролегает через Иран. Поэтому Азербайджан молчит», - пишет Эрдаль Шимшек, далее касаясь отношений Армения-Иран и Нагорного Карабаха.

«Между Арменией и Ираном есть «союзное» соглашение, а также соглашение «о ненападении». Это означает, что Армения и Иран ни при каких обстоятельствах прямо или косвенно не выйдут друг против друга. Армения и Иран вместе ответят на любое нападение извне. То есть в случае вероятного армяно-турецкого столкновения иранские солдаты будут бороться против Турции на стороне Армении. Точно так, как сегодня они стоят рядом с атеистом Асадом. Иран – страна, оккупировавшая половину азербайджанских земель и использующая 80% населения в качестве рабов. По этой самой причине Иран является союзником Армении, оккупировавшей часть азербайджанских земель», - написал в своей статье аналитик.

Далее Шимшек, по-прежнему считающий себя аналитиком, пишет, что «иранская диктатура развивает свои братские отношения с Арменией, распространяет шиизм в Северном Азербайджане, на что ежегодно тратит сотни миллионов долларов». Кроме того, Эрдаль Шимшек написал, якобы Иран раздал около $100 млн. в качестве взяток, чтобы закрыть турецкие школы в Азербайджане.

«Самым крупным торговым партнером Армении является Иран», - написал автор, продолжив: «Каждый год торговый оборот между двумя этими странами достигает сотен миллионов долларов. Когда сопоставляем эти детали, видим, что Карабах на самом деле оккупировали не армяне, а иранцы», - пишет Шимшек.

Новости Армении - NEWS.am

[Desperado Хайский]

Ну, и почему эти выводы "смехотворные"?