Величием предков...

[Lion]

Друзя!

В центральных книжных магазинах Еревана -

1. Две Книжние Магазины на площаде Республика

2. Книжный Магазин на проспекте (бывшый букинист)

3. Книжный Магазин ЕГУ (у центрального входа)

уже находятса в продаже очередние книги из серии Военная Летописи армянского народа - Военная летопись армянского народа. Книга Пятая (331-190 д.н.э.) и Военная летопись армянского народа. Книга Шестая (190-95 д.н.э.). Они охватывают период армянской истории эпохи Трех и Шести царств…

Как и в предидуших частях, здесь так же по хрогологии даютса бытви и войны Армянской армии в указаный период. Подробно описано

1. Борба армянских царств против Александра Македонского и Диодохов (324-281 д.н.э.)

2. Война Диодохов (частично) (322-281 д.н.э.)

3. Армяно-Селевкидская I война (305-225 д.н.э.)

4. Армяно-Селевкидская II война (212-201 д.н.э.)

5. Союзнические войны армянской армии в рядах эллинистических государств

6. Селевкидо-Римская война (частично) (192-188 д.н.э.)

7. Армяно-Селевкидская III война (189-160 д.н.э.)

8. I Северная война (184 д.н.э.)

9. Эвксинская война (112-96 д.н.э.)

Все эти собития описиваютса обективно, свежим взглядом, сопостовлением сообшении мирових и армянских источников. В книге в частности даетса история царского дома Ервандуни, даетса реальная картина ее смены царским домом Армянских Аршакуни, обасновываютса реальност до сих пор обьявленных вымешлиннми первых Аршакуни Вагаршака I-ого (247-225), Аршака I-ого (225-212). В книге подробно изложена генеалогия Арташеса I-ого (201-160), даетса его родословная, который восходит к первим Аршакуни, обзороно расмотрены такие теми, как борьба армянских коралвеств против эллинстических государств Малой Азии и многие другие теми (чего стоит описание и обоснование реальности бытви в Басене, где Селвекидская армия была наголову разбыта...). В итоге перед взором читателья встает вся величия и слава армянскй истории IV-II веков д.н.э, встает в его реальном виде – такой, как была она на деле...

Как и предыдуший, сей проект тоже НЕКОМЕРЧЕСКИЙ и книга вышла в ограниченнем количества..

Надеюсь продолжения последуют... Хочу отдельно благадарить тем моим уважаемым Читателям, которые уже приобрели предидушие части и этим дали возможность автору продолжить свое дело. ОГРОМНОЕ СПОСИБО ВАМ!

Книгу можно сделать доступной и для зарубежного читателя…

Для того, чтоб получить его, Вам нужно просто 5 евро или 300 рублей или 7 долларов передать мне любым способом, сообшить мне по e-mail-у Lion1700@yandex.ru , после чего я тут же пришлю Вам на обозначеный Вами e-mail Электронную версию книги или пришлю книгу по почте (естественно с афтографом)…

Кстати, Ереванци моут и прямо у меня приобрести книгу – естественно опять с афтографом. Для этого Вам нужно просто прыслать мне маил и мы встретимса...

Удачы Вам!

[Lion]

Кстати – книгу можно еше и найти в газетной будке рядом с входом исторического факултета (черный дом)...

[Lion]

Հատված <<Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 5>>-ից

Վաղարշակ I-ի ու նրա հաջորդների մասին: Այն, ինչը համարվում էր հեքիաթ, իրականում պատմում է Հայոց պետականության մոռացված, սակայն փառահեղ էջերի մասին:

245 – Կոլոնիայի ճ-մ (Փոքր Հայք, Կոլոնիա գավառ)

<<Վաղարշակը, քաջ և խոհեմ մարդ լինելով,

անկախորեն տիրեց իր սահմաններում>>

Մովսես Խորենացի

Մեծ Հայքի թագավորության գահին նոր բազմած Հայ Արշակունիների տոհմի առաջին ներկայացուցիչ Վաղարշակ I-ը սկսեց արագորեն իրականացնել տնտեսական, կազմակերպչական և ռազմական բարենորոգումներ՝ նպատակ ունենալով ավելացնել Մեծ Հայքի թագավորության հզորությունը: Մասնավորապես բանակի կազմում հատկապես ավելացվեց հեծելազորի թիվը, որի կազմում իր հետագա զարգացումը ստացավ նախկինում գոյություն ունեցած ծանր հեծելազորը: Այն այժմ ավելի կազմակերպված էր, թվով ավելի շատ, ի վիճակի էր հասցնել մեծամասշտաբ տակտիկական հարվածներ և, որը հատկապես կարևոր էր, իրականացնել հակառակորդի ֆալանգի ճեղքում:

Իր հերթին, չցանկանալով թույլ տալ Մեծ Հայքի հզորանալը, սակայն Պտղոմյանների թագավորության հետ բռնկված պատերազմի պայմաններում ի վիճակի չլինելով անմիջական լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ իրականացնել, Սելևկյանների թագավորությունը Կոլխիդայի, Պոնտոսի, Գալաթիայի ու Կապադովկիայի կիսաանկախ թագավորություններից ստեղծեց մի դաշինք և, ռազմական օժանդակություն ցույց տալով նրան, դրդեց մարտական գործողություններ սկսել Փոքր Հայքի, իսկ դրանից հետո նաև Մեծ Հայքի թագավորությունների դեմ:

Թշնամու բանակը (մոտ 70.000, այդ թվում մոտ 10.000 հոպլիտ)՝ Մարփյուղակեսի գլխավորությամբ, ներխուժեց Փոքր Հայք: Տեղի բանակը նահանջեց դեպի Ծոփք, իսկ առաջխաղացումը շարունակած թշնամին հասավ Կոլոնիա գավառ և ճամբարեց համանուն բերդի մոտ` դաշտային ամրություններով պաշտպանված ճամբարում:

Սրան ի պատասխան Մեծ Հայքի բանակը (70.000)` Վաղարշակ I-ի, սպարապետ, թագադիր ասպետ Բագրատ Բագրատունու, արքայական դրոշակակիր Կյուրոս Քաջանուն Արծրունու, մաղխազ Մաղխազ Խորխոռունու, մարդպետ Հայր Մարդպետունու և սենեկապետ Ձեռես Գնթունու գլխավորությամբ, իր կազմում ունենալով Ոստանիկ (40.000), ինչպես նաև Առան Սյունու գլխավորած Արևելյան (10.000), Գուգարքցիների գլխավորած Հյուսիս-արևելյան (մոտ 3.000), Բագրատունիների գլխավորած Հյուսիս-արևմտյան (մոտ 2.000), Կադմեացիների գլխավորած Հարավ-արևելյան (10.000) և Շարաշան Սասունցու գլխավորած Հարավ-արևմտյան (մոտ 5.000) կուսակալությունների բանակները, շարժվեց թշնամուն ընդառաջ: Մոտենալով վերջինիս` Հայկական բանակը ճամբարեց դաշտային ամրություններով պաշտպանված բանակատեղիում` սպասելով Փոքր Հայքի (մոտ 10.000), Ծոփքի (մոտ 10.000)` Սամվելի, ինչպես նաև Մեծ Հայքի Արևմտյան կուսակալության (մոտ 10.000)՝ Տորք Անգեղացու գլխավորությամբ, միացյալ բանակի ժամանելուն, որը տեղ հասավ մի քանի օրից:

Դրանից հետո հենց հաջորդ օրը առավոտյան Հայկական բանակը դուրս եկավ իր բանակատեղիից, մոտեցավ թշնամուն և մարտակարգ ընդունեց:

I-ին շարքում տեղավորվեց թեթև հեծելազորը (մոտ 35.000), II-ում՝ հետևակը (մոտ 44.000), ընդ որում II շարքի առաջին գիծը զբաղեցրեց ծանր հետևակը, իսկ երկրորդը՝ նետաձիգները: Ծանր հեծելազորը` (մոտ 15.000)` Շարաշան Սասունցու, Կյուրոս Քաջանուն Արծրունու և Գին Գնունու, Մաղխազական հեծյալ գունդը (մոտ 5.000)` Մաղխազ Խորխոռունու և Մարդպետական հեծյալ գունդը (մոտ 1.000)՝ Հայր Մարդպետունու գլխավորությամբ, թողնվեց պահեստազորում:

Թշնամու բանակի կենտրոնում տեղավորվեց հոպլիտների ֆալանգը, որի թևերում տեղաբաշխվեց հեծելազորը, իսկ առջևում` մնացած հետևակը:

Տեղյակ լինելովը անշարժ դիրքում ֆալանգի պաշտպանական մեծ ուժի մասին` Հայկական բանակի հրամանատարությունը ընդունեց մարտի վարման հատուկ ծրագիր:

I փուլ – Տեսնելով, որ մարտակարգ ընդունած Հայկական բանակը մտադիր չէ առաջինը սկսել մարտը՝ Մորփյուղակեսն առաջինը իր ողջ ուժերով անցավ հարձակման և հարվածեց Հայկական I շարքին, որը որոշակի դիմադրությունից հետո սկսեց նախապես ծրագրված կեղծ նահանջ իրականացնել դեպի II շարք: Թշնամին սկսեց հետապնդել նահանջողներին, որի արդյունքում Հայկական թեթև հեծելազորը պոկվեց թշնամուց և արագորեն հեռացավ մարտադաշտից, իսկ վերջինս կորցրեց մարտակարգը և խառնեց իր ֆալանգի կուռ դասավորությունը:

II փուլ – Չնայած այս ամենին` հարձակումը շարունակող թշնամուն այնուամենայնիվ հաջողվեց խորը մխրճվել Հայկական կենտրոնի II շարքի դասավորության մեջ, որից հետո Մարփյուղակեսը, անձամբ գլխավորելով հոպլիտներին, տարավ նրանց վճռական հարձակման` փորձելով հզոր հարվածով վերջնականապես ճեղքել Հայկական բանակի դասավորությունը և պարտության մատնել նրան: Համառ և արյունահեղ մարտ մղելով Հայկական II շարքի հետևակի հետ՝ Մարփյուղակեսին, թեև ծանր կորուստներով, այնուհանդերձ հաջողվեց ճեղքել վերջինիս դասավորությունը և հասնել Հայկական պահեստազորին, որից հետո, ընդհուպ մոտենալով Վաղարշակ I-ին, նա նետեց իր տեգը, սակայն Մեծ Հայքի արքան հաջողությամբ խուսափեց դրանից:

III փուլ – Այս վճռական պահին մարտի մեջ մտավ պահեստազորում գտնվող Հայկական ծանր հեծելազորը, Մաղխազական և Մարդպետական գունդը, ինչպես նաև մարտադաշտ վերադարձած թեթև հեծելազորը: Նրանք ջախջախիչ հարված հասցրեցին թշնամուն, ծանր կորուստներ պատճառեցին նրան, պարտություն մատնեցին և հարկադրեցին դիմել խուճապահար փախուստի: Այս ժամանակ էլ հենց, խոցվելով հայկական նիզակներից, ընկավ քաջաբար մարտնչող Մարփյուղակեսը:

IV փուլ – Հայկական բանակը հետապնդեց և ոչնչացրեց թշնամուն մնացորդներին` դուրս շպրտելով նրան Փոքր Հայքի տարածքից:

Հայերը կորցրին մոտ 10.000, թշնամին՝ մոտ 50.000 զինվոր: Արդյունքում Փոքր Հայքի ինքնիշխանությունը լիովին վերականգնվեց, Հայոց Միջագետքը միացվեց Մեծ Հայքի թագավորությանը, իսկ Սելևկյանների թագավորությունը բավականին երկար ժամանակով հրաժարվեց Հայկական թագավորությունների նկատմամբ ոտնձգություններից:

Հատված <<Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 6>>-ից

Արտաշեսի թագավորության իրական պատմությունը, կամ ինչ էր փնտրում Հայկական բանակը Սև ծովի Հյուսիսային ափին:

184 – Կուրի ճ-մ (Ուտիք և Աղվանքի Կամբեճան գավառ, Կուր գետի աջ ու ձախ ափերին)

<<Ինձ հաճելի է պատմել

քաջարի Սմբատի մասին,

քանզի նրա մասին լեգենդը

այնքան էլ հեռու չէ

ճշմարտությունից>>

Մովսես Խորենացի

Մեծ Հայքի բանակը (մոտ 100.000, որից մոտ 45.000 հեծյալ)` Արտաշես I-ի և սպարապետ, Հարավային զորավարության հրամանատար Սմբատ Քաջ Բագրատունու գլխավորությամբ, շարժվեց ճամբարած միացյալ սարմատների ալան ցեղի գլխավորած սարմատների, լեզգիների, պեչենեգների, ջիքերի, դուրձուկների և դիդոների (մոտ 90.000)` եղբայրներ Բազուկի ու Անբազուկի, ինչպես նաև Իբերիայի (մոտ 30.000)` Միհրան I-ի գլխավորությամբ, բանակի դեմ:

Մինչև մարտը Սմբատ Քաջ Բագրատունին առաջարկեց թշնամուն ազատել գերիներին և ավարով հեռանալ, սակայն Բազուկը վիրավորական տոնով մերժեց նրան, մարտահրավեր նետեց, որից հետո իր բանակով կրկին գետանցեց Կուրը ու մտավ Հայաստանի տարածք:

Հայկական բանակը արդեն կեսօրին մոտեցավ թշնամուն և մարտակարգ ընդունեց: I շարքում տեղավորվեց հետևակը, ընդ որում I շարքի առաջին գիծը զբաղեցրեց ծանր հետևակը, իսկ երկրորդը` նետաձիգները: II շարքում տեղավորվեց հեծելազորը` Սմբատ Քաջ Բագրատունու գլխավորությամբ:

Ճակատամարտից առաջ Սմբատը մենամարտեց իրեն մարտի հրավիրած Բազուկի հետ, հեծյալ նիզակամարտում միջանցիկ նիզակահարելով սպանեց նրան ու, վերցնելով նիզակի վրա, տապալեց ձիուց: Դրանից անմիջապես հետո նա մենամարտեց հարձակման անցած Անբազուկի հետ, որին կրկին նիզակով միջաթափանց խոցեց, վերցրեց նիզակի վրա և տապալեց ձիուց:

I փուլ – Տեսնելով իր առաջնորդների մահը` թշնամու բանակը արդեն 15:00-ի մոտակայքում անցավ կատաղի հարձակման: Սակայն I շարքի առաջին գծում մարտնչող Հայկական ծանր հետևակը` ձեռնամարտում, և երկրորդ գծում մարտնչող նետաձիգները` աղեղնամարտում, կարողացան կասեցնել թշնամու ընտիր հեծելազորի հարձակումը, ծանր կորուստներ պատճառել վերջինիս ու ետ շպրտել:

II փուլ – Արդեն երեկոյան կողմ, հարմար պահը որսալով, Հայկական հեծելազորն անցավ հարձակման և, պարտության մատնելով ու ծանր կորուստներ պատճառելով ետ շպրտված թշնամուն, շպրտեց նրան գետի մյուս ափը: Ընդ որում Արտաշես արքան մենամարտում գերեց ալանների երիտասարդ արքայազնին: Երբ մարտնչող բանակները մի պահ կտրվեցին իրարից և բանակեցին գետի հակադիր ափերին, ալանների արքայադուստր Սաթենիկը փորձեց բանակցել Արտաշեսի հետ, նպատակ ունենալով համոզել վերջինիս, որ նա ազատ արձակի իր եղբորը: Սակայն Արտաշեսը, հեծնելով իր ձին, արագորեն անցավ գետի մյուս ափը և, գերելով ափին մոտեցած Սաթենիկին, նույնպիսի արագությամբ հասցրեց նրան Հայկական բանակ:

II փուլ – Հայկական բանակը, առաջին շարքում արդեն ունենալով հեծելազորը, անցավ գետը և կրկին հարձակվեց մարտակարգը վերականգնած թշնամու վրա: Բռնկվեց և մինչև երեկոյան 21:00-ն շարունակվեց համառ հանդիպակաց մարտը, որի արդյունքում թշնամին ի վերջո ջախջախիչ պարտություն կրեց:

III փուլ – Հայկական բանակը, ողջ օրը մարտնչած և մի քանի տեղից վիրավոր Սմբատ Քաջ Բագրատունու անձնական ղեկավարությամբ, սկսեց թշնամու նահանջող մնացորդների հետապնդումը և անխնա ջարդը: Հատկապես ծանր կորուստներ կրեցին իբերների դաշնակիցները` փախուստի վայրերին ծանոթ չլինելու պատճառով:

Հայերը կորցրին մոտ 20.000, թշնամին` մոտ 80.000 զինվոր:

[Lion]

2. Все цитаты от “Географии” Страбона

Страбон, География, книга 11, глава 1

“[5] As we pass from Europe to Asia in our geography, the northern division is the first of the two divisions to which we come; and therefore we must begin with this. Of this division the first portion is that in the region of the Tanaпs River, which I have taken as the boundary between Europe and Asia. This portion forms, in a way, a peninsula, for it is surrounded on the west by the Tanaпs River and Lake Maeotis as far as the Bosporus7 and that part of the coast of the Euxine Sea which terminates at Colchis; and then on the north by the Ocean as far as the mouth of the Caspian Sea;8 and then on the east by this same sea as far as the boundary between Albania and Armenia, where empty the rivers Cyrus and Araxes, the Araxes flowing through Armenia and the Cyrus through Iberia and Albania;”

В этом отрывке даеться общее описание границ прикаспийских регионов. В частности место вливание Аракса в Куру узакана как граница между Арменией и Алуанией.

Страбон, География, книга 11, глава 2

“[17] Further, the greater part of the remainder of Colchis is on the sea. Through it flows the Phasis, a large river having its sources in Armenia and receiving the waters of the Glaucus and the Hippus, which issue from the neighboring mountains.”

В этом отрывке река Пасис указана как река, которая имеет источники в Армении, и берет воды также в Колхиде. А река Пасис есть река Риони! Самые южные ее притоки рождаються именно в Месхии у Джавахка, а не в Шираке

Страбон, География, книга 11, глава 2

“…the Moschian country, in which is situated the temple,26 is divided into three parts: one part is held by the Colchians, another by the Iberians, and another by the Armenians. There is also a small city in Iberia, the city of Phrixus,27 the present Ideлssa, well fortified, on the confines of Colchis”

В этом отрывке Mесхия указана как регион принадлежащий трем странам: Колхиде, Иверии и Армении. Страна Месхия есть регион Ахалцха…

Страбон, География, книга 11, глава 3

“[2] Parts of the country [iberia] are surrounded by the Caucasian Mountains; for branches of these mountains, as I said before,1 project towards the south; they are fruitful, comprise the whole of Iberia, and border on both Armenia and Colchis. In the middle is a plain intersected by rivers, the largest being the Cyrus. This river has its beginning in Armenia, flows immediately into the plain above-mentioned, receives both the Aragus, which flows from the Caucasus, and other streams, and empties through a narrow valley into Albania; and between the valley and Armenia”

Здесь буквально сказано, что Иверия с севера окружена Кавказскими горами, а с юга плодородной долиной, которая лежит между Арменией и Иверией с Кохидою. А эта долина изрезана многими реками, самая большая из которых Кура, которая начинаеться в Армении, но быстро впадает в упомянутую долину. Мы же знаем, что Кура начинаеться именно в Джавахке (в той его части, что сейчас в Турции), набирает воды в Джавахке и вкадает в долину Куры…

Страбон, География, книга 11, глава 3

“[5] From the country of the nomads on the north there is a difficult ascent into Iberia requiring three days' travel; and after this ascent comes a narrow valley on the Aragus River, with a single file road requiring a four days' journey. The end of the road is guarded by a fortress which is hard to capture. The pass leading from Albania into Iberia is at first hewn through rock, and then leads through a marsh formed by the River Alazonius, which falls from the Caucasus. The passes from Armenia into Iberia are the defiles on the Cyrus and those on the Aragus. For, before the two rivers meet, they have on their banks fortified cities that are situated upon rocks, these being about sixteen stadia distant from each other--I mean Harmozice on the Cyrus and Seusamora on the other river. These passes were used first by Pompey when he set out from the country of the Armenians, and afterwards by Canidius.2”

В этом фрагменте упомянуты граница между Алуанией и Иверией, и между Арменией и Иверией. Тут буквально говориться, что входaми из Армении в Иверию являються узкие места реки Кура, также как и реки Арагви.

Страбон, География, книга 11, глава 4

“IV. The Albanians are more inclined to the shepherd's life than the Iberians and closer akin to the nomadic people, except that they are not ferocious; and for this reason they are only moderately warlike. They live between the Iberians and the Caspian Sea, their country bordering on the sea towards the east and on the country of the Iberians towards the west. Of the remaining sides the northern is protected by the Caucasian Mountains (for these mountains lie above the plains, though their parts next to the sea are generally called Ceraunian), whereas the southern side is formed by Armenia, which stretches alongside it; and much of Armenia consists of plains, though much of it is mountainous, like Cambysene, where the Armenians border on both the Iberians and the Albanians.”

В этом отрывке регион Cambysene упомянут как место, где границы трех стран (Армении, Иверии и Ауании) смыкаються. Этот регион находиться в нижнем течении Алазани.

Страбон, География, книга 11, глава 13

[5] In ancient times Greater Armenia ruled the whole of Asia, after it broke up the empire of the Syrians, but later, in the time of Astyages, it was deprived of that great authority by Cyrus and the Persians, although it continued to preserve much of its ancient dignity; and Ecbatana was winter residence4 for the Persian kings, and likewise for the Macedonians who, after overthrowing the Persians, occupied Syria; and still today it affords the kings of the Parthians the same advantages and security.

Это черезвычайно интересный отрывок из Страбона, на который наши историки почему-то мало внимания обращают. Здесь говориться, что Армения была в прошлом очень могучей странй и правила всей Азией, пока персы при Кире не взяли верховенство в регионе, и сделели Экбатан зимней резиденцией. Тут подразумеваеться не могущество Армении при Арташесидах в II-I веках до Р. Х., а нечто имевшее место до VI века до Р. Х.. А это просто Урарту – Араратское Царство. Иными словами: Страбон прямо называет Урарту Арменией. Кстати, до VI века до Р. Х. Урарту именно и был в течении трех веков очень могучим государством. Кроме всего прочего это имеет отношение к нашей теме, ибо северо-восточная граница Армении очень близка к северо-восточной границе Урарту.

Страбон, География, книга 11, глава 14

“[4] In Armenia itself there are many mountains and many plateaus, in which not even the vine can easily grow; and also many valleys, some only moderately fertile, others very fertile, for instance, the Araxene Plain, through which the Araxes River flows to the extremities of Albania and then empties into the Caspian Sea. After these comes Sacasene, this too bordering on Albania and the Cyrus River; and then comes Gogarene. Indeed, the whole of this country abounds in fruits and cultivated trees and evergreens, and even bears the olive. There is also Phauene, a province of Armenia, and Comisene, and Orchistene, which last furnishes the most cavalry.”

В этом отрывке Гугарк (Гогарена) упомянута в числе областей Армении, плодородний страны, где растет виноград, оливки, загатавливаеться фураж для каваллерии.

Страбон, География, книга 11, глава 14

“[5] According to report, Armenia, though a small country in earlier times, was enlarged by Artaxias and Zariadris, who formerly were generals of Antiochus the Great,9 but later, after his defeat, reigned as kings (the former as king of Sophene, Acisene, Odomantis, and certain other countries, and the latter as king of the country round Artaxata), and jointly enlarged their kingdoms by cutting off for themselves parts of the surrounding nations,--I mean by cutting off Caspiane and Phaunitis and Basoropeda from the country of the Medes; and the country along the side of Mt. Paryadres and Chorsene and Gogarene, which last is on the far side of the Cyrus River, from that of the Iberians; and Carenitis and Xerxene, which border on Lesser Armenia or else are parts of it, from that of the Chalybians and the Mosynoeci; and Acilisene and the country round the Antitaurus from that of the Cataonians; and Taronitis from that of the Syrians; and therefore they all speak the same language”

В это отрывке упоминаеться территориальный рост Армении при царе Великой Армении Арташесе I и царе Цопка Зареhе. Гугарк указана как одна из провинциих присоединеных к Армянскому Царству Арташесем I [oт иверов]. Очень важным здесь являеться свидетельство о том, что во всех этих земях завоеванных Арташесом говорили на одном и том же языке (равно как и в Арташате). Это важное свидетльство, ибо Страбон жил всего примерно через 100 лет после Арташеса I, и за такой короткий срок Армения не могла ассимилировать “новые” территории и изменить там язык. Как подтверждаеться этим и многими другими свидетельствами, территориальный рост при Арташесе I был “собиранием армянских земель” вокруг Араратской долины после восстановления независимости Армении в процессе разрушения Селевкидской империи. На этот счет масса дополнительных свидетелсьтв, можно выложить при необходимости.

Страбон, География, книга 12, глава 3

“It has its sources in Pontus itself, and, after flowing through the middle of the city Comana in Pontus and through Dazimonitis, a fertile plain, towards the west, then turns towards the north past Gaziura itself an ancient royal residence, though now deserted, and then bends back again towards the east, after receiving the waters of the Scylax and other rivers, and after flowing past the very wall of Amaseia, my fatherland, a very strongly fortified city, flows on into Phanaroea. Here the Lycus River, which has its beginnings in Armenia, joins it, and itself also becomes the Iris. Then the stream is received by Themiscyra and by the Pontic Sea.”

Река Ликус указана как река начинающаяса в Армении. Ныне это северо-восток турции.

3. Реконструкция северо-восточной границы Армении по “Географии” Страбона. Физическая карта.

Согласнo цитатам выше нам известно следующее о северо-восточной границе Армении по Страбону:

A. Эта граница начиналась на линии стыка Бардзр Хайка с Понтийскими горами.

B. Далее она шла на восток, огибая Джавахк -- горный массив в верхнем течении Куры в Армении.

C. Южные притоки реки Риони начинались в Армении и втекали в Колхиду.

D. Севернее Джавахка река впадает в долину Куры по которой (но не объязательно именно по руслу реки) проходила граница Армении с Колхидой и с Иверией.

E. Регион Месхия лежала частично в Армении, частично в Иверии, и частично в Колхиде.

F. Проходы из Армении в Иверию восточнее Джавахка лежали на узких местах Куры.

G. Далее к востоку в регионе Cambysene границы Армении, Иверии и Алуании смыкались.

H. Граница шла огибая регион Гугарк в Армении.

I. К востоку от этого места граница Армении с Алуанией шла по Куре.

J. Граница огибала Утик и Арцах в Армении.

K. Граница шла до места, где Аракс втекает в Куру.

L. Страбон также отмечает, что на всех указаных территориях, так же как и на других территоиях Армении говорят на одном и том же языке.

[Lion]

1 октября 331г. - Битва при Гавгамелах(Северная Месопотамия)

Объединённая греко-македонская армия(около 210000), под руководством Александра III Великого, после серьёзной подготовки начала наступление.

Она, пройдя Асорик-Мцбин(последний - на берегу Джахджаха, притока реки Хабур, в гаваре Арвастан Армянской Месопотамии), из-за действий главнокомандующего Маззея не смогла пройти по маршруту через Месопотамию и Тигр и свернула по направлению к Вавилону.

Объединённая персидская армия Дария III (140000, в том числе 9000 бактрийцев, 2000 шошийцев, 2000 аракосцев, 2000 масагетов, 1000 дахов, как и около 5000 греков, около 1000 оксов, саков, "неизвестных племён", индусов, горных индусов, красноморцев, ареев, персов, согдийцев, каспиев, гирканцев, тапуров, 150 серпоносных колесниц, 15 слонов), Арянская армия Великого Айка (около 50000, из которых около 8000 конницы, как и Царский полк и 50 серпоносных колесниц) и его подчинённых кавказских и восточно-каспийских племён(около 8000, в том числе около 1000 катишей, каппадокийцев, ассирийцев, атрпатаканцев, агванов, кавказцев, сарматов, скифов) под командованием царя Великого Айка Ваге, спарапета Ерванда, командующего конницей Ашота Арцруни и его заместителя Ваагна Храброго Айказна, как и объединённая армянская армия XIII Армянской сатрапии(около 10000, из которых около 2000 конницы) и воинов её подчинённых племён(около 8000, в том чисмле около 1000 фригийцев, катаонов, карийцев, хортуациев, бабелов, белиотов, ситакенов, партевов) под руководством сатрапа Митридата двинулись навстречу врагу. Армия Александра так же в свою очередь не спеша подошла и приняла боевой порядок.

Перед битвой Александру посчастливилось привлечь на свою сторону главнокомандующего армией Дария Маззея. По вине последнего не была взята под контроль высота, имевшая важное значение, которую в свою очередь немедленно занял враг и с которой осуществлял руководство битвой.

Левый фланг армии Дария был составлен из бактрийцев и воинов подчинённых им племён(около 70000, ровно 100 серпоносных колесниц)под командованием сатрапа Беси, а центр - из персидской армии и воинов подчинённыз персам племён(около 70000, ровно 50 серпоносных колесниц, 15 слонов)под руководством Дария.

Правый фланг арийской армии (около 76000, ровно 50 серпоносных колесниц) был составлен из двух колонн, из которых левая состояла из армии Малого Айка, а правая - из армии Великого Айка и подчинённых им племён.

Правый фланг греко-македонской армии составляла тяжёлая конница, центр - фаланга, а левый фланг - конница и пехота союзников.

I фаза - Греко-македонкая армия смещает свой правый фланг ещё правее. Дарию показалось, что они стремятся выйти из местности, спциально выбранной для действий колесниц, и, для недопущения этого, для блокирования маневра противника он направил бактрийскую конницу, усиленную сакской конницей. Началась ожесточённая битва с растянувшимся правым флангом врага. Одновременно на правом фланге арийского войска атакующие на передней линии пехота и колесницы и окружающая с флангов конница начали теснить и постепенно наносить поражение врагу, не взирая на то, что здесь противнику в конце-концов удалось обезвредить колесницы, подняв шум ударами копий о щиты и напугав часть лошадей колесниц.

II фаза - на левом фланге арийской армии пошли в атаку колесницы, которые нанесли воинам врага определённый ущерб, но в конце-концов противник путём образования проходов смог бороться против них и уничтожив большую часть колесниц, восстановил свой бовой порядок.

III фаза - Дарий пехоту левого фланга посылает в атаку на правый фланг врага, с которым разгорается более напряжённый бой. Одновременно, противореча этому собственному решению, бактрийцев и саков бросил на обоз, находившийся в тылу левого фланга врага.

IV фаза - Руководимые Александром конница правого фланга и фаланга, воспользовавшись неожиданным ослаблением левого фланга противника, наносят резкий удар и, разбив противника, в кровавом и упорном бою рассеивают его, как на левом фланге, так и в центре, воины которого, преследуемые врагом, обратились в бегство. Одновременно фессалийская конница направляется для помощи левому флангу.

V фаза - Во время этих событий арийская армия на своём правом фланге фронтальным ударомсоздаёт крайне тяжёлое положение для противника, окружённого армянской, бактрийскойсакской и катишской конницей , руководимой Ашотом Арцруни и Ваагном Храбрым Айказном, которая, не взирая на прибытие фессалийской конницы, прорывается к обозу противника.

VI фаза - Получив известие о роковой судьбе своего левого фланга, Александр прекратил преследование и всю армию двинул против правого фланга врага, который во время этих событий практически уничтожил своего противника. Однако, в последний момент первыми узнавшие о приближении крупных сил греко-македонской армии бактрийская и сакская конницы покинули поле боя, а руководимое Маззеем , уже явно изменившим Дарию, войско по командованием сатрапа Атропета, со спины нанесло удар армянской армии и её союзникам. Во вспыхнувшей невиданной битве с изменниками последние потепели поражение, однако, царь Ваге погиб в этой битве.

VII фаза - Поняв, что вскоре прибудут огромные силы противника и что битва в общем смысле смещается на их фланг, спарапет Ерванд выдвинул свою конницу, имевшую крепкие порядки, и, отбросив наступавших с тыла врагов, обезопасил быстрый вывод из боя своей пехоты и войска своих союзников.

VIII фаза - Сохраняя порядок, армянская и союзников объединённая армия начала отход быстрым маршем, одновременно ведя бой с преследующим противником. В результате она оторвалась от от врага и вернулась на Родину.

Армяне потеряли около 20000, союзники около 100000, враги - около 20000 воинов. В битве погиб царь Великого Айка Ваге, с которым прервалась прямая мужская линия рода Айказуни, а Ашот Арцруни и Ваагн Айказн попали в плен. В дальнейшем Ашот Арцруни занимал различные должности при военачальнике Птоломее, а Ваагн Храбрый Айказн служил в отряде телохранителей Александра.

Греко-македонская армия одержала внушительную победу. II греко-персидская война завершилась гибелью Тройственного арийского союза, который разрушился и никогда более не был восстановлен. Ахеменидский Иран был уничтожен, а мары и персы попали под власть завоевателей. Александр продолжил свои завоевания и создал огромное государство, которое, однако, очень недолго просуществовало.

Царство Великого Айка сохранило свою независимость и господство в 16 губерниях Армении, в Малом Айке было создано независимое царство и только Киликия осталась под властью Александра и его последователей, хотя и она часто вкушала фактическую независимость.

[Lion]

Մ.թ.ա 180-ական թվականներին քոչվոր սարմատների մեծաթիվ ու հզոր հորդան անցավ Վոլգան և գլխովին ջախջախեց հիշատակված տարածքներին մինչ այդ տիրող սկյութերին, որոնց փոքր մասը նահանջեց դեպի արևմուտք, հետագայում ընդունելով սարմատների գերիշխանությունը, իսկ հիմնական մասը ձուլվեց սարմատների մեջ ու ավելի ուժեղացրեց վերջիններիս: Սրա արդյունքը եղավ մասնավորապես այն, որ Դանուբից Վոլգա ձգվող Մերձսևծովյան և Նախակովկասյան լայնարձակ տափաստաններում ստեղծվեց սարմատների արքայական ցեղ հանդիսացող ալանների (արևմտյան աղբյուրներում` <<ռոքսալաններ>>) գլխավորած Ալանական հզոր թագավորությունը, որը ակտիվ արտաքին ավարառուական քաղաքականություն էր վարում: Հայ-Ալանական պատերազմը այս քաղաքականության արդյունքներից մեկն էր:

[Lion]

Մեծ Հայքի և Աղվանքի թագավորություններ

(քաղաքական հարաբերությունների վերլուծություն)

Ընդունված է համարել, որ Աղվանքի թագավորությունը հիմադրվել է մ.թ.ա. 331 թ-ին: Սակայն, ի տարբերություն օրինակ Իբերիայի թագավորության, Աղվանքի թագավորությունը այդպես էլ չկարողացավ հանդես գալ որպես մեկ կուռ քաղաքական համակարգ: Մ.թ.ա. IV դարի վերջից մինչև մ.թ.ա. I դարի սկիզբը տարաբնույթ ցեղային միություններից կազմված Աղվանքի թագավորությունը հիմնականում գտնվում էր ավելի հարավ տարածվող Ատրպատականի թագավորության, իսկ նրա միջոցով, միջնորդավորված ձևով, Պարթևական թագավորության գերիշխանության տակ:

Մ.թ.ա. 86 թ-ին Պարթևական, Ադիաբենեի և Ատրպատականի թագավորությունների հետ միասին Աղվանքի թագավորությունը ևս ընկավ Մեծ Հայքի թագավորության գերիշխանության տակ: Հենց այս ժամանակից սկսած էլ Աղվանքի թագավորության բանակը, Օրոյսի (մ.թ.ա. մոտ 86-50) ու նրա որդի Զոբերի (մ.թ.ա. մոտ 50-34) օրոք, սկսում է գործել Մեծ Հայքի թագավորության բանակի կազմում: Պոմպեոսի արշավանքի արդյունքում կարճատև ու ձևական կերպով Հռոմի <<դաշնակից և բարեկամ>> հռչակվելը որևէ էական փոփոխության այնուհանդերձ չհանգեցրեց: Սակայն քաղաքական ասպարեզից Զոբերի հեռանալով էլ Աղվանքի թագավորությունը ոչնչացավ, իսկ նրա տարածքն ընկավ Ատրպատականի թագավորության գերիշխանության տակ:

Մ.թ. I դարի 30-ական թվականներին Աղվանքի տարածքը ընկավ վերելք ապրող Իբերիայի թագավորության գերիշխանության տակ, բայց արդեն դարի երկրորդ կեսին այստեղ կրկին հաստատվեց Ատրպատականի թագավորության գերիշխանությունը: Չնայած սրան, սակայն, շուտով, ընկնելով Ալանական թագավորության հուժկու հարվածների տակ, քաղաքական ասպարեզից հեռացավ նաև ծանր կորուստներ կրած ու սարմատների ավերիչ արշավանքներից ամայացած Ատրպատականի թագավորությունը: Արդյունքում Աղվանքի տարածքում ուղղակիորեն հաստատվեց Պարթևական թագավորության գերիշխանությունը:

155 թ-ին սաբիրների կողմից ծանր պարտության մատնված և նրանց կողմից հետապնդվող հոների հորդան շարժվեց դեպի արևմուտք: Սակայն ստացվեց այնպես, որ այս փախստականները, որոնք պարտություն էին կրել և չէին կարողացել նույնիսկ մնալ իրենց հայրենի տափաստաններում, արդեն հյուսիս-արևելյան կասպյան տափաստաններում, շնորհիվ իրենց մեծաթվության և ավելի հզոր ռազմական համակարգի, կարողացան պարտության մատնել տեղական քոչվոր ցեղերին` բուլղարներին, բասիլներին և խազարներին: Արդյունքում, <<ընկնող դոմինոներ>>-ի սկզբունքով, վերջիններս էլ իրենց հերթին ստիպված լքեցին սեփական տափաստանները և շարժվեցին դեպի արևմուտք` հաստատվելով Միջին ու Հարավային Վոլգայի հովտում և հիմնելով Բասիլական ու նրանից ավելի հյուսիս գտնվող Վոլգյան Բուլղարիայի թագավորությունը: Ալանական թագավորության թուլացումը և տրոհումը, ինչպես նաև Հյուսիսային I պատերազմը (198-199) արդյունքն էր հոների և դրան հետևած բուլղարների, բասիլների և խազարների հենց այս տեղաշարժի: Արդյունքում Նախակովկասյան ու Մերձսևծովյան տափաստաններում ուժերի հարաբերակցությունը լրջորեն փոխվեց, իսկ Աղվանքի տարածքը, պայմանավորված ծանր ընթացք ստացած Հայպարթևա-Հռոմեական IV պատերազմով (186-198), հայտնվեց Բասիլական թագավորության տիրապետության տակ: Սակայն Բասիլական թագավորության նվաճողական քաղաքականությունը Կովկասյան լեռնաշղթայից հարավ ընկած երկրների նկատմամբ այդպես էլ որևէ էական հաջողություն չարձանագրեց, իսկ 198-199 թվականներին վերջինիս սանձազերծած մարտական գործողությունները Մեծ Հայքի թագավորության դեմ վերջացան հենց իր ջախջախիչ պարտությամբ: Արդյունքում Աղվանքի տարածքը ավելի քան հիսուն տարով հայտնվեց Մեծ Հայքի թագավորության քաղաքական ազդեցության ոլորտում:

III դարի կեսերից սկսած նոր ուժեր հավաքած Բասիլական թագավորությունը վերսկսեց ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունը Աղվանքի, ինչպես նաև Հայաստանի արևելյան տարածքների նկատմամբ, սակայն Հյուսիսային II պատերազմում (313-315) կրած պարտությունը կործանարար հետևանքներ ունեցավ հենց իր համար: Բասիլական թագավորությունը կտրուկ թուլացավ, որից էլ օգտվեց IV դարի սկզբներին հիոնիտների կողմից ծանր պարտության մատնված ու նրանց կողմից հետապնդվող մասագետների հորդան: Այն, ստիպված լինելով լքել հայրենի տափաստանները և շարժվել դեպի արևմուտք, անցավ Վոլգան ու, կործանելով թուլացած Բասիլական թագավորությունը, հիմնեց Կովկասյան Արշակունիների կողմից ղեկավարվող և Հյուսիս-արևելյան Կովկասն ու ողջ Աղվանքը ընդգրկող Մազքութական թագավորությունը:

Սակայն վերջինիս սանձազերծած Հյուսիսային III պատերազմը, որին մասնակցեց նաև Ալանական թագավորությունը, ծանր հետևանքներ ունեցավ այս անգամ արդեն այս թագավորությունների համար, իսկ 342 թ-ին Մեծ Հայքի և Պարսից թագավորությունների միացյալ բանակը ևս մեկ անգամ հաղթեց Մազքութական թագավորության բանակին` դուրս մղելով վերջինիս Աղվանքի տարածքից:

Մոտ 350 թվականին դեռևս 155 թվականին հյուսիս-արևելյան կասպյան տափաստաններում հաստատված հոների հորդան նորից մտավ շարժման մեջ և, շարժվելով դեպի արևմուտք ու անցնելով Վոլգան, մինչև 370 թվականը գլխովին ջախջախեց Հյուսիսային III պատերազմից հետո խիստ թուլացած Մազքութական ու Ալանական թագավորությունները` արդյունքում ստեղծելով և գլխավորելով հսկայական, տարացեղ ու արտաքին ավարառուական քաղաքականություն վարող հզոր քոչվոր մի կոնֆեդերացիա, այն դեպքում, երբ Ալանական թագավորությունը սահմանափակվեց Թերեք գետից հարավ գտնվող Կովկասյան լեռներով, իսկ Մազքութական թագավորությունը` Աղվանքի տարածքով, որը Պարսից թագավորությունը, ռազմական ծառայություն րականացնելու պարտավորության փոխարեն զիջել էր նահանջող մազքութներին: Աղվանքի տարածքում հիմնվեց արդեն մեծապես մազքութական էթնիկ կազմ ունեցող Աղվանքի (Մազքութական) թագավորությանը, իսկ Հյուսիսային III պատերազմից հետո խաղաղված Նախակովկասյան տափաստաններից և Հյուսիս-արևելյան Կովկասից կրկին վերսկսվեցին ներխուժումները դեպի Անդրկովկաս, Հայաստան, Աղվանք ու Ատրպատական:

Մեծ Հայքի թագավորության անբաժանելի մասը կազմող Արցախ և Ուտիք նահանգները 428 թ-ին Մեծ Հայքի թագավորության անկումից հետո չընդգրկվեցին Հայոց Մարզպանության մեջ, այլ կցվեցին Մազքութական թագավորությանը: Վերջինս, սակայն 451 թ-ին ոչնչացավ:

Դրանից հետո Կուրի ձախափնյակից մինչև Կասպից ծով, Դերբենդ ու Կովկասյան լեռներ ձգվող տարածքում ստեղծվեցին մանր ցեղային թագավորություններ (օրինակ` Լփինների, Ճղբերի, Բաղասականների, Մազքութների թագավորություններ): Ուստի ստացվեց այնպես, որ այս տարածքը <<Աղվանք>> կոչելը արդեն չուներ որևէ կիրառական ու հավաքական նշանակություն և գործնականում ավելի հարմար ու քաղաքական տեսանկյունից ավելի ճիշտ էր ասել օրինակ Լփինների, Ճղբերի, Բաղասականների կամ Մազքութների թագավորություն:

Իր հերթին Մազքութական թագավորության ոչնչացումից հետո բնականաբար անկախ թագավորություն հռչակվեց նաև մի կուռ էթնոմշակութային ամբողջություն հանդիսացող Արցախը և Ուտիքը: Ավելին, եթե լփինները, ճղբերը կամ բաղասականները, ղեկավարվելով նեղ ցեղային շահերով ու արժեքներով, որևէ կերպ չցանկացան հետագա կապ ունենալ <<Աղվանք>> հասկացության հետ, ապա Արցախում և Ուտիքում գերագահության իրավունքով իշխող Առանշահիկները, դրսևորելով ավելի մեծ լայնախոհություն, ընդհակառակը, սեփականացրին այն ու սկսեցին իրենց կոչել Աղվանից արքաներ: Դրանով վերջիններս իրենց վարկը բարձրացնելուց զատ հետապնդում էին ևս մի և ավելի կարևոր նպատակ` ստեղծել <<իրավաբանական հիմք>> հավակնելու Կուրի ձախափնյակին, այսինքն նախկին Աղվանքի (Մազքութական) թագավորության ողջ տարածքին:

Փաստորեն ընդամենը այս նպատակներով իրենց կոչելով <<Աղվանից արքա>>-ներ, իսկ 451 թ-ին հռչակված Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը` <<Աղվանքի թագավորություն>>, Առանշահիկ արքաները իրենցից անկախ ներկա ադերբեջանական պատմաբաններին առիթ տվեցին ոչ միայն ամեն կերպ խեղաթյուրելով պատմությունը ադերբեջանցիներն ներկայացնել որպես աղվանցիների հետնորդներ, այլև Սյունիներից, իսկ նրանց միջոցով նաև Գեղամից (մ.թ.ա. 1908-1858) սերած Արցախի-Ուտիքի <<Աղվանից արքա>> տիտղոսը կրող Առանշահիկ արքաներին, ինչպես նաև լիովին հայ հպատակներ ունեցող, սակայն <<Աղվանքի թագավորություն>> հռչակված Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը հայտարարել էթնիկ աղվանական, հետևաբար, ըստ իրենց տրամաբանության, նաև ադերբեջանական:

V դարի երկրորդ կեսին Աղվանքի տարածքում առաջացած մանր թագավորությունները, սակայն, երկար կյանք չունեցան: 463 թ-ին Արևմտյան Սիբիրում բնակվող սաբիրները, սարագուրները, ուրուգները և օնագուրները, պարտության մատնվելով ավարներից, շարժվեցին դեպի արևմուտք ու անցան Վոլգան: Ընդ որում վերջին երեք ցեղերը արագորեն տարալուծվեցին սաբիրների մեջ: Միաժամանակ, օգտվելով անմիջական հետապնդման բացակայությունից, հերթական այս փախստականները, շնորհիվ իրենց մեծաթվության ու ավելի հզոր ռազմական համակարգի, Նախակովկասյան և Մերձսևծովյան տափաստաններում Աթիլլայի մահից հետո խիստ թուլացած հոներից խլեցին գերիշխանությունը ու շարունակեցին վերջիններիս ավարառուական քաղաքականությունը:

Արդեն 552 գարնանը Դերբենդի լեռնանցքից ներխուժած սաբիրները ասպատակեցին Փայտակարանը, Ուտիքը ու Աղվանքը: Արդյունքում Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը և Աղվանքը ընկան սաբիրների գերիշխանության տակ:

Սակայն 563 թ-ին Պարսից թագավորության բանակը և Հայոց այրուձին ջախջախեցին սաբիրներին: Արդյունքում սաբիրների մնացորդները ետ մղվեցին Կովկասից հյուսիս, ընդունեցին Ավարական խաքանության գերիշխանությունը և արագորեն ձուլվեցին ավարների մեջ, իսկ Աղվանքի տարածքը, որտեղ սաբիրական տասնամյա տիրապետությունը հիմնովի ոչնչացրել էր բոլոր մանր թագավորությունները, արդեն մինչև արաբական նվաճումները մնաց Պարսից թագավորության ուղղակի գերիշխանության տակ:

Արաբական տիրապետությունը վերջնականապես փոխեց մինչ այդ էլ արդեն մեծապես աղավաղված Աղվանքի բնակչության էթնիկ կազմը և ծանր հարված ստացած էթնիկ աղվանները վերջնականապես դուրս եկան պատմության թատերաբեմից:

Այսպիսով Մեծ Հայքի և Աղվանքի թագավորությունների հարևանության մի քանի հարյուրամյա դարաշրջանը ավարտվեց: