Дата смерти Тевана Степаняна (1892 - ?)

[Zveroboj]

Теван Степанян (1892 - ?)

Народ, нигде не могу найти дату смерти Тевана Степаняна. Если кто знает помогите. Теван родился в 1892 г. в селе Тум. В гг. первой мировой войны служил в русской армии и имел чин вахтмистера (младший офицерский чин кавалерии). В 1921 г. возглавил восстание в Карабахе против большевиков (декабрь 1920 – апрель 1921 г.). На сколько я знаю после советизации Зангезура эмигрировал в Персию и проживал в Тебризе. По слухам был похищен ЧК и расстрелян по дороге в Баку. Дату и обстоятельства смерти хотелось бы уточнить.

[Толерант]

http://rootina.livejournal.com/5544.html

Тут потомки Степаняна.

=======================

И еще

Летом 1918 г. армянский народный совет г. Шуши принял решение о сопротивлении наступающим туркам. Решением совета были организованы вооруженные отряды, во главе которых стал Теван. Вначале под его руководством было 400 пехотинцев и 150 всадников...После установления советской власти Теван уезжает в Иран и, в основном, живет там. В ноябре 1941 г. неподалеку от Тегерана Теван был арестован советскими чекистами и перевезен в Баку, где по приговору суда и был расстерлян. После суда председательствующий судья, русский по национальности, сказал: "Теван воин, настоящий герой, патриот. Я уверен, что придет время и ему на Родине будет поставлен памятник".

:shljapa:

[Zveroboj]

Спасибо.

[Толерант]

Больше не где нет инфи про него.

Даже в сталинских списках. :shljapa:

[Гайлан]

Здесь документальный фильм о Теване

Ниже статья, взята с armtimes.com

Արցախի անկախության մարտիկը

2 Սեպտեմբեր, 2011 | 13:04

Ճիշտն ասած` շատ էի ցանկանում գնալ, մանավանդ, կներեք անհամեստության համար, Կարինը պնդում էր, որ ժամանակին իմ պատրաստած «Թեւան. լեգենդ եւ իրականություն» տեսաֆիլմն է պատճառ հանդիսացել հանգանակության ու հուշարձանի պատրաստման համար: Ցավոք, մեկնել չկարողացա, բայց Թեւանի մասին որոշեցի պատմել: 1892-ին ԼՂ-ի Տումի գյուղում ծնված, Թիֆլիսի ռազմական դպրոցում կրթություն ստացած Թեւան Ստեփանյանը, որ ցարական բանակի կազմում մասնակցում էր առաջին աշխարհամարտին, ճակատի քայքայումից հետո 1918-ի գարնանը հեռանում է հայրենի Տումի: Կազմում է զինված ջոկատ, որը պաշտպանում էր Արցախի հարավային սահմանները Կարյագինոյի, ներկայիս Ֆիզուլիի կողմից պարբերաբար կրկնվող հարձակումներից: Հայտնի է, որ նրա հեծյալ ջոկատը կարեւոր մասնակցություն է ունեցել 1918-ի հոկտեմբերի 18-ին Վարանդայի` այժմյան Մարտունու շրջանի Մսմնա գյուղի մոտ տեղի է ունեցած վճռորոշ ճակատամարտում կերտած հաղթանակի գործում: Թեւան Ստեփանյանի անձին հանդիպում ենք նաեւ 1920-ին վերաբերվող արխիվային փաստաթղթերում: Երբ Շուշվա հայկական կոտորածից հետո Դրոյի ղեկավարությամբ ՀՀ զինված ուժերը ազատագրում են Արցախը, Թեւան Ստեփանյանը նշանակվում է Դիզակի հրամանատար: 1920 թ. ապրիլի 28-ին Ադրբեջանի խորհրդայնացումից եւ մայիսի 26-ին Դրոյի հեռանալուց հետո բոլշեւիկները մտնում են Ղարաբաղ: Սկսվում է ձերբակալությունների, տեռորի, քաղաքական հետապնդումների փուլը: Կալանավորված, ապա բանտից փախած Թեւանին հաջողվում է հիրավի ժողովրդական ապստամբություն բարձրացնել, որը հետագայում բոլշեւիկյան պատմագիրները կանվանեն «Թեւանական ավանտյուրա», ապստամբներին` թեւանիստներ: 1920 թվականի նոյեմբերին Թեւանը մեկնում է Զանգեզուր, հանդիպում նախ` շտաբի պետ Ռուբեն Նարինյանի, ապա` Նժդեհի հետ, որի ծրագրերում նաեւ Արցախի ազատագրումն էր, ինչին մեծապես կարող էր օժանդակել Թեւանը: Վերադառնալով Արցախ` շնորհիվ Նժդեհի տված դրամական օգնության, Թեւանը հայթայթում է բավարար քանակությամբ զինամթերք եւ զինուժը հասցնում 800-ի, ապա` 1800-ի, ինչի շնորհիվ ազատագրում են Խծաբերդ, Մեծ Թաղեր, Դրախտիկ, Սուզ, Սարուշեն, Քեշիշքենդ, Ճարտար ու էլի շատ գյուղեր, մի քանի օրից` նաեւ ներկայիս Ստեփանակերտը, Շուշին կտրելով Աղդամից: Խորհրդային զորամասերը, տալով բազմաթիվ զոհեր, թողնելով մեծաքանակ ռազմամթերք, պարեն, փախչում են Ջեբրայիլի կողմերը: Այսպիսով` ազատագրելով Դիզակն ու Վարանդան, նաեւ այլ շրջանների որոշ գյուղեր` Թեւանը Արցախը հայտարարում է Հայաստանի անբաժանելի մաս: Շնորհիվ այս գործողությունների, Ինքնավար Սյունիքի տարածքը, որին արդեն միացվել էին Վայոց ձորն ու Գողթանը, հասնում է մոտ 10 հազար ք/կմ-ի: Թեւանի ապստամբության հաղթանակի, հաջողության հիմքում, անշուշտ, նրա ու զինակիցների քաջությունն ու ազատասիրությունն էր, սակայն հարկ է հիշել, որ հաջողությանը նպաստեց նաեւ այն, որ բոլշեւիկներն ի վիճակի չէին մեծ ուժեր հանել Ղարաբաղի դեմ, քանզի զբաղված էին Վրաստանը խորհրդայնացնելով, Հայաստանում Փետրվարյան ապստամբությունը ճնշելով: Հակախորհրդային տեղական ապստամբություններ կային նաեւ Ադրբեջանում` Լենքորան, Թալիշ եւ հարակից գյուղեր: 1921-ի ապրիլին նրանք այդ խնդիրներն արդեն լուծել էին ու անցել լայնածավալ հարձակման: Թեւանի սակավաթիվ ուժերը պարզապես անկարող էին դիմադրել ահագնացող հակառակորդին: Զանգեզուրից նոր օգնություն ակնկալել նույնպես չէր կարելի, քանի որ մի կործանիչ ալիք էլ գալիս էր Երեւանից: Բոլշեւիկները շրջափակման մեջ էին առել Արցախը, փակել Պարսկաստանի սահման տանող բոլոր ճանապարհները, ուժեղ հսկողության տակ առել Լաչինով ու Կուբաթլիով Զանգեզուր տանող ուղիները: Անհավասար մարտերում արցախցիները նահանջում են: 1921 թ. ապրիլի 18-ին Թեւանը 700 զինակիցների հետ կատաղի մարտերով հասնում է սյունեցիների բացած Զաբուղի միջանցքին եւ անցնում Լեռնահայաստան, ավելի ուշ` Պարսկաստան: Հետագայում մի քանի անգամ անցնում է Արաքսն ու կնոջն ու դստերը տանելու նպատակով հասնում Արցախ, լինում հայրենի գյուղում, Ստեփանակերտում, ուր տեղափոխվել էր ընտանիքը: Հարազատներին արտերկիր փախցնելու ծրագիրը ձախողվում է, բայց մատնության, հրաձգության, հետապնդումների, մատնիչին պատժելու, սարերում թաքնվելու, ծածուկ գործելու մասին մինչեւ հիմա էլ զանազան պատմություններ կան Արցախում, որոնք սերնդեսերունդ փոխանցվելով` ստացել են մի տեսակ առասպելական ու հեքիաթային բնույթ: Առեղծվածային են նաեւ Թեւանի ձերբակալության ու մահվան հետ կապված պատմությունները: 1941-ին Ադրբեջանի կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար Միրջաֆար Բաղիրովը Իրանում խորհրդային հետախուզության աշխատակից Էդուարդ Մարտիրոսովին հանձնարարում է գտնել ու ձերբակալել Թեւանին: Մտավախություն կար, որ նա կարող է վերադառնալ Արցախ ու հակախորհրդային գործունեություն ծավալել: Թեւանն այդ տարիներին մեր հարեւան երկրում ճանապարհաշինարար էր աշխատում` աշխղեկ կամ նման մի բան: Եւ ահա Մարտիրոսովն ու եւս մի քանի չեկիստ, ընդ որում մեկը` ղարաբաղցի, 1941-ի հոկտեմբերի 25-ին, համաձայն նախապես մտածված ծրագրի, մեքենայով կանգ են առնում Թեւանի բրիգադի մոտ, բացում իբր խափանված մեքենայի շարժիչի խցի կափարիչը (կապոտը), եւ արցախցու ընդգծված բարբառով բարձրաձայնում` ճանապարհին մնալու, անհաջողության, շարժիչից գլուխ չհանելու մասին: Թեւանը, լսելով հայրենակիցների ձայնը, մոտենում է, հուսադրում, փորձում օգնել: Ու երբ կռանում է շարժիչն ուսումնասիրելու, չեկիստ «հայրենակիցները» ոլորում են ձեռքերը, կապում, մտցնում մեքենա: Այս մանրամասնությունները, որ տեղ են գտել Հրանտ Աբրահամյանի «Թեւան» գրքույկում, գրող Շահեն Մկրտչյանին տասնամյակներ անց պատմել է նույն Մարտիրոսովը: Շարունակությունն ավելի հետաքրքիր է: Ձերբակալվածին Բաքու են բերում գնացքով ու երկու ժամը մեկ ստուգում բեռնատար վագոնի ուղեւորին: Հերթական կանգառի ժամանակ բացում են դուռն ու խցիկը դատարկ տեսնում: Պարզվում է, ոտքերն ու ձեռքերը կապված վիճակում անգամ, Թեւանը ելքը գտել էր. ատամներով պոկել էր հատակի կիսաջարդ տախտակներն ու իրեն նետել գնացքից: Հետ դառնալով` նախ արյան թարմ հետքեր են գտնում, ապա` գնացքի գծերից 25 մետր հեռու` անգիտակից Թեւանին: Ի՞նչ է լինում հետո, մինչ օրս պարզ չէ: Որոշ տվյալներով, նրան գնդակահարել են, ոմանք պնդում են Սիբիր աքսորվելու, մյուսները` իբր բոլշեւիկների կողմն անցնելու եւ որպես հետախույզ աշխատելու, ուրիշներն էլ` դարձյալ փախչելու մասին: Տեսակետ կա, որ Թեւանին առհասարակ չեն բռնել, եւ այս պատմությունը հորինվել է իրենց երբեմնի հրամանատարին սպասող թեւանիստների (այսպես էին Արցախում կոչում հակախորհրդային տարրերին) հույսերը մարելու համար: Հայաստանում գտնվող արխիվային սակավ փաստաթղթերում նշվում է միայն գնդակահարության մասին: Երբ ուսումնասիրում էի այս հետաքրքիր մարդու պատմությունը, իմ խնդրանքով Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայությունը պաշտոնական նամակով դիմեց Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայությանը, որոնց ուղարկած պատասխանում գրված էր, որ Թեւան Ստեփանյանի քրեական գործի պահման մասին տեղեկություններ չկան: Նշված էր միայն, որ գնդակահարության մասին դատավճիռը կայացվել է 1942-ի սեպտեմբերի 16-ին, այն էլ` ՌԴԽՍՀ քրեական օրենսգրքի 58-2, 58-6, 58-8 հոդվածներով, ինչը որոշ մասնագետների կարծիքով խոսում է Թեւանին Ռուսաստան տեղափոխելու վարկածի օգտին: Դատավճիռն իրականացնելու մասին ոչինչ չկար: Հավանական է, որ «Թեւանի գործը» փակելու համար անհրաժեշտ կլինի Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունների արխիվների օգնությունը. ե՞րբ եւ ինչպե՞ս, հայտնի չէ: