Болнис: судьба одного человека

[Grish-javakhk]

«Բա դպրոցը կփակե՞ն...Ես դեռ ցույց կտա՛մ...»

«Բա դպրոցը կփակե՞ն... Ու՞ր մնաց մեր բարեկամությունը... Բա մեր հայ մանուկները մեղքը չե՞ն.. Գնան վրացանա՞ն... Ես դեռ ցույց կտա՛մ... »:

Սրանք էին 70-ամյա բոլնիսեցի Սերյոժա Մարտիրոսի Ափրամյանի վերջին խոսքերը, որից հետո ծանր նյարդային հիվանդությամբ մի քանի օր տառապեուց հետո կնքեց իր մահկանացուն: Նրա մահով Բոլնիս քաղաքի հայկական զանգվածը ծանր կորուստ կրեց. համայնքից բացակայեց մի ծերունի, որն իր ողջ կյանքը նվիրել էր բոլնիսահայության ազգային խնդիրների բարձրացմանը: Նրա արկածների մասին պատմություններ են հյուսվել դեռ խորհրդային ժամանակներից: Անգամ պատմում են, որ նա հարել է գաղտնի դաշնակցական խմբերից մեկին, որի դեմ երկար տարիներ պայքարել են նաև վրացական խորհրդային իշխանությունները: Ս. Ափրամյանի դաշնակցական լինելու կասկածանքները մինչև նրա մահն ուղեկցել են նաև հետխորհրդային Վրաստանի իշխանություններին, որոնց դեմ՝ հանուն ազգային գոյապահպանման, կռիվ էր մղում ծերունին: Բոլնիս քաղաքի երիտասարդները վախենում էին ամուսնանալ վրացու կամ ադրբեջանցու հետ. եթե այդ մասին հանկարծ տեղեկանար Ս. Ափրամյանը, էլ պրծում չէր լինի: Պատմում են, որ նրա մոտ հայերը խիստ զգուշանում էին՝ խուսափելով անգամ վրացերեն խոսելուց, և եթե նման բան լսեր նա, ապա "վարացախոսին" ամենաքիչը սպասվում էր ամոթանքների մի տարափ:

Նախ մի քանի խոսք Բոլնիսի մասին: Հյուսիսային Լոռու՝ ներկայումս Վրաստանի կազմում գտնվող Բոլնիսի շրջանը հիմնականում համընկնում է պատմական Գուգարք նահանգի Բողնոփոր և Քվիշափոր գավառներին: Մինչև 18-րդ դարի առաջին կեսը եղել է գրեթե զուտ հայաբնակ: Լեզգիների ավերիչ արշավանքների հետևանքով ամայանալով' վերստին հայանում է նույն դարի վերջերին Արցախից եկած վերաբնակների շնորհիվ: Ներկայումս Բոլնիսի շրջանում բնակվում է մոտ 5.000 հայ, որոնք տեղաբաշխված են Բոլնիս քաղաքում՝ քաղաքի "գերմանական" թաղամասում: Ավելացնենք, որ 19-րդ դարի սկզբներին այստեղ հաստատված գերման վերաբնակները ներկա թաղամասը, որ այն ժամանակ եղել է գյուղ, կոչել են Եկատերինենֆելդ կամ Մեծ Ռատևան, որը 1884թ. ունեցել է 200 տուն գերմանացի: Հայեր ապրում են նաև Բոլնիս-Խաչեն և Կիանեթ գյուղերում, ապրում են նաև Կազրեթ ավանում, Բալիճ (վրացախոս), Դարպաս (վրացախոս, մեր ուսումնասիրությունների համաձայն' Դարպաս գյուղը տարիների ընթացքում դարձել է հիմնականում թաթարաբնակ), Սամծևրիս, Փոլադաուրի գյուղերում:

Բոլնիսի շրջանի տարածքի երբեմնի հայկական բնակավայրերը 19-րդ դարի սկզբին ընդգրկված են եղել Բորչալուի գավառի Եկատերինենֆելդի ոստիկանական տեղամասի Քվեշի գյուղական հասարակության մեջ: 20-րդ դարասկզբին Քվեշի գյուղական հասարակությունն ունեցել է 3225 բնակիչ, որից 1830-ը' հայեր: 1914 թ. դրությամբ Քվեշի գյուղական հասարակության 10 գյուղերը, համաձայն 1884թ. ճանապարհորդական վկայարանի, եղել են հիմնականում հայաբնակ:

Բոլնիս քաղաքը, որը վրացական հետևողական քաղաքականության շնորհիվ դարձել է հիմնականում վրացաբնակ, ներկայումս (2002թ. պաշտոնական տվյալներով) ունի 17.650 բնակիչ, որից՝ 82% վրացիներ, 8% հայեր, 5% ադրբեջանցիներ, 2% ռուսներ, 2% հույներ:

Բոլնիս քաղաքի՝ դեպի գեղատեսիլ Խրամի ափերը ձգվող ,գերմանականե (Ռատևան) թաղամասն, ինչպես նշեցինք, առավել հայաբնակ է, ներկայումս այնտեղ ապրում են 500-600 հայեր: Բոլնիս քաղաքի՝ երեքի հասնող վրացական դպրոցներից մեկը մինչ ս/թ նոր ուսումնական տարին ուներ նաև հայկական սեկցիա, ուր սովորում էին ընդհանուր թվով 55-60 հայ աշակերտներ: Քաղաքը չունի ոչ հոգևորական, ոչ հայկական մշակութային հաստատություն: Հայերի գոյությունն այստեղ "ապացուցող" միակ հաստատությունը, փաստորեն, դա վերոնշյալ դպրոցական բաժանմունքն էր: Նշենք, որ քաղաքի որոշ աշակերտներ հաճախում են քաղաքից որոշ հեռավորության վրա գտնվող նշանավոր Բոլնիս-Խաչեն գյուղի դպրոցը:

Բոլնիս քաղաքի՝ վերոնշյալ հայկական դպրոցական բաժանմունքի փակման հարցը տեղի իշխանությունների կողմից բազմիցս է դրվել: Սակայն ամեն անգամ այդ քայլը հանդիպել է բոլնիսահայության բուռն դժգոհություններին: Ավելորդ չենք համարում նշելու, որ այդ դժգոհությունների և դիմադրությունների կազմակերպման հիմնական դերակատարը Ս. Ափրամյանն էր՝ բոլնիսահայությանը ազգային ոգի, ուժ և պայքարի շունչ տվող անձնավորությունը:

Ս/թ նոր ուսոմնական տարում ևս սև ամպեր կուտակվեցին Բոլնիսի վրացական դպրոցի հայակական սեկցիայի գլխին: Նորից դրվեց վերջինիս փակման տխրահռչակ հարցը: Նորից ալեկոծվեց ալեհեր ծերունու հոգին, և նա կրկին ոտքի ելավ՝ պաշտպանելու հայի արժանապատվությունը, հայի գոյության վերջին հիմնաքարը՝ դպրոցը: Մի ներքին ձայն նրան չարագուշակ ձևով շշնջում էր. ,Այս անգամ վերջինն է լինելու, էլ հույս չկա...ե: Սակայն նա դրանից ոչ մի կերպ չէր ընկճվում, ընդհակառակը՝ գործի լծվեց առավել եռանդով: Հավաքեց Բոլնիս քաղաքի ծեր ու մանուկներին, կանանց ու ջահելներին՝ բացատրելով, թե ինչքան կարևոր ու ճակատագրական հարց է դրված իրենց առաջ: ,Սիրելի բոլնիսահայություն, մեր դպրոցի լինել-չլինելը անմիջականորեն կապ ունի մեր՝ որպես հայ, լինել չլինելու հետե: Վերջին այս միտքը տանջում էր նրան:

Սակայն վրացական ղեկավարությունն այս անգամ վճռական էր տրամադրված: Վերջինս, ընդառաջելով տեղի ադրբեջանցիների խնդրանքին, Բոլնիս քաղաքի հայկական դպրոցական բաժանմունքը վերածեց ադրբեջանականի: Տեղի հայ մանուկները զրկվեցին հայեցի կրթություն ստանալու հնարավորությունից: Այս անգամ՝ հավետ: Չօգնեցին այս անգամ ոչ Ս. Ափրամյանի կատաղի դիմադրություները, ոչ՝ Բոլնիսի մունիցիպալիտետի (շրջանի) կիսով չափ հայ, կիսով չափ ադրբեջանցի ղեկավարին ուղղված նրա դիմումները, խնդրանքի, ամոթանքի ու սպառնալիքի կոչերը:

Ս. Ափրամյանը հուսահատված էր. դպրոցն այլևս փակվել էր, ավելին՝ վերածվել ադրբեջանականի։ Զայրույթը պատել էր ծերունուն. «Բա դպրոցը կփակե՞ն, բա այս ապերախտ վրացիներն այսպես են երախտահատույց լինում մեր Սուրբ Մաշտոցին, որի շնորհիվ այսօր նրանք տառ ու գիր ունեն, դպրոցներ ունեն։ Մաշտոցը բացեց վրացիների առաջին դպրոցները, որ մերն իրենք քանդե՞ն, ես դրանց... »:

...Ս/թ սեպտեմբերին բոլնիսահայությունը դարձյալ հավաքվել էր, սակայն այս անգամ ոչ թե կրկին բողոքելու և ազգային հարցերը բարձրաձայնելու, այլ՝ հրաժեշտ տալու հերոս ծերունուն՝ Սերգեյ Ափրամյանին, որի կեցվածքի փիլիսոփայության մեջ անթեղված էր վերջիններիս ապրելու խորհուրդը:

Ցավալի է, որ Ս. Ափրամյանի մահվամբ դադարեցին գոյություն ունենալ մի շարք հայկական արժեքներ, որոնց բացակայությամբ ներկայումս ուղղակի անհնարին է պայքարել հանուն բոլնիսահայության վերջին բեկորների գոյատևման...

Ներկայումս կարծես մարել է Բոլնիս քաղաքի հայկական շունչը: Տեղի հայ մանուկներն օր-օրի, ժամ առ ժամ վրացանում են. նրանց այս գործընթացից հետ պահող ոչինչ չկա. այլևս չկան Ս. Ափրամյանի ամոթանքները, նրա ոգեղեն ու խրոխտ կեցվածքը, ոչինչ, ոչ-ոք չկան:

...Դիմացի գեղատեսիլ Խրամի ժայռերից դեռ լսվում են նրա սրտահառաչ աղաղակների արձագանքները՝ «Բա դպրոցը կփակե՞ն... Ես դեռ ցույց կտա՛մ... »:

Վահե Սարգսյան

«Միտք» վերլուծական կենտրոն

примечательно, что такое явление повсеместно в Г.

Изменено 27 декабря 2009 пользователем Grish-javakhk (история изменений)

[Javakhk]

Բարի գալուստ OpenArmenia, հարգելի Grish-javakhk!

[kaivaz]

Bari galust, Grish-jan!

[Grish-javakhk]

apreq axperner jan)))

mamas - Axalzxayis e, papas - Bolnisic. Aprum em Hunastanum, janachum em Eduard Abrahamyanin, vore inz ir hanrahayt papi koxmic barekam e galis. Dra hamar inz hamar ays teman shat tzavot e, tekuz ayn bani hamar vor chkaroxaca nerka gtnvel taxmane.

[Adlenus]

Гриш джан хорошо, что ты зарегистрировался тут, будешь постоянно ставить новости по Северному Лори. Кстати, спасибо большое, что поставил на обсуждение статью нашего Ваге. В ней много чего не раскрыто, понятно почему. Я лишь добавлю, что в момент процесса по закрытию армянской секции кроме деда суетились лишь 2-3 молодых болнисца, больше никого из армян города этим реально не занимался.

Зато когда он умер, сразу же вспомнили… хотя бы в последний путь его провели. Собралось около 300 армян, кстати много было и грузин, которые его уважали как старого болнисца- преданного человека своему городу.

Два внука (дети младшего сына) почти не говорят на армянском. Во первых живут в Тбилиси, а во вторых – мать детей из Дагет-Хачена и принципиально говорит с ними на грузинском (по всей вероятности стесняется… ущербность самосознания), для того, что бы ее дети поскорее заняли «достойное» место в грузинском социуме.

И во вторых, Гриш джан в том, что в Болнисе такая ситуация – виноваты только ты и я. Мы должны плотно заниматься этим вопросом, чего ни я не ты за эти 2-3 года не сделали. Нужно постоянно быть там, жить там, поднять армянство. Вся катастрофичность ситуации Болниса видна в статье Ваге, которому я крайне благодарен. Пусть смерть деда станет своеобразной причиной, что бы мы и многие болнисцы да и просто армяне-патриоты занялись вопросами армянства Северного Лори, не ущемляя и не притесняя при этом исключительную важность Самцхе-Джавахк-Цалки для Армении и армянства, тем более что оба вопроса не могут рассматриваться на одной плоскости.