Армянский прорыв

[Gentle Giant]

Հայկական թռիչքը

Շրջել պատմության անիվը

“Մտածիր որքան ուզում ես, •ալարվիր քանի դեռ ցավ ես զ•ում, աղոթիր, եթե հավատում ես …` կքամվես, կչորանաս, կմոխրանաս, եթե չի•իտես ճիշտ ժամանակին թաղել նախապաշարումներդ և ճիշտ ժամանակին կենտրոնանալ որպես ինքնափրկումի կամք: Մենք ասում ենք չկա անել դրություն: …աշխարհը միայն մի պատմություն չունի, ճի•ը սուտ չի, ելքը` ցնորք: Դեռ զզվանք չունե±ս քո անզոր ճակատա•րապաշտության…հանդեպ: Հայաստանում ամեն ինչ սպասում են Մոսկվայից, •աղութներում` Հայաստանից: …Մենք ասում ենք` “Ո•ին չի պահվում, ո•ին աճում է •ործելով”: ործիր այնպես, որպես թե •երբնական ուժերից ես զորություն ես ստանում….: Այսպիոսով դու կ•ործես քո Աստծո հետ: Կ•ործես կարելիությունների մի աշխարհում, որի բոլոր իրացումների աղբյուրը քո կամքն է: …Քանի դեռ չկա այդ կամեցողությունը, “անել դրության” նախապաշարումը պիտի շարունակի բազմած մնալ իմաստության •ահին և պատմության •ծից դուրս նետված հայը պիտի մոխրանա մանր իր •ոհունակությունների հետ…”: (Հայկ Ասատրյան, “Ելքի Կամք”, 1939 թ.)

Ներածական

Հայաստանի ներկա վիճակը կարիք չունի մանրամասն նկարա•րման: Կարիք չկա ևս մի ան•ամ “բացահայտելու”, որ սա այն երկիրը չէ, որը մենք ուզում էին տեսնել 1991 թ.-ի անկախության հանրաքվեին` “այո” քվեարկելով: Կարիք չկա ապացուցելու, որ եթե նույնիսկ նյութական վիճակը մի քանի ան•ամ էլ բարելավվի, մնալու է հո•եբանական անբարարվածությունը, մնալու է այլ Հայաստանի ներքին կարոտը` •իտակցված կամ չ•իտակցված, մնալու է անդունդը իրականության ու հնարավորության միչև: Այս •աղտնիքը չհասկցան և պարզ է արդեն, որ նաև ի զորու չեն հասկանալ ներկա իշխանությունները (ու նաև ներկա ընդդիմության մի զ•ալի մասը): Հայկական “դժ•ոհության” •աղտնիքը ոչ միայն նյութական պայմանների մեջ է (չանտեսելով հանդերձ նյութականի կարևորությունը), այլ ենթա•իտակցական այն զ•ացումի մեջ, որ Հայաստանը կարող էր լինել ուրիշ, որ •որշ •ավառականությունը անկախ Հայաստանի միակ հնարավոր ճակատա•իրը չէր ու չի:

Այլ կերպ ասած, խնդիրը նաև հայեցակար•ային է: Եթե մենք համակերպվում ենք այն •իտակցության հետ, որ մենք երրորդ աշխարհի երկիր ենք, երրորդ աշխարհի ազ• ենք ու դատապարտված ենք լինել այդպիսին, ուրեմն ամեն ինչ նորմալ է այսօր ու բնականոն: Եվ ինչո±ւ ոչ: Մեր երիտասարդ մտավորականներից մեկը “Դե Ֆակտո” ամսա•րին տրված իր հարցազրույցում ասում է` “Մենք երրորդ աշխարհի երկիր ենք”: Երրորդ աշխարհ լինելը դա նախ և առաջ ինքնազ•ացողության հարց է: Եթե սկսում ես քեզ •իտակցել այդպիսին` այդպիսին էլ ոչ միայն կդառնաս, այլև կմնաս հավերժ ու ոչ մի էվոլյուցիոն ուղի քեզ չի փրկի: Եթե չես ուզում մնալ այդպիսին, ուրեմն պետք է կատարես թռիչք: Թող ինչ որ մեկի համար “երրորդ աշխարհ” լինելը բնական է: Դա իրենց պրոբլեմն է: Հայկական թռիչքի իրականացումից հետո նրանց բոլորին կարող ենք առաջարկել իքնակամ հեռանալ Զիմբաբվե, ուր նրանք իրենց կզ•ան ավելի սովորական վիճակում: Մենք` մնացածներս երրորդ աշխարհ չենք, քանի դեռ չենք զ•ում ինքներս մեզ այդպիսին: Մենք չենք եղել երրորդ աշխարհ, երբ 1991-ին քվերակում էին անկախության օ•տին: Մենք ազատ քաղաքացիներ էին: Ազատ քաղաքացին նա չի ում թույլ են տալիս լինել այդպիսին, այլ նա ով ինքն է իրեն զ•ում այդպիսին ու •ործում այդ տրամաբանության շրջանակներում:

Մենք Աստծո դեմ մեղք ենք •ործում քանի դեռ հակառակ հայկականության մեջ Նրա կողմից ներդրված ու պատմականորեն բազմիցս արտահայտված ներուժի շարժվում ենք ամենահեշտ` “երրորդ աշխարհի երկիր” ճանապարհով: Ծուլությունը ինքնին մտնում է մահացու մեղքերի շարքի մեջ, ինչպես և թերահավատությունը: Այդ երկուսի հետևանքը` ճակատա•րապաշտությունն է: Ինչքան ավելի խորն է անդունը` այնքան ավելի մեծ է հրաշքի հնարավորությունը, ինչքան ավելի անել է թվում վիճակը, այնքան ավելի մեծանում են անկանխատասելի շրջադարձի հնարավորությունները: Մի “խենթ” կարող է շրջել պատմության անիվը: Անդունդի լարումից կծնվի նոր Հայաստանը:

Բայց այլ Հայաստանը չպետք է մնա միայն երազանք կամ զ•ացմունք: Դա պետք է դառնա կոնկրետ քաղաքական ծրա•իր (կամ մի քանի այլընտրանքային ծրա•րեր հիմնված նույն տրամաբանության վրա): Այդ ծրա•իրը պետք է հիմնված լինի նաև քաղաքական ու մշակութային վերլուծության վրա: Իհարկե այդպիսի վերլուծություն հնարավոր չի ամբողջապես անել թերթային հոդվածի շրջանակներում, բայց կփորձենք տալ դրա հնարավոր տարբերակներից մեկի կարճ ակնարկը:

1. Ետխորհրդային Հայաստանի քաղաքական զար•ացման ինքնատիպությունը

Հայաստանը իր ետխորհրդային քաղաքական զար•ացումով բոլոր նմանություններով հանդերձ ունի նաև խիստ արտահայտված ինքնատիպություն այլ նախկին սովետական հանրապետությունների համեմատած (մի կողմ թողնելով միայն Մերձբալտյան երկրները ու Ռուսաստանը` հասկանալի պատճառներով): Ու մենք հակված ենք համարելու, որ այդ ինքնատիպությունը, որի տարրերը ստորև կփորձենք ներկայացնել իրենց մեջ պարունակում են այն շանսը, որը այսօր էլ կարող է իրականանալի դարձնել Հայաստանի թռիչքը:

Հիմա տեսնենք այդ տարրերը` առայժ առանց դրանց •նահատականներ տալու:

ա. Հայաստանը միակն է ետխորհրդային տարածքում ուր 80-ականների վերջի ազ•ային շարժման ընթացքում ձևավորված վերնախավը պահպանեց իշխանությունը: Դա կարող ենք •նահատել շատ վատ, կամ շատ լավ` այս պահին դա բացարձակ կարոևոր չի` կարևոր է փաստի արձանա•րումը: Հայաստանը միակն է, ուր ազ•ային շարժումը ծնեց կայուն քաղաքական վերնախավ, որը տեղի չտվեց նախկին խորհրդային նոմենկլատուրային: Սա նշանակում է, որ Հայաստանի ազ•ային շարժումը համեմատաբար շատ ավելի խորքային էր ու հայկական ազ•ային քաղաքական ավանդույթը ավելի ամուր: Ասել է թե հայկական քաղաքական ներուժը ավելի զորեղ է ու լուրջ քան “միջին ետխորհրդայինը”: Կրկնում ենք այդ վերնախավի որակների •նահատականը մեր համար տվյալ պահին էական չի` էական է այն ինչ ասացինք: Սա հստակ տարանջատում է Հայաստանը, օրինակ նույն Ադրբեջանից կամ Վրաստանից:

բ. 80-ականներից ի վեր ձևավորվեց ու շարունակում է •ոյատևել զան•վածների քաղաքական ակտիվության որոշակի ակտիվություն ու նաև դրա մշակույթը: Խոսքը թեկուզ հանրահավաքների մասին է: Մենք կարող ենք ինչքան ուզես բողոքել, որ հո•նել ենք հանրահավաքներից, որ ժողովուրդը պասիվ է, որ հանրահավաքների մասնակցում են մեր պատկերացմամբ քիչ թվով մարդիկ, չի հավաքվում չարաբաստիկ “կրիտիկական զան•վածը” և այլն: Բայց պետք է •իտակցենք այս առումով մի քանի բան: Նախ` ետխորհրդային երկրների մեծ մասում 1000 հո•ի էլ փողոց հանելը մի հանրահավաքի մեծ հաջողություն կարող է համարվել: Մեր մոտ մի քանի ան•ամ ավել մարդ կարելի է հավաքել նույնիսկ ոչ ամենաճ•նաժամային և վճռորոշ պահին: Նույն Վրաստանում հեղափոխության ամենաթեժ պահերին խոսքը մոտավորապես 30-40 հազարանոց հանրահավաքների մասին էր (բայց սա երկար տարիների մեջ առաջին դեպքն էր նման ակտիվ մասնակցության): Մեր պատկերացմամբ դա հեռու է “կրիտիկական” զան•վածից: Երկրորդ` ետխորհրդային շատ տարածքներում հանրահավաք և այլ զան•վածային ակցիաներ հաճախ նշանակում է անկար•ություններ, անկառավարելիություն, իսկ մեր մոտ առկա է դրա բավականին բարձր մշակույթը: Եվ ի վերջո սա նշանակում է ոչ այլ ինչ քան ուղիղ ժողովրդավարության ձևի ամպրապնդվածությունը հայկական քաղաքական •իտակցության մեջ: Հանրահավաքն է ժողովրդավարության ու քաղաքացիական •իտակցության նախնական մայր վիճակը:

•. Նույնիսկ այսօր, երբ բացահայտ է Հայաստանի հասարակության ու քաղաքական կառավարման կլանային բնությունը պետք է •իտակցել որ մեր մոտ եղած համակար•ը տաբրեվում է դասական կլանային մենաշնորհայինից, որը ներկայացված է օրինակ Ադրբեջանում: Ի վերջո նույնիսկ այսօր մեր իշխանության բուր•ը ձևավորվում է մի քանի խմբերի որոշակի կոնսեսուսի հիման վրա, թեկուզ դրանք լինեն նաև կրիմինալ խմբեր: Որպես դրա արտահայտություն չկա մեկ իշխանական կուսակցություն: Եղած իշխանական կուսակցություններից երկուսը (Հանրապետական, Դաշնակցություն), թեև այսօր ահավոր այլասեռված, բայց ի սկզբանե ձևավորվել են ոչ թե որպես արհեստական կառույցներ, այլ ռեալ քաղաքական նպատակների շուրջ առաջացած խմբերից:

Կարող ենք նշել և այլ տարրեր, բայց առայժմ այսքանով սահմանափակվենք: Այս բոլորը իհարկե ինքնին այնքան էլ մեծ բան կարող է չթվալ և իհարկե սա չէ որ ի նկատի ունենք որպես հայկական թռիչքի բազիս: Բայց բերված կետերը կարևոր են մի քանի առումով: Նախ` ետխորհրդային հայաստանյան քաղաքական համակար•ի համեմատական կոնտեքստի •իտակցությունը, որը թույլ է տալիս վեր հանել հայկական քաղաքական ներուժը և դրանով բացահայտել Հայաստանի տարբեր լինելու հնարավորությունը ետխորհդային կոնտեկստում: Հայաստանի առանձնահատկությունների սթափ •իտակցումը թուլյ է տալիս ավելի սթափ •նահատել նաև մեր պոտենցիաները:

Այս համեստ ակնարկը արդեն իսկ թույլ է տալիս մեզ •ալ հետևյալ եզրակացությունների: Ետխորհրդային տարածքում Հայաստանը դեռ ունի առանձնահատուկ ճակատա•իր ունենալու շանսը: Մենք Թուրքմենիա չենք: Սրանով չենք ուզում վիրավորել թուրքմեններին, բայց ուզում ենք ասել, որ եթե Թուրքմենիայի կամ այլոց համար ավտորիտարիզմն ու նեֆեոդալիզմը •ուցեև բնական վիճակ է ու առայժմ ու մոտակա հեռանկարում միակ հնարավոր ուղի, ապա Հայաստանի համար նույնը միակ հնարավոր տարբերակը չի, այլ առնվազն երկուսից մեկը: Հայկական քաղաքական ավանդույթը իր մեջ կրում է Հայաստանի ռեալ •ործոն դառնալու հնարավորությունը:

Բայց կարծում ենք այսքանով շատերին դեռ չհամոզեցինք ու թողեցինք տարակուսանքների մեջ: Հավելյալ փաստարկներ են անհրաժեշտ: Դա անելու համար պետք է մի փոքր ավելի խորանանք ու փորձենք •տնել հայկական նկարա•րված առանձնահատկության ավելի խորքային մշակութային կամ քաղաքակրթական նախադրյալները:

Հրանտ Տեր-Աբրահամյան

(շարունակելի)

[Gentle Giant]

2. Հայաստանի քաղաքական ինքնատիպության քաղաքակրթական նախադրյալները

Նախորդ շարադրանքի ավարտին խոստացանք մի փոքր խորանալ հարցի մշակութաբանական և պատմական ասպեկտի մեջ: Հայաստանի քաղաքական զար•ացման ինքնատիպություններից շատերը կարող են բացատրվել նաև խորքային` քաղաքակրթական չափումով: Եվ դա բացի տեսականից, նաև պրակտիկ խնդիր է, այն առումով, որ հստակեցնում է պատասխանատվության սահմանները, որոնք այսօր դրված են ներկայիս հայաստանցիների առջև:

Մշակութային և քաղաքակրթական առումով հայկականությունը մեծ լարման մի դաշտ է: Դա անընդատ ներքին ու արտաքին ընտրություն է պայմանական “Արևմուտքի” ու “Արևելքի” միջև, ազատության և ֆատալիզմի միջև, հայկականության ավան•արդի (որը սկսած առնվազն 5-րդ դարից փորձում է կերտել հայկական ինքուրույն սուբյեկտությունը) և հետադիմական իներցիայի (որը նույն 5-րդ դարից հաճախ փորձում է թաքնվել “հայրենական ավանդույթի” քողի տակ) միջև: Այդ ներքին լարումը այն տափակ ու լղոզված դատարկությունը չի, որը սովորաբար փորձում են ձևակերպել “Արևելքի ու Արևմուտքի սինթեզի”, կամ “մշակույթների խաչմերուկի” անունների տակ: Այդ ներքին լարումը ի զորու է ու ժամանակ առ ժամանակ տալիս է միան•ամայն նոր որակներ: Լարման այն դաշտը ապահովում է այն էներ•իան, որի շնորհիվ առնվազն վերջին 1600-1700 տարվա ընթացքում անընդատ համառորեն վերարտադրվում է հայկականությունը իր ինքնատիպությամբ, պայքարողականությամբ և կենսունակությամբ: 80-ականների Շարժման ու հետա•ա տարիների մեր քաղաքական զար•ացման առանձնահատոկւոթյունները որոշ չափով պայմանավորված են նաև այդ •ործոնով:

Երկրորդ` հայկականությունը բացի “Արևմուտքի” ու “Արևելքի” միջև իր ներքին անդունդացման միշտ ունեցել է և ունի ինքնուրույն քաղաքակրթական բևեռացման, սուբյեկտացման իր •իտակցված կամ չ•իտակցված ձ•տումը: Հստակ զատվելով “Արևելքից” (4-5 դարի պայքար և հետա•ա դարերում) ու հռչակելով մեզ որպես “Արևմուտք”, մենք սահմանային •ծեր ենք քաշել նաև մեր ու “Արևմւոտքի” միջև (ինքնուրույն եկեղեցի, դավանանք, •իր, լեզվական ինքնակերտման ավանդույթ և այլն): Մեր ու Արևմուտքի միջև քաշած սահմանա•իծը չի եղել այնքան ուժեղ ինչպես մեր ու Արևելքի միջև` դա ավելի շուտ ներքին սահման է, բայց այնումենայիվ շատ հստակ սահման: “Բարձր մշակույթի” առումով (աստվածաբանություն, փիլիսոփայություն, •իտություններ, արվեստ և այլն) Հայաստանը միշտ եղել է “Արևմուտք”, բայց “արևմուտք” “ինքն իր համար”, մինչ արևելյանը շարունակել է համառորեն •ոյատևել որպես կենցաղային մշակույթի դոմինանտ: “Արևմուտքի” ներսում մենք ստեղծել ենք ու շարունակում ենք անկախ մեզանից ստեղծել ինքնուրույն բևեռ: Սա է մեր էական տարբերությունը, ասենք մեր հարևան վրացիներից, որոնք ևս ունեն արևմտյան ընտրություն (բարձր մշակույթի ու քաղաքական կողմնորոշման առումով), բայց բացի տեղական ինքնատիպությունից ոչինչ ավելին չեն ձ•տում: Սա ոչ լավ է, ոչ վատ, ուղղակի սա ստեղծում է միան•ամայն այլ քաղաքակրթական ու նաև որպես հետևանք քաղաքական իրավիճակներ: Մեր ճանապարհը միշտ եղել է պարադոքսալ, նեղ, •ուցե ողբեր•ական, բայց չափազանց հետաքրքիր: Հայ լինելը այսօր էլ աշխարհում ամենահետաքրքիր բաներից մեկն է: Բայց հայ լինելը նաև ոչ այնքան ծննդի իրավունքով է, որքան նաև յուրահատուկ կոչում է ու •իտակցված ընտրություն անձի մակարդակով: Եվ դա մի տեսակ խենթության, “ծուռության” հոտ ունեցող ընտրություն է: Որովհետև եթե նույնիսկ ծննուդով հայ ես, շատ քչերին է հետաքրքիր անընդատ լարման մեջ ապրել:

Հայկականությունը, միշտ ունեցել է տարբեր կերպերով արտահայտված ձ•տում դեպի առաքելականություն, դեպի սեփական դեր ու դեպի ինքնուրույն ասելիք: Մեր բոլոր մեծ շարժումները ուղեկցվել են նաև ավան•արդում •տնվելու յուրահատուկ ինքնազ•ացողությամբ: Այլ բան է, որ այդ շարժումների ստեղծված մեծ լարումների շրջաններին հաջորդել են հետընթացի շրջանները, որոնց ժամանակ իրեն “երրորդ աշխարհ” զ•ացող պասիվ ու իներցիոն տրամադրվածությունը •երիշխել է: Բայց միևնույն է հայկականությունը անհնար է առանց սուբյեկտության, առանց առաքելականության զ•ացումի: Հայ լինելը պայմանավորվում է ոչ լեզվով, ոչ բնակության վայրով, ոչ նույնիսկ հայկական մշակույթի իմացությամբ կամ կրոնով, այլ նախ և առաջ այդ յուրահատուկ ինքնազ•ացողությամբ: Ու եթե անհատական մակարդակով դա այդքան էլ հեշտ չի տեսնել, ապա պատմական ավելի լայն ֆոնի վրա դա ավելի հստակ է: Հայը •րեթե միշտ ապստամբ է: Անհատ հայը ապստամբ չի: Բայց հայակականությունը, •րեթե միշտ ապստամբ ու խռով է: Նույնիսկ մեր ազ•ածին լե•ենդը ունիկալ է նրանով, որ դա պատմություն է մի ապստամբության մասին: Մեր պատմական բոլոր մեծ շարժումները եղել են ապստամբություններ ու ոչ միայն նեղ քաղաքական իմաստով, այլ ավելի լայն մշակութային իմաստով: Օրինակ, 451-ի շարժումը կարևոր է ոչ այնքան որպես ռազմական շարժում, այլ որպես մշակութային խռովություն և այդ վերջին առումով իրոք նա հաղթական էր: Բայց սա արդեն •ուցե ավելրոդ խորացում է այս հոդվածի համատեքստում:

Հայկականությունը չի կարող լինել “երրորդ աշխարհի” ներկայացուցիչ: Եթե այդպիսին դառնա էլ, ուրեմն թեկուզ հազար ան•ամ պահպանվի հայերեն լեզուն, առաքելական դավանանքը, արմենոիդ տիպը ու չի•իտեմ էլ ինչը կդադարի խորքային իմաստով հայ լինելուց: Նույնիսկ 100 տոկոսանոց տնտեսական աճն էլ չի ապահովվի այն պայմանները, որոնք կվերացնեն “հայկական դժ•ոհությունը”, որի խորքային պատճառները ոչ թե նյութական են, այլ հո•եբանական` ներքուստ մենք •իտենք, որ “երրորդ աշխարհ” չենք:

Ու այսօր այդ առումով մենք հայ չենք: Մենք հային նմանակվով կապիկներ ենք: Մեզանից հայ ձևացնող թուրքեր ենք, ադրբեջանցիներ ենք, պարսիկներ ենք, ռուսներ ենք, հազար ու մի այլ բան ենք, բայց հայ չենք: Հայ լինելը դա ոչ թե բնություն է, այլ առաջադրանք: Հայ լինելը դա անհատական ու հավաքական պատասխանատվություն է:

Ինքանտիպությունը, բևեռացման, սուբյեկտացման ձ•տումը չի ենթադրում մեկուսացում, հակառակը հենց •ավառականացումն ու “երրորդ աշխարն” է դա ենթադրում որպես պարտադիր տարր: Սւոբյեկտացման ձ•տումը ենթադրում է դերակատարություն, առաքելականություն, բացություն, տարածում: Հայաստանը “Արևմուտք” է իր քաղաքակրթական մեծ ընտրությամբ, բայց իր հատուկ դերակատարությանը ձ•տող “արևմուտք”` այն չպետք է լինի ֆորպոստ, այսինքն սուբյեկտությունից զուրկ կամակատար: Հայաստանը նաև ինքն է ընտրություն: Այս պատճառոբ մենք ուղղակի իրավունք էլ չունենք լինել “երրորդ աշխարհ”:

Վերջապես, երրորդ` 88-ի Շարժումը ոչ թե պատահականորեն •ոյացած մի երևույթ էր, այլև ժառան•ականություն: Այսինքն, բազմաթիվ թելերով կապված էր նաև հայկականության հիմնական •ծի հետ, թեկուզ առաքելականության, ավան•արդում լինելու ու աշխարհի նկատմամբ իր բաց դիրքի շնորհիվ: Դրա համար 88-ը ապահովեց նաև հաղթանակներ: Բայց բացի ժառան•ականությունից ուներ իր մեջ նաև այլ կարևոր մի ներուժ, որը իրականույուն մինչ այժմ չդարձավ:

20 դարի ընթացքում հայությունը անընդատ փորձում է վերադառնալ աշխարհ նաև որպես քաղաքական սուբյեկտ: Բայց այդ ճանապարհին մեծա•ույն խոչընդոտ են հանդիսանում նախկին շրջանից ժառան•ված ազ•ային կարծրատիպերը: Քաղաքական սուբյեկտ դառնալը նշանակում է նախ և առաջ ազատվել արտաքին հովանավոր փնտրելու •աղափարից, մի հովանավոր, որը ենթադրաբար պետք է լուծի քո սեփական խնդիրները արտաքին աշխարհի հետ, այսինքն իրականացնի քաղաքական այն •ործառույթը, որից փաստորեն հայությունը զուրկ էր վերջին մի քանի դարերի ընթացքում: Այս մտայնությունից ազատվելու փորձերը 20 դարի ընթացքում հասունանում էին առնվազն երկու ան•ամ: Մի ան•ամ դարի սկզբում, երբ 20-ական թթ.-ին “Դաշնակցության” մեջ ձևավորվեց մի հոսանք, որը փորձում էր ձևակերպել Հայաստանի ինքիշխանության շահերը` ելնելով արտաքին հովանավորի բացառության սկզբունքից: Եվ երկրորդ ան•ամ նույն մտայնության սաղմերը առաջինից •րեթե անկախ սկսեցին սաղմնավորվել 88 Շարժման ներսում: Բայց երկու դեպքում էլ այս սաղմերը ի վերջո պտուղ չտվեցին ու տապալվեցին: Հայաստանը այսօր կրկին վերադառնում է նույն կետին, որին •տնվում էր մինչև Շարժման ծավալումը: Քաղաքական •իտակցության մակարդակը այսօր այնպիսին է, կարծես 88-ը և հետա•ա տարիները չեն եղել: Հատկապես աղավաղված է “ազ•ային”, “ազ•այնական” տերմինների ընկալումը: Մինչ նորմալ դեպքում ազ•այնական պետք է այսօր կոչվեր նա, ում համար •երա•ույն քաղաքական նպատակը ինքիշխան Հայաստանն է ու հայությունը որպես ինքնուրույն դերակատարում ունեցող •ործոն, մեր մոտ “ազ•այնական” են հորջորջվում մարդիկ, ում համար Հայաստանի անկախությունը ըստ էության •երակա շահ չի, և ովքեր դավանում են մի 20-30 տարվա վաղեմություն ունեցող խոհանոցային սովետական հայրենասիրությունը, որն այսօր բացարձակ հնացած է: Բայց ըստ երևույթի սա էլ բնական է այնքանով, որ հասարակության այն մասը, ում համար 30 տարի առաջ այդ հայրենասիրությունը թաբու էր և ովքեր ղեկավարվում էին “պարտիայի •եներալնիյ լինիայով” (դրա վառ օրինակը այսօրվա ռուսալեզու մեր թեռթերն են, որոնց աշխատակիցների համար խորհդային ժամանակներում ցեղասպանությունից խոսելը արդեն դիսիդենտություն էր, իսկ այսօր նրանք ջերմաջերմ եռանդով քարոզում են այն, ինչ մյուսների համար նորմա էր հենց խորհդային ժամանակներում, բայց ինչն այսօր արդեն մարսված էտապ է), այսօր նոր են հասունացել դրա համար և ետ են մնում նրանցից, ում համար խոհանոցային հայրենասիրությունը անցած փուլ է:

Եվ այսպես Շարժումը պարունակում էր իր մեջ մի չիրականացված շանս` հայության որպես քաղաքականության սուբյեկտի վերադարձ: Եվ այստեղ մենք մոտնեում ենք մի այլ կարևոր պահի: Դա պատասխանատվության պահն է, կապված թե Շարժման թեմայի հետ, թե այսօրվա կոնկրետ իրավիճակի, թե ընդհանուր հայկականության կոնտեքստի հետ:

[Gentle Giant]

3. Բայղուշները և պատասխանատվության պահը

Հանրահավաքների քիչ մարդ ա •ալիս: Տատիկ պապիկները շատ են: Նոր բան չի ասվում: Իսկ ո±ւր ա ձեր ծրա•իրը: Այ որ ծրա•իր ունենայիք…(ըըմմմ): Ախր սենց չի կարելի հանրահավաք անել: Դուք հաջողության չեք հասնի: աղափարախոսություն չկա: Ի±նչ ա նշանակում մենակ իմփիչմենթ (իմփիչմենթ չի է, իմփիչմենթը շատ •րական ա ասված, իրականում ուրիշ բան ա` “ս” տառով էղեքն ա): Չէ, դա ինտելեկտուալ չի: Ձեր ճանապարհը սխալ ա: Պետք ա աստիճանաբար, քայլ առ քայլ աշխատել աճեցնել նոր կադրեր, միան•ամից ամեն բան չի լինի: Ժողովուրդը շատ ա հո•նած: Ժողովուրդը կոտրվեց 2004 –ին (2003-ին, 1999 –ին, 1996-ին, 1991 -ին): Մեզ բոլորիս խաբեցին: Չէ, ես էլ եմ վարչակար•ին դեմ, բայց էսօր ոչ ոքի չեմ տեսնում: Այ որ մի մաքուր ուժ •ա, (Լուսնից իջնի, Մարսից վայրեջք կատարի), ես անպայման կմիանամ, կլինեմ առաջին շարքերում, բա ոնց: Համ էլ նոր դեմքեր են պետք: Չե, դու, Արամազդը, Նիկոլը, Մհերը մաքուր տղերք եք, բայց ձեզ չեն թողնի դուք բան անեք: Այ որ մենակ դուք լինեինք, ես կ•այի (հա, բա ոնց չէիր •ա, էդ ժամանակ էլ ուրիշ մի եր• կեր•եիր, թե ինչի ենք նախորոք պարտված` ախր դուք մենակով ի±նչ կարաք անեք): Ինչ խելոք ենք մենք բոլորս, ինչ իմաստուն, առաջադեմ, հավասարակշռված, բոլոր լավ բաների կողմնակից: Բայց միայն թե ոչ այսօր, ոչ այս պահին: Էս պահին շատ ավելի հարմար ա իմաստունի դիրք ընդունել: Հա, մոռացա, համ էլ ախր մեր ժողովրդի մենթալիտետն էլ ընենց ա, որ ինչ կատարվում ա շատ բնական ա: Մենք ի±նչ կարանք անենք, մենք առաջադեմ տղերք ենք իհարկե, քաղաքացիական •աղափարներին լրիվ կողմ, բայց ժողովուրդը, Թաթուլ լսող էս ժողովուրդը…: Ու, •իտես ինչ, Հրանտ ջան, ի վերջո քաղաքականությունն էլ կեղտոտ •ործ ա, նորմալ մարդիկ դրա մեջ չեն խառնվում: ………..:

Ինչպես հասկացար, սիրելի ընթերցող, սա ես չէի: Սա շատ ինտելոկտուալ ու չափից ավելի իմաստուն ջահելների շատ քաղքենիական ու չափից ավելի բիձայական ձանձրախոսություններն էին (ձանձրալի ասեցիր ու պրծա±ր), որ մեղուների բզզոցի պես շրջապատում է ինձ չորս կողմից, այն պահից ինչ սկսվեցին “Այլընտրանքի” հրապարակային •ործողությունները: Ու այս բզզոցը, բռբռոցը ու կռկռոցը, այս իմաստուն բայղուշությունը իրականում ոչ այլ ինչ է քան պատասխանատվությունից խուսափելու միջոց: Ու սրա տակ թաքնված է “ինծիլի•ենտ” երիտասարդության մտածողության իրական քաղքենիական բնույթը համեմված ԿԲ-ի լաբորատորիայում պատրաստված էժանա•ին համեմունք – “փաստարկներով”:

Իրականում “մենթալիտետից” բողոքողները հենց իրենք են այդ “արևելյան մենթալիտետի” կրողները: Դա երևում է հենց իրենց վերը բերած հիմնական փաստարկներից: Օրինակ, քաղաքականության մեջ չխառնվելու դրույթը, բացի վերոհիշյալ լաբորոտորիայի էժան արտադրանք լինելուց, նաև ար•ասիկ է ոչ թե քաղաքացու այլ հպատակի, ենթակայի մտածողության: Բացի այդ, դա հակասում է Սահմանադրության հիմնարար հոդվածին, ըստ որի իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին և ձևավորվում է ազատ ընտրությունների միջոցով: Քաղաք, քաղաքացի, քաղաքականություն բառերը պատահական չեն նույն արմատից ծա•ում: Քաղաքականությունը հատուկ մասնա•իտություն չի: Այն կանխադրույթը որի շուրջ կառուցված է մեր Սահմանադրությունը ենթադրում է քաղաքացիների մասնակցությունը երկրի ղեկավարման, այսինքն և քաղաքականության •ործընթացին: Ենթադրում է պատասխանատվություն որպես ազատության կարևորա•ույն տարր: Հիմա, դուր է •ալիս մեզ, թե ոչ այդ դրույթը, դուր է •ալիս թե ոչ դեմոկրատական սկզբունքը` դա է ամրա•րված մեր Հիմնական Օրենքում ու դուր չ•ալու դեպքում միակ ճանապարհը, որով չես անիծում երկրի հերը` անընդատ խախտելով նրա •երա•ույն օրենքը, դա Սահմանադրության այդ կետի փոփոխումն է: Այս դեպքերում սովորաբար հիշում են, բա թե “ԱՄՆ-ի” կամ “Ֆրանսիայի պես դեմոկրատական երկրներում” էլ դեմոկրատիան ոչ միայն հաճախ խախտվում է, այլև առհասարակ միայն սիրուն խոսք է, որը չի համապատասխանում իրական կառավարման •ործընթացին: Նախ` ինձ չի հետաքրքրում ոչ ԱՄՆ-ը, ոչ էլ Ֆրանսիան: Ես այնտեղի քաղաքացի չեմ ու շատ էլ մտահո•ված չեմ իրենց վիճակով: Երկրորդ` եթե նույնիսկ հետաքրքրի էլ` է ավելի վատ իրանց համար, որ այդպես է իրենց մոտ: Սկզբունքը հո± մեղավոր չէ, որ իրեն չեն իրականացնում: Ուրեմն, եթե ես լինեի ամերիկացի կամ ֆրանսիացի, ու •տնեի, որ իմ երկրում Սահմանադրությամբ ամրապնդված •երա•ույն սկզբունքը չի •ործում էլի կպայքարեի որ •ործեր: Եվ երրորդ` դա դուք եք սովոր ամեն մի հարցի պատասխան փնտրելիս նայել դուրս, դուք եք սովոր ձեր լե•իտիմիզացիան միայն դրսերում փնտրել ու այդ ձեր համար է, որ աշխարհի կենտրոնը Հայաստանից դուրս է: Իմ կենտրոնը իմ մեջ է ու Ամերիկան կամ Ֆրանսիան ինձ “ասնավանի” չեն: Ես ոչ •իտակցորեն ոչ էլ ենթա•իտակցորեն չեմ ընկալում ոչ մի արտերկրյա ուժին ինձանից մեծ ու ավելի կարևոր: Օտար փորձից օ•տվելը շատ լավ բան է, բայց կենտրոնը քեզանից դուրս տանելը` անհատականության կորուստ է: Այնպես, որ ձեր •եղցի մենթալիտետին պահեք Ֆրանսիայի մասին “ամենազոր” փաստարկը:

Կենտրոնը իրենցից դուրս են փնտրում ոչ միայն այսպես ասած ազ•ային, այլև անհատական մակարդակով: Սրա ապացույցն էլ` “հանրահավաքներին քիչ մարդ ա •ալի…” փաստարկն է: Բայց որ մեկը քեզ հարցնի` դու քեզ ազատ քաղաքացի, առհասարակ ինքնուրույն անհատ համարում ես, կասես` բա իհարկե համարում եմ: Իսկ եթե այդպիսին ես ու ինքդ քեզանով ես, ինչո±ւ է քո մասնակցությունը ու քո ընտրությունը կախվածության մեջ ուրիշներից, շատ ու քիչ մարդկանցից, ինչո±ւ ես դես ու դեն նայում, ինչո±ւ ես ուրիշների մեջ, քանակի մեջ ճիշտը փնտրում: Ճիշտը քո մեջ չի±: Պապիկներն ե±ն •ալիս: Ուրեմն, առավել ևս ամոթ քեզ, որ պապիկներց էլ բիձա ես: Համ էլ աչքիդ են պապիկներ երևում, որովհետև ուզում ես արդարացում •նտես: Վախենում ես, բա որ •ամ մասնակցեմ ու հետո բան չստացվի±, պարտվի± այս շարժումը: Մի հերթական իմաստուն բայղուշ էլ կասի, թե տեսա±ր, ես որ ասում էի` պարտվելու են (շատ հեշտ է լինել մար•արե ու իմաստուն, երբ մարդիկ դուրս են •ալիս մի անհույս թվացող •ործի): Բայց հենց էդ ա` մենք չենք կարող պարտվել, նույնիսկ •ործի անհաջողության դեպքում, որովհետև մեր ճիշտը մեր մեջ է, այլ ոչ թե Ֆրանսիայում, կամ հանրահավաքի մասնակցիների այսօրվա թվի մեջ:

Պատասխանատվության •աղափարը հաճախ է հնչեցվում “Այլընտրանքի” մասնակիցների կողմից: Ու շատերը դա հասկանում են այնպես, թե “Այլընտրանքի” երիտասարդ մասնակիցները իրենց վրա պատասխանատվություն են վերցնում նախորդ իշխանությունների սխալների ու թերացումների համար: Բայց դա իհարկե սխալ ըմբռնում է: Պարզ է, որ կոնկրետ թերացումների համար պատասխանատու են կոնկրետ մարդիկ: Պատասխանատվությունը հենց նրանով է պատասխանատվություն, որ անհատական է, այլ ոչ թե խմբային: Խոսքը այլ պատասխանատվության մասին է:

Այդ պատասխանատվությունը կարելի է իմ կարծիքով բաժանել երեք մասի` ա. այսօրվա պատասխանատվություն, բ. Շարժման և անկախության հետ կապված պատասխանատվություն, •. քաղաքակրթական պատասխանատվություն:

Ազատությունը, որը նախ և առաջ ներքին հասկացողություն է և հետո միայն արտաքին և ոչ միայն սերտորեն կապված է պատասխանատվության հետ, այլև կարելի է ասել կարող է հիմնված լինել միայն վերջինիս վրա: Ազատության մասին խոսալը չէ, որ ազատ է դարձնում, ոչ էլ այսպես կոչված “ազատականության” դավանելը, այլ այդ տեսությունը ռեալ •ործողության հետ համադրելը: Ընդ որում, ազատությունը և պատասխանատվությունը ենթադրում են նախ և առաջ անհատական •ործողություն, այն առումով, որ դա չպետք է կախված լինի ուրիշների մասնակցել-չմասնակցելու, •ործել-չ•ործելու հետ: Ազատությունը քաղաքականության մեջ ենթադրում է քաղաքացու մտածողություն ունենալը: Ազատ քաղաքացի լինելը չի ենթադրում, ինչ որ մեկի կողմից այդպիսի հնարավորության շնորհում: Ազատ քաղաքացին մնում է այդպիսին, նույնիսկ ամենաավտորիտար վարչակար•ի պայմաններում: Դա ինքնազ•ացողության ու •ործողության հարց է: Սոլժենիցինի կամ Սախարովի, Էդնոնդ Ավետյանի կամ Ռաֆաել Պապայանի պես մարդիք ազատ քաղաքացի էին նույնիսկ սովետական երկրում: Ուրեմն այսօրվա բայղուշների ողջ խնդիրը նրանում է, որ խուսափում են պատասխանատվությունից, ուրեմն և ազատությունից: Խոսքը նրա մասին չէ, որ պարտավոր են համակրել “Այլընտրանքին”: Նույնիսկ, հակառակը, ոչ պակաս ուրախալի և ողջունելի կլիներ, եթե թեկուզ •արշելով “Այլընտրանքից”, ստռեղծեին “Այլընտրանքի այլընտրանք”` միայն թե իրոք դիրքորոշում ունենային և քայլ անեին, միայն թե տակ տեղից չիմաստասիրեին, չուզողություն ու ձեդոյություն չանեին:

Երկրորդը Շարժման և անկախության հետ կապված պատասխանատվությունն է: Շարժման և անկախության առաջնորդները վա±տը դուրս եկան, խաբեցի±ն մեզ, դավաճանեցի±ն: Շատ լավ: Բայց Շարժման առաջ քաշած •աղափարները` ինքնիշխան Հայաստան, Ղարաբաղ, ազատ քաղաքացի մնո±ւմ են ուժի մեջ: Դու որպես Շարժման շարքային մասնակից պայքարել ես ինչ որ մարդկանց դեմքերի համար, թե± •աղափարների համար: Այդ •աղափարները այսօր վատն•ված են, թե± ոչ: Դրանք այսօր էլ քո համար արժեք են, թե± ոչ: Ուրեմն, մնում է միայն երեք ելք: Կամ ասում ես, որ քո համար այդ արժեքները արժեք չեն և հետևաբար, պարտադիր կերպով նաև համաձյանվում ես, որ հրաժարվում ես թե անկախությունից, թե Ղարաբաղից, թե ազատ քաղաքացի լինելու ձ•տումից ու պահանջից, համաձյան ես վերադարձին 1988-ի հունվարի դրության (սա էլ է ի վերջո դիրքորոշում, եթե հստակ ձևակերպվի, այլ ոչ թե քողարկվի յանա-յանայի տակ): Այլապես ձեռքբերումներից չես հրաժարվում, բայց սխալները, թերացումները, անկումները քեզանից դուրս ես միայն ուզում տեսնես: Կամ միանում ես “Այլընտրանքին”: Կամ ստեղծում ես “Այլընտրանքի այլընտրանքը”: Մնացածը սեփական վախկոտությունը անվրդով փիլիսոփայի ու իմաստունի դիմակով քողարկելու փորձ է: Այսօր •ործողություններ են պետք և ոչ թե խոսքեր: Հաջողության շանս չե±ս տեսնում: Բա որ ասում եմ արևելյան ճորտ ես, այլ ոչ թե քաղաքացի, նույնիսկ եթե Ֆուկոյի բոլոր հատորներն ես ան•իր արել: Հաջողության •րավականի դեպքում, Տի•րան Թորոսյանն էլ կարող էր մեզ միանալ, հետն էլ մնացած բոլորը (թե± քեզ թվում է նրանք չեն հասկանում, որ երկիրը ներքին և արտաքին ճ•նաժամի մեջ է): Բայց պատասխանատվությունը ենթադրում է, որ պիտի պատրաստ լինես, թե հաղթանակի, թե պարտության: Ու եթե պետք լինի` •նաս նույնիսկ ստույ• անհաջողության:

Վերջապես կա նաև պատմական պատասխանատվությունը, որը կապված է այն համատեքստի հետ, որի մասին խոսել ենք մեր շարադրանքի երկրորդ մասում: Հայկական մեծա•ույն հանճարը` Նարեկացին, ոչ մեկիցս հաստատ ավելի մեղավոր մարդ չէր, բայց “Նարեկի” յուրաքանչյուր •լխում պատրաստ էր իր վրա վերցնել ողջ մարդկության մեղքերն ու հանցանքները: Մենք չափազանց հեռու ենք այսօր այս զարմանալի ու մեծա•ույն հո•ևոր լարում պահանջող մտածողությունից` ընկնելով մեր հեթանոս պապերի արևելյան անպատասխանատվության •իրկը, բայց չի•իտես ինչի շարունակելով մեզ հայ կոչել, կարծես այն փաստը, որ Նարեկացու ու իր նման հայկականության իքնությունը ստեղծողների հետ նույն լեզվով ենք խոսում բավական է, որ հայ կոչվենք: Բայց եթե այդպես է, ուրեմն հանուն ինչի± մտնել պայքարի մեջ: Չէ±, որ մեծամասնությանը առաջին հերթին հետաքրքրում է միայն իր օրվա հաց ու պանիրը: Ուրեմն, էլ ի±նչ Նարեկացի, ի±նչ հայկականություն, ի±նչ Շարժում, ի±նչ ազատություն ու ինքիշխան Հայաստան: Բայց պետք չի խաբվել` հաց ու պանրի խնդիրը եղել է նույնչափ առաջնային նաև Նարեկացու ժամանակակիցների համար: Սակայն որպես հայ ու որպես հայկականության արտահայտիչ մնացել է Նարեկացին, այլ ոչ թե հաց ու պանիր ուտող իրա ժամանակվա իշխանները: Հայկականությունը դա կոնկրետ տվյալ պահի մարդիկ չեն: Կոնկրետ հայերը ոչինչով կենսաբանորեն չեն տարբերվում աշխարհի այլ մարդկանցից: Հայ լինելը դա պատմական ավելի լայն կոնտեքստում բացահայտվող առաքելությունն է, որի նկատմամբ էլ պետք է պատասխանատու լինել, նույնիսկ եթե այդ առաքելության բնույթը մեր համար պարզ չէ: Ուրեմն, ի±նչ, Նարեկացու հետ ես քեզ ուզում համեմատվես: Հա, հենց իրա հետ, բա խո±մ ներքևիս հարևան Քնարիկ տոտայի հետ չեմ համեմատվելու: Հայաստանը Նարեկացու երկիրն է, ուրեմն իրա հետ էլ պիտի ոտքս չափեմ, այլ ոչ թե Քնարիկի, կամ Ծառուկյան ա•իկի, կամ Սերժ Սար•սյանի: Դրա համար էլ, որ Նարեկացու երկիր է, ուրեմն իրավունք չունի Զիմբաբվե կամ Թուրքմենիա դառնալու: Այսքանը պարզելուց հետո, պետք է, ուրեմն, փնտրենք այն կոնկրետ քաղաքական ծրա•րերը, որոնք պետք է օ•նեն մեզ “Բար•ավաճ Զիմբաբվեի” փոխարեն ունենալ այլընտրանք ի դեմս իրական Հայաստանի Հանրապետության:

(շարունակելի)

[Gentle Giant]

Knereq fonti het problemneri patcharov. Chem karoxanum uxel. Bayc karces kardacvum a.

[artashes]

Հետաքրքիր էր կարդալ: Որոշ դրույթներ լրիվ ընդունելի են, ոմանք էլ՝ վիճարկելի կամ անընդունելի, բայց դա չի հարցը:

Հարցը սա է. հոդվածում բոլոր նշված տեսակետներից (և մանավանդ բարոյական) ելնելով՝ ձեր մտքով անգամ չպետք է անցներ Հայաստանի ամենաստոր քաղաքական տարրի հետ միանալը; այն տարրի հետ, որը գերազանց կերպով կարողացավ ինքնավստահ և հպարտ(կամ «սուբյեկտացված» ) ժողովրդին դարձնել, այսօրվա օրով, «արևելյան» հպատակներ; այն գարշելի տարրի հետ, որն ամեն կերպ (և նաև տանկերով) գետնակոխ արեց հայ ազատ քաղաքացու սահմանադրական և մարդկային իրավունքները...

Քանի՞ կոպեկ արժեն ձեր հպարտ և պատասխանատու ԲԱՌԵՐԸ, եթե ձեր ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ սկզբունքորեն և կտրականապես տարբերվում են ձեր իսկ բառերից:

Այսքանը:

[Gentle Giant]

Artashes jan, cuyc tveq indz mi ayl elq, cuyc tveq indz mi tarr, vory garsheli chi, u vor ayd elqy kapvac lini konkret gorcoxutyan het henc aysor u es guce hamadzaynvem dzer het. Hodvac grelov menak chi stacvi vochinch. Isk ete uzum es gorces, petq a hashvi nstes ayspes asac exac konkret mardkayin nyuti het u inch vor kompromisneri gnas. Im karciqov aveli lav a kompromisi gnas ynddimutyan het, qan te ishxanutyan (tequz en patcharov vor ishxanutyun a). Es porzdem maksimal ankexc linem. Es shat erkar em mtacel minchev miacel em Aylyntranqin. Es mot kes tari asel em nuyny inch hima shatery stex asum en - chem uzum nuyn taracqum gtnvem vorosh mardkanc het. Bayc i verjo ka naev mi pastark. Lav, ed mardiq vatn en, de ari du cuyc tur vor aveli lavy karas anes. U heto galis a inch vor karcratiper naev jardelu pahy. U baci amen inchic mek a andznakan empirik porzdic aveli lav tarberak chka, vorpeszi verjapes nersic haskanas, te vonc en yntanum irakan processnery. Inch asem, chem uzum indzanic esim inch sarqem, sovorakan mahkanacu em. Karox a shat sxalvum em, karox a hakaraky. Bayc gone mi banum hima hangist em. Arajin yntrutyunnern en, vor el voch meki vra boxoqelu ban chem unena. Ete eli amen inch naxkini pes stacvi, gone karam asem, Hrant jan, inqd el mexavor es. Havataceq da shat aveli drakan hogevichak a, qan erb anyndat manto es urishi sxal gorcoxutyunneric. Mi qich xarn em grel, hognac em, bayc huysov em himnakan mitqs haskanali a. Tveq mez sxalvelu iravunq. Minchev hima inch pordzer exan chstacvecin. Tox hima el es amenatarrorinak dzevy pordzarkvi. Korncnelu inch ka? Andzerin i nkati chunem, andzery misht el korcnelu ban unen, mer hasarakutyan arumov em asum.

[Cepnyc]

Армянский прорыв в русском исполнении, плиз?...

[artashes]

Ես, չգիտեմ ինչու, հավատում եմ ձեր անկեղծությանը: Մի քանի միտք ընդամենը.

ա) Ինձ համար իշխանությունների պարբերական փոփոխությունը՝ ըստ ազատ ընտրությունների արդյունքների, իր սեփական արժեքն ունի՝ անկախ մնացած ամեն ինչից: [Երբ մամաս ասում էր. արդյոք իմաստ ունի՞ գնալ քվեարկելու, չէ որ համ քվեներն են կեղծում, համ էլ Այսինչ Այսինչյանը իշխանության բան չէ ախր, իմ պատասխանը միշտ նույնն էր. ունի, որովհետև համ լրացված քվեն ավելի դժվար կլինի կեղծել քան դատարկը, համ էլ հարցը Այսինչյանը չի, այլ, մեր զարգացման այս փուլում, միմիայն այն փաստը, որ ժողովուրդը իր սեփական ձայնով կարողացավ փոխել Պողոսյանին Պետրոսյանով, և այդ ձայնը հարգվեց ու փոփոխությունը իրականացվեց: Դա շատ կարևոր զգացմունք է, որ ժողովուրդը ինքն իրեն երկրի բարձրագույն «սուվերեն» ընկալի (թեկուզև Պողոսյանն ու Պետրոսյանը հավասար պոռնիկի ծնունդ լինեն):] Հետևաբար, ես սկզբունքորեն համաձայն եմ «իշխանափոխության» կարգախոսին:

բ) Ցավոք, չեմ կարծում, որ «մաքսիմալ անկեղծ» էիք ինձ հետ, քանի որ ինչ-որ մի բան կա, որը ձեզ միացնում է հին իշխանավորներին և ոչ թե, օրինակ, շատ, շատ, ՇԱՏ ավելի նախապատվելի Շավարշ Քոչարյանին (իրոք, ինչու հենց իր հետ չմիացա՞ք): Անշուշտ, ինչ-վոր մի բան կա; նախորդ պոստերում հենց դուք էիք խոսում իրենց «ռեսուրսների» մասին, որոնց Շավարշ Քոչարյանը կարծես թե չի տնօրինում:

Ինչ էլ դա ուզում է լինի, դրանով հենց դուք ձեզ արժեքազրկում եք և մարդկանց աչքում գցում: Ժողովրդի վստահությունն է հիմնական ռեսուրսը! Եվ անհրաժեշտ չէր հենց ամենատականքների հետ միանալ՝ ներսից ամեն ինչը պարզելու համար: Դա հնչում է մոտավորապես այսպես. «Պետք է մորս բռնաբարողի հետ ընկերանամ, որ իր հոգեբանությունը պարզեմ, և համ էլ ինչ-որ կարծրատպեր ջարդեմ»: Ոչ դրա կարիքը կա, ոչ էլ դուք ջահելներդ այդքան հեռատես, հաշվարկող և նվիրված եք, որ նմանվեք շիա assassin-ներին, որոնք երկար տարիներով կարող էին իրենց կյանքի ոճը փոխել՝ ոսոխին հասնելու և վերջում խեղդելու համար: Վտանգը նա է, որ մի քիչ որ շատ շփվեք դրանց հետ, ինքներդ էլ աննկատելիորեն կայլասեռվեք - և արդեն լինում եք, ցավոք...

գ) Իսկ որ ինքդ քեզ լիարժեք քաղաքացի զգալը և վախը հաղթահարելը շատ դրական հոգեվիճակ է, լիովին համաձայն եմ:

[Gentle Giant]

Artashes jan, duq Shavarsh Kocaryani masin harcy tveciq imanalov, te ptahakan a stacvel?

Hamenayn deps, ete ed harcy trvel a es shat karch asem ed arumov.

Ayo exel a indz u eli mi qani mardu eritasard masnagetneric u aktiv dirqoroshum unecoxneric mtnel AZHK-i cucaky. Mec mass hrazharvel enq tarber patcharnerov. Hima iranc cucakum senc asac "meroncic" ka miayn mi hogi - Shaqaryan Artaky - karcem 7 -ord te 8-ord texum a. Asem te inchu em konkret es merzhel.

Andzamb Shavarshi dem ban chunem, manavand vor iranc cucakum erkrod texov gnum a Xaratyan Hranushy im shat sireli andzancic meky. Bayc....

1. Kocharyani asacy shat motavor hetveylan er. Ka npatak dzevavorel poqr frakcia AZH-um mi 5-6 hogianoc u porzdel sistemi nersic anel drakan gorc, nerkayacnel eritasard, dinamik u intelektual uzh xorhradaranum. Baci ayd nranq huys unen, vor konkret irenc dzaynery chen kexci (im karciqov sin huyser en u nranc amenayn havanakanutyamb kqcen, inchpes kcecin 2002 in shat poqr kusakcutyunneri` naxapes aknarkelov vor irenc tex ktan, bayc da eakan chi, asenq te chen gci....)...

2. Es aseci u mnum em nuyn karciqi. Es chem tesnum real himq ar ayn, vor nuynisk ete nman frakcia dzevavorvi - hnaravor a inch vor bani hasnel sistemi nersic ashxatelov. Hamenayn deps konkret AZH-n esor voch mi ban voroshox karuyc chi. Gnal endex gorc anelu - animast a. Voroshumnery ayntex chen kayacvum. Evolyucion uxin esor gorcox chi.

3. Baci ayd, teev konkret irenq kexcumneri parz a chen masnakcelu, bayc indz dur chi galis ayn, vor aknark ka, te "mer dzaynery chen kexci", aysinqn.......mi tesak erkimast a hnchum. Ayd mardkanc andznakan aznvutyany havatum em, havatum em vor iroq uzum en gorc anen, bayc karcum em sxal uxi en yntrel.

4. Konkret im hamar iharke sa vat arajark cher tvum. Hamenayn deps "hhsh"-i masin xosakcutyunneric kazatvei. Ham el kasein, teseq Hrant inch txa ya, cucakum lav tex en tvel. Voch el arandznapes dard kunenayi. Bayc aveli xorqayin arumov da edqan el edpes chi. Irakanum` mtnelov ed naxagci mej aveli shat ei korcnelu im inquruynutyuny. Ete nuynisk mtnei xorhradaran, ankax chei karox linel. Ashotyani chakatagiry, tequz ev "karucoxakan ynddimutuyan" teskov ind arandznapes chi vogevorum. I dep, Ashotyany hech el himar u antaxand txa chi. Bayc de.

Hima es voch mi banic el mec hashvov kaxvac chem. Aylyntranqy cankacac pahin karox em lqel, ete gtnem vor ed pahy ekel a. Esqany arayzhm.

[Ara55]

Армянский прорыв в русском исполнении, плиз?...

Не могу много писать, проблемы с клавиатурой.

В общем, в “прорыве” много слов, а мысль одна “надо что-то делать”.

Видимо подразумевается, опять же проаодовская программа”Айл”-а.

Такой парадокс, с проаодовской программой “возвращающей земли” (освобожденные земли) согласные айловцы, расклеивают листовки в защиту Жирайра…собирающегося защищать эти земли любыми средствами.

Кстати, точный перевод статьи не “прорыв” а “полет”.

Напоминает мне пролет знаешь чего над Парижем (шутка) . :rolleyes:

p.s. Почему-то вспомнилось то время, когда председателя совета министров АрмССР обрывали выкриками “айерен хосек”.

Не побоюсь сказать, что тогда ввиду непорядочнойной личной конкуренции, так избавлялись от более образованных политических деятелей.

Сегодня такое же отчасти наблюдаю и по отношению к англоязычным соотечественникам…

[artashes]

Shavarsh Kocaryani masin harcy tveciq imanalov, te ptahakan a stacvel?

[Gentle Giant]

Армянский прорыв в русском исполнении, плиз?...

[HORANGI]

Հայկական թռիչքը

Շրջել պատմության անիվը

“Մտածիր որքան ուզում ես, •ալարվիր քանի դեռ ցավ ես զ•ում, աղոթիր, եթե հավատում ես …` կքամվես, կչորանաս, կմոխրանաս, եթե չի•իտես ճիշտ ժամանակին թաղել նախապաշարումներդ և ճիշտ ժամանակին կենտրոնանալ որպես ինքնափրկումի կամք: Մենք ասում ենք չկա անել դրություն:

Հրանտ Տեր-Աբրահամյան

(շարունակելի)