Эпоха Малых Аршакидов

[Lion]

Привет!

Дорогие друзья, рад сообщить Вам, что с успехом продолжается публикация серии “Военная летопись армянского народа”. Мои читатели крайне благожелательно отнеслись к прежним книгам, что и заставило мне увеличить темп работы над очередными книгами: в результате были выпушена сразу 4 книги серии

1. Книга Десятая (75-216)

2. Книга Одтнадцатая (216-298)

3. Книга Двенадцатая (298-337)

4. Книга Тренадцатая (337-428)

В этих томах книги обсуждаются военное составляющее эпохи, которая была крайнее насыщена политическими событиями и переменами. Эпоха охватывает период 75-428 год н.э. – период от начала правление на троне Армении Малых Аршакидов до их падения.

В частности.

1. В Десятой книге дана военная летопись армянского народа за период Двух царств, в частности

• Армянопарфо-Римская II война (113-117)

• Армянопарфо-Римская III война (161-166)

• Армянопарфо-Римская IV война (186-198)

• I Северная война (198-199)

В книге также нашло свое отражение борьба царства Великий Айк за верховенства над Иберией, а также борьба против продолжавшихся вторжении сармат Аланского царства. Была отражена также союзническое участие армянских воинов в составе римской армии в войнах Рима. В результате проведенного анализа и сопоставления мировых и отечественных первоисточников была дана целостная картина войн данной эпохи, так как часто неармянским историкам были чужды, а порою и недоступны армянские первоисточники.

2. В Одиннадцатой книге дана военная летопись армянского народа за период Одного царства, в частности

• Армянопарфо-Римская V война (216-217)

• Армяримско-Персидская война (224-298)

• Распространение и Падение Седьмого армянского мирового господства (199-252)

В книге также нашло свое отражение борьба царства Великий Айк против Иберии, а также союзническое участие армянских воинов в составе римской армии в войнах Рима – их участие в воинах армии Пальмиры, в войне Аврелиана против Пальмиры, а также участие в отражении нашествии на территорию Рима варварских племен германцев, готов, франков, сармат и гетов. Впервые в отечественной историографии даны и анализированы походы готов на Армению. В результате проведенного анализа и сопоставления мировых и отечественных первоисточников была дана целостная картина войн данной эпохи, так как часто неармянским историкам были чужды, а порою и недоступны армянские первоисточники. В частности по новому, с учетом данных армянских первоисточников, представлена Армяримско-Персидская война.

3. В Двенадцатой книге дана военная летопись армянского народа за период Витязей креста, в частности

• II Северная война (313-315)

• III Северная война (335-336)

В книге также нашло свое отражение борьба царства Великий Айк против Иберии, Аланского и Мазкутского царства, а также союзническое участие армянских воинов в составе римской армии в войнах Рима – их участие в отражении нашествии на территорию Рима варварских племен сарматов и готов, а также в гражданской войне римских императоров. Впервые в отечественной историографии даны и анализированы походы готов на Армению. В результате проведенного анализа и сопоставления мировых и отечественных первоисточников была дана целостная картина войн данной эпохи, так как часто сообщения армянских историков про данную эпоху без всякой веской причины были объявлены “мифическими”, которое в свое очередь не дало возможность полноценно изучать их. В книге эти события (например II Северная война) впервые в армянской историографии изучены как часть военной истории армян.

4. В Тринадцатой книге дана военная летопись армянского народа за период Рыцарей креста, в частности

• Армяно-Персидская II война (337-387)

• Византийско-Персидская I война (419-422)

В книге также нашло свое отражение борьба царства Великий Айк против Иберии и Мазкутского царства, а также союзническое участие армянских воинов в составе римской армии в войнах Рима – их участие в гражданской войне римских императоров. Анализированы также внутриполитические конфликты царства Великий Айк. В результате проведенного анализа и сопоставления мировых и отечественных первоисточников была дана целостная картина войн данной эпохи, так как часто сообщения армянских историков про данную эпоху без всякой веской причины были объявлены “мифическими”, которое в свое очередь не дало возможность полноценно изучать их. В книге эти события впервые в армянской историографии изучены как часть военной истории армян. В результате почти все объявленные “мифическими” события в трудах Мовсеса Хоренаци и Павстоса Бюзанда нашли свое хронологическое составляющее и свое место в обшей панораме мировой истории. Способом соответствующего обоснования по новому анализированы численность и состав воюющих армии, их тактика и стратегия, численный состав и тд, показаны, что например Бюзанд недал нечего нереального или мифического про описанные войны.

… Уважаемый читатель – хочу сообщить тебе, что книги пока есть только в книжном магазине на улице Маштоца (бывший “Букинист”), а также в книжном магазине в Юго-западном районе Еревана (“Бангладеш”) напротив новой церкви. По техническим причинам новые тома книги пока нет в книжных магазинах на пощаде Республика, но к началу следующего года они будут и там.

Кстати, Я нахожусь в Ереване и ереванцы могут послать мне маил по адресу Lion1700@yandex.ru, после чего они смогут получить книги и от автора, естественно с авторским автографом.

Книги доступны и для зарубежного читателя: Для этого желающие могут просто послать мне маил по адресу Lion1700@yandex.ru, после чего я по почте пришлю им желанные экземпляры. По этом способу я уже отправил книги на многие концы света: Например в Находку книги дошли за 13, в Москву за 7, в Нидерланды за 10, в Лос-Анджелес за 12 дней и тд…

… Уважаемый читатель – когда я еше только начинал выпускать в свет эту серию, в числе многих вопросов меня волновала и те – неужели я полезное дело и делаю и неужели мое дело будет востребована моими читателями. Но сейчас я уже нашел ответ на эти вопросы, так как те, которые уже знакомы с предыдущими частями моей книги, очень тепло отзываются о нем. Как будто создается впечатление, что я утоляю голод читателя, голод узнать истинную военную историю армян. А по этой теме, без преувеличении могу утверждать, царствовал полный вакуум информации – Моя книга призвана наполнить именно этот вакуум.

Теплое отношение моих читателей меня крайнее радует. Более того, оно дает мне огромную энергию и силы продолжить мое дело. Кроме того радует и то, что если эта тема еше продолжает волновать армянского читателя, значит не все еше в нашем обществе покрыта грубой маской глобализма и космополитизма…

Я крайнее рад, что делаю полезное дело для моего народа.

С Уважением Мгер Акопян

[Mono]

Почему они названы Малые Аршакиды ?

[Mountskier]

Почему они названы Малые Аршакиды ?

[Lion]

QUOTE (Mono @ 20 December 2007 - 11:35)

Почему они названы Малые Аршакиды ? 

Ростом не вышли 

[Ширванзаде]

"По моим иследованиям Аршакиди заняли престол Великого Айка еше в 247-ом году д.н.э., с воцарения Вагаршака 1-ого."

Привет, Лион.

Куда у тебя делись Арташесиды - ветвь Ервандидов?

Ведь Арташес I на своих знаменитых межевых камнях так и подписывался - "Арташес Ервандакан".

Деяния "Вагаршака" и демонизация Ервандаканов - позднейший проаршакидский вымысел.

В 247 году до н.э. Армения и Софена находились под контролем Селевкидов (независимое от македонян с 316 г. до н.э. Айраратское царство - с 220 года до н.э). Аршакиды оспорив власть над частью Ирана - Парфией у Селевкидов, ни при каких условиях не смогли бы поставить своего cородича царем в Армении, т.к. она до 190 г. до н.э., года вторжения римлян, и битвы при Магнезии, как и остальная часть Ирана, продолжала находилась под контролем Селевкидов.

Именно вопользовавщись этой ситуацией Ервандаканы Арташес и Зарех подняли восстание против Селевкидов и провозгласили независимость Великой Армении и Цопка... Арташес Ервандакан таким образом стал основателем династии Арташесидов. Парфянские же Аршакиды распространили свою власть на остальную часть Ирана.

При Тигране Великом Арташесиде (Ервандакане) Цопк-Cофена, а также иранский Атрпатакан (после 2-й армяно-парфянской войны), вошли в состав Великой Армении. А титул "царь-царей" был оспорен им у Аршакидов, как у менее родовитой династии...

"Но уже начиная с Санатрука (75-110), который был сыном дочери Абгара 5-ого (царя царства Айоц Миджагетк и внука Арташеса 2-ого), на троне Великого Айка воцаряетса другая ветвь того же же диначтии Аршакуни"

Аршакуни твердо воцарились в Великой Армении в лице Трдата, который был официально провозглашен царем в 65 г. н. э..

Так что у тебя почему-то Арташесиды (Ервандаканы) получились "большими Аршакидами", а собственно армянские Аршакиды - "малыми"... :hehe:

[Lion]

Ширванзаде джан!

Привет, как у тебя дела... Давно не виделись :rolleyes:

Брат, ты изложыл официалнуо-распрастраненную версию. Конечно и я знаком с ним...

В моих книгах подробно обоснававыетса все то, что я говарли: Ты уже знаком с первими томами Летописи и наверно должен знать, что я нечего не пишу 1000 раз не проверяв и обоснавав...

Так что по моему все то, что я написал есть новое слово в исторической мисли Армении, ведь многие факты, которые умалчивались или их анализировали всколзт - у меня нашли свое полное обоснавание и потверждение B)

[Lion]

Кстати, хочу добавить, что книги уже есть в "Малом" книжном Магазине на плошаде Республика...

[Mono]

Я может что то пропустил.

Лион по твоему Тигран Мец Аршакид или Арташесид?

[Lion]

Аршакид :rolleyes:

[Ширванзаде]

Привет, Лион джан.

У меня, cлава Богу, все нормально.

Почему мало заглядываеш на наш форум?

Твоя версия не нова. Она озвучена еще Хоренаци.

У него даже Айраратские Ервандаканы - как бы побочная ветвь Аршакидов. Помнишь "женщина из рода Аршакуни, телом огромная..., родила от противоестественного соития, как Пасифая - Минотавра. Мальчики подросли, и их назвали именем Ерванд и Ерваз" (М.Х. II:37)...

Кроме того, что эта версия является анахронизмом, по моему, она выполняла проаршакидский политический заказ. C одной стороны Айраратских Ервандаканов сделали Аршакидами (не говорю уже о cамом Арташесе I Ервандакане - cыне Зареха Ервандакана, великие деяния которого приписываются несуществовавшему в армянской истории до н.э. "Вагаршаку"), и тем самым удревнили их присуствие в Армении, приписав им славу царей Ервандаканов-Арташесидов. C другой - демонизировали эту исконно армянскую династию в пользу пришлой - парфянской. :yes:

При этом Аршакиды обьявлялись якобы "семенем" библейского персонажа -Абрама (М.Х. II:1). И тем самым - как бы осемитивались в угоду неких отар религиозных представлений... :hehe:

А то, что Арташес I подписывался Ервандаканом, сыном Зареха, - это даже не версия, и не частное мнение, - это неоспоримый "каменный" факт. Следовательно и Тигран Мец (внук Арташеса I) -- Арташесид-Ервандакан, но ни какой не Аршакид. :yes: И тем более - не абраамит. :lol:

[Lion]

Я рад, что у тебя все хорошо.

Друг мой, я часто здесь бываю, просто таких тем, где мне хочетса вмешатса, нахажу мало B)

Ширванзаде джан!

Я конечно же знаком с той точкой зрения, которая описал ты... Даже большо - изначально и я был сторонником этой теории и всякое упоминание про мою нинешную теорию меня напоминало средневекавой анахронизм...

Но мои собственние изискание меня привели именно к тому, о чем я сейчас твержу...

Проблема очень многосторонна, ведь если я сказал "А", то должен сказать и "Б" и если я твержу про Вагаршака и воцарения Аршакидов на троне Великого Айка уже в 247-ом году, то естественно я должен найти обяснение и тем доводом, которые твердят за "Арташесидов"... В моей книге (Книга 5 и Книга 6) по моему это мне удалось достаточно четко и ясно...

Не хотел бы выглядить голословным, друг мой, но если я начну тут обосновать мою теорию, то вынужден буду по частям излагать тут мою книгу, а этого мне пока не хочетса... Более того, как бы я не постаралса, не мог бы здесь системно изложить всю мою книгу...

Ширванзаде джан! мы ДОСТАТОЧНО ЗНАЕМ ДРУГ-ДРУГА и я уверен, ты меня неправильно не поймеш: поэтому скажу, друг мой, лучше уж тебе познакомитса с книгами 5 и 6:rolleyes:

Кстати, имя "Арташесид" дано царям от Арташеса 1-ого до Тиграна 4-ого нинешними историками - они тогда себя так не називали, а про "каменное доказательство" выскажусь чуть пожже :rolleyes:

[Ширванзаде]

"Кстати, имя "Арташесид" дано царям от Арташеса 1-ого до Тиграна 4-ого нинешними историками - они тогда себя так не називали, а про "каменное доказательство" выскажусь чуть пожже"

Очень интересно, Лион джан, что ты расскажешь о каменных межах Арташеса.

Cогласен, что Арташесиды вряд ли себя так не называли, ведь сам Арташес подписывался Ервандаканом. Они были ветвью Ервандаканов.

Последней из династии Арташесян-Ервандакан была царица Эрато. Она несколько пережила Тиграна IV.

[Javakhk]

Lion джан, это мы ведь недавно обсуждали в беседе с Dehumanizerом…

http://javakhk.net/forum/index.php?showtopic=751

Есть немало свидетельств, что и Арташес (начавший царствовать в Арташате) и Зарех (начавший царствовать в Цопке) имели среди своих предков тех царей, которые неоднократно упоминаються, напимер, греческими авторами. А они в свою очередь жили раньше, чем Аршакиды вообще пришли к власти даже в Иране… Следовательно они не могли быть потомками Вахаршака.

Почитай, например, главу о происхождении армянских княжеских родов в книге Н. Адонца “Армения в эпоху Юстиниана”.

***

В чем ты абсолютно прав, это то, что в наши дни слишком неразборчиво используют термин “Арташесян” в смысле фамилии царского рода Армении. А они себя таковыми не называли. Термин “Арташесян” можно использовать как общее характеризующее название для данной эпохи истории Армении. Кстати, сам Адонц тоже не использует термин “Арташесян” относительно этой эпохи, а использует термин “Тигранян”, что довольно резонно, т. к. это имя носили не только известный Тигран II, и его потомки, но и некоторые более древние цари, упомянутые в VI-III веках тоже.

***

Кстати, ты пишешь: “По моим иследованиям Аршакиди заняли престол Великого Айка еше в 247-ом году д.н.э., с воцарения Вагаршака 1-ого”. На чем ты основываешся кроме как тексте Хоренаци (плюс некоторых поздних армянских авторах цитирующих его)?

Я оставлю этот постинг на OpenArmenia тоже.

[Lion]

Друг мой! С Новыим годом тебе - Желаю всего наилучшего!

Ширванзаде джан!

Упомянутое тобою «каменное доказательство» на самом деле есть камни, на которых по арамейски написы:

1.

“Արտաշես արքան,

Զարեհի որդին,

Երվանդական, բաժանեց,

հողը,

մասերի:”

2.

“Արտաշես արքա Երվանդականի,

Զարեհի որդու, Բարու թագակրի,

... 10-րդ տարում բաժանեց: Արտաշեսը

Զարեհի որդին, բաժանեց

հողը գյուղերի միջև:”

Итак –

Вроде из текста вытекает, что Арташес был потомком Ервандуни. Но, в тексте он назван сыном Зареха. А кораля из рода Ервандуни с таким именем мы не знаем. Значет он или не был Ервандуни, или не был сыном Зареха. Из этого можно сделать такой вывод:

Арташес, на самом деле был Ервандуни с стороны матери: к такому выводу пришла советская исторография и я здесь нечего нового не сказал. Но давайте сделаем неболшое отступление и посмотрем на все это с позиции моей теории. Просто времени не было переводить, друзя мои, поэтому я в основном отвечу отрывками из уже опубликованной моей книги:

Книга 5, Эпоха Троих, стр. 25-28

“Այս ճակատամարտը (խոսքը մ.թ.ա. 246 թ-ի Կոլոնիայի ճ-մ-ի մասին է - Lion) ավանդականորեն համարվել է վիպական, սակայն նրանում որևէ անիրական բան չկա: Ճակատամարտի տեղը, փուլերը և դրանց ընթացքում կողմերի գործողությունները տրված են լիակատար հստակությամբ:

Ինչ վերաբերվում է նրա թվականին, ինչպես նաև սովետական պատմագիտության կողմից ավանդականորեն վիպական կամ նույնիսկ “հավաքական կերպար” (տես օր.՝ Աբեղյան Մ. “Հայոց հին գրականության պատմություն”, Երևան 1975, Սարգսյան Գ. Խ. “Հելլենիստական շրջանի Հայաստանը և Մովսես Խորենացին”, Երևան 1966) հռչակված Վաղարշակ I արքային, ապա նա իրականում գոյություն ունեցած անձնավորություն է, քանզի այն բանից հետո, երբ մ.թ.ա. 248 թ-ին Դահ ցեղախմբի Ապար ցեղի ներկայացուցիչ Արշակ I Քաջը (մ.թ.ա. 248-247) գրավեց Պարթևստանը և դարձավ Պարթևական թագավորության առաջին արքան, վերջինիս եղբայրը հենց նույն ժամանակ էլ հայ նախարարների և հատկապես Բագրատունիների համաձայնությամբ ու ակտիվ աջակցությամբ, ամենայն հավանականությամբ Սելևկյանների թագավորության դեմ Հայաստանի և Պարթևստանի միասնական ճակատ ապահովելու նպատակով, բազմեց Մեծ Հայքի գահին:

Այսպիսով հաստատվում է ավանդականորեն չընդունվող Վաղարշակ I-ի (մ.թ.ա. 247-225) իրականությունը և նրա թագավորության տարիները (22 տարի (Գիրք 2, գլուխ 8)), որից հետո իր հաստատումն է գտնում նաև վերջինիս որդի Արշակ I-ի (մ.թ.ա. 225-212) իրականությունը և թագավորության տարիները (13 տարի (Գիրք 2, գլուխ 9)):

Արդյունքում կարելի է հետևության գալ, որ այս իրադարձություները, որոնք սկզբնաղբյուրները տեղադրում են Վաղարշակ I-ի թագավորության սկզբում, տեղի են ունեցել մ.թ.ա. 247 թ-ին կամ դրան անմիջապես հաջորդող տարիներին:

Ժամանակագրական սահմանները ավելի հստակեցնել մեզ օգնում է հետևյալ հաշվարկը: Ըստ հունական սկզբնաղբյուրների, մ.թ.ա. 247 թվականին Փոքր Ասիայի քաղաքներն ու իշխանությունները ապստամբեցին Սելևկյանների նոր թագավոր Սելևկոս II Կալինիկի (մ.թ.ա. 247-226) դեմ, որից հետո անցան բռնկված պատերազմում հսկայական հաջողությունների հասած ու Միջագետք մտած Պտղոմյանների կողմը: Սակայն, այն բանից հետո, երբ Պտղոմյանները մ.թ.ա. 246 թ-ին Եգիպտոսում սկսված ապստամբության պատճառով նահանջեցին, հենց նույն տարում էլ Փոքր Ասիայի քաղաքներն ու իշխանությունները կրկին ընդունեցին Սելևկյանների թագավորության գերիշխանությունը և հնազանդվեցին Սելևկոս II Կալինիկին: Այս տարածքներում իր իշխանությունը ամրապնդելու և հակահայկական կոալիցիա ստեղծելու համար Սելևկյան գահակալին պետք էր ամենամոտավոր հաշվարկներով ողջ մ.թ.ա. 246 թվականը:

Միայն դրանից հետո, կենտրոնացնելով բոլոր ուժերը, ինչպես նաև ամրապնդվելով Փոքր Ասիայում և Սև Ծովի արևելյան ափերին, Սելևկյանների թագավորությունը պատրաստ կլիներ նմանատիպ պատերազմ սկսել Մեծ Հայքի դեմ: Այսպիսով բերված թիվը թվում է լիովին հավանական...

... Այս ճ-մ-ի (խոսքը մ.թ.ա. 225 թ-ի Եփրատի ճ-մ-ի մասին է - Lion) ժամանակը պարզել մեզ օգնում է հետևյալ հաշվարկը. Պոլիբիոսը տեղեկացնում է, որ Սելևկյանների թագավորության արքա Սելևկոս III Կերովանը (մ.թ.ա. 226-223), իր գահակալությունից որոշ ժամանակ անց, փորձելով ետ բերել Սելևկյան թագավորության կողմից կորսված Փոքր Ասիան և իր ազդեցությունը տարածել Հայաստանի վրա, արշավանք սկսեց դեպի հյուսիս` անցնելով Տավրոսը և ուղղություն ունենալով Եփրատ գետի հունը: Սակայն Սելևկոս III Կերովանը պարտություն կրեց ու կարճ ժամանակ անց սպանվեց: Այսպիսով պարզվում է, թե որ հելլենական արքան է պարտություն կրել Հայաստանի արևմուտքում:

Բուն ճ-մ-ում Սելևկոս III Կերովանի գլխավորած հելլենական կողմի պարտության մասին տեղեկությունները լրացնում է Խորենացին (Գիրք 2, գլուխ 9), ըստ որի Արշակ I-ը “Պոնտացիների հետ պատերազմելով”, դատելով նիզակով խոցված արձանի մասին հաղորդումից, հաղթեց նրանց:

Այս իրադարձությունների մասին հայտնում է նաև Հովհաննես Դրասխանակերտցին, ըստ որի. “Արշակը (Արշակ I-ը Մ.Հ.) միանգամից պատերազմ սկսեց պոնտացիների հետ և քշեց նրանց” (գլուխ 3):

Իմ կարծիքով Խորենացու այս հաղորդումը, վերը թվարկած տեղեկությունների լույսի տակ դիտարկելիս, պետք է հասկանալ այն իմաստով, որն Արշակը I-ը պատերազմել է ոչ թե անմիջապես Պոնտոսի թագավորության, այլ ընդհանրապես հույների, ի դեմս նրանց ամենաուժեղ պետության` Սելևկյանների թագավորության, դեմ, որին գուցե և դաշնակցել է Պոնտոսը: Իսկ հետագայում աղբյուրներում հույները նույնացվել են պոնտացիների հետ, որոնք շատ էին նաև Պոնտոսում: Սելևկյաններին պարտության մատնելուց հետո միայն, ըստ երևույթին առանց լուրջ մարտերի, Մեծ Հայքի թագավորությանը վերամիավորեց Փոքր Հայքի ծովափնյա գավառները:

Խորենացուն հետաքրքիր, սակայն խիստ աղոտ կերպով լրացնում է Սեբեոսը: Ըստ նրա Արշակ Փոքրը (Արշակ I-ը), գտնվելով իր թագավորության արևմուտքում. “… ոչնչացրեց դյուցազուններին, որոնք Միջագետքից հավաքվել էին` իր վրա գալու նպատակով” (Սեբեոս, մաս 1):

Այսպիսով Արշակ I-ը (մ.թ.ա. 225-212) հանդիսանում է Սելևկոս III Կերովանի ժամանակակիցը և լիովին հնարավոր է դառնում նրա` ներխուժած զավթիչներին պարտության մատնելու փաստը: Այս ամենը մեզ օգնում են պարզել արշավանքի թվականը` ամենահավանականը, հաշվի առնելով Հովհաննես Դրասխանակերտցու հաղորդման մեջ հիշատակվող “միանգամից”-ը, մ.թ.ա. 225 թ....

... Ըստ Մովսես Խորենացու “Արշակը, Վաղարշակի որդին, Հայոց վրա թագավորեց 13 տարի” (Գիրք 2, գլուխ 9):

Վերևում արդեն հիմնավորվեց Վաղարշակ I-ի թագավորության տարիները (մ.թ.ա. 247-225) և, զարգացնելով այս սխեման, կարելի է հստակորեն տալ նաև նրան հաջորդած որդու՝ Արշակ I-ի (մ.թ.ա. 225-212) թագավորության տարիները: Հենց Արշակ I-ի մասին տվյալներով էլ վերջանում է Խորենացու երկի սկզբնական մասի համար հիմնական և արժանահավատ աղբյուր հանդիսացած Մար Աբաս Կատինայի աշխատությունը, շնորհիվ որի Խորենացու աշխատանքի այդ մասը հարթ, հստակ և ժամանակագրական տեսանկյունից համեմատականորեն կոռեկտ տեսք ունի:

Դրանից հետո աղբյուրների սղության և խառնաշփոթի պատճառով Խորենացին ընկնում է շփոթմունքի մեջ: Հայտնելով ճիշտ այն տեղեկությունը, որ Արշակ I-ին հաջորդել է նրա որդին՝ Արտաշեսը (Գիրք 2, գլուխ 11), Խորենացին սխալմամբ վերջինիս չի նույնացնում Մեծ Հայքի սկզբում կառավարիչ, իսկ հետագայում՝ արքա, Արտաշես I-ի (մ.թ.ա. 201-189՝ կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160՝ արքա) հետ, այլ, ինքն էլ զարմանալով (Գիրք 2, գլուխ 13), սակայն չդիմանալով հունական աղբյուրների հայտնած խիստ արժանահավատ (բացառությամբ այն բանի, որ Տիգրան I Աշխարհակալը (մ.թ.ա. 569-565` գահակից, 565-522) այստեղ կոչվում է Արտաշես) տեղեկությունների ճնշմանը և, չմտածելով, որ դրանք վերաբերվում են հայոց մեկ ուրիշ արքայի, նրան վերագրում է իրականում մոտ 300 տարի առաջ ապրած Տիգրան I Աշխարհակալի արարքները:

Իր հերթին իրական Արտաշես I-ին, որի մասին Խորենացին այնուհանդերձ տեղեկություններ ունեցել է, նա ներկայացնում է որպես այլ, Արշակ I-ի որդի Արտաշեսի հետ կապ չունեցող և իրականում գոյություն էլ չունեցած անձնավորության. որպես Մեծ Հայք թագավորության Սանատրուկ (75-110) արքայի որդի Արտաշեսի, և տեղադրում է մոտավորապես II դարում:

Այսպիսով Մովսես Խորենացու աշխատության 2-րդ գրքի 9-րդ գլխի ավարտից հետո հեղինակը, օբյեկտիվորեն ու իր կամքից անկախ ընկնելով շփոթմունքի մեջ և հայտնելով տեղեկություններ, որոնք չեն վերաբերվում տվյալ ժամանակահատվածին ու այդ ժամանակահատվածում գործող անձանց, “պատմության թելը" կրկին գտնում է 2-րդ գրքի 15-րդ գլխից սկսած՝ խոսելով Պոմպեոսի արևելք գալու մասին, որից հետո նրա տեղեկությունները կրկին դառնում են խիստ արժանահավատ և ճիշտ, պարունակելով չափազանց արժեքավոր, բացառիկ և այլ աղբյուրներում չհանդիպող տվյալներ Հայաստանի մ.թ.ա. I - մ.թ. I դարերի պատմության մասին:

Հետագայում, սակայն, Խորենացին իր երկի 2-րդ գրքի 37-ից 63-րդ գլուխներում կրկին սխալմունքի մեջ է ընկնում, բայց այս անգամ այդ սխալն ավելի պարզ է և վերը նշվածի ֆոնի վրա՝ ավելի բացատրելի: Հավատարիմ իր կառուցած սխալ ժամանակագրական սխեմայի՝ նա Արտաշես I-ին վերաբերվող հիմնական տեղեկությունները տեղափոխել է II դար, որը, ինչպես արդեն նշվեց, սխալ է:

Հիմք ընդունելով այս ամենը՝ կարելի է ասել, որ Արշակ I-ի որդի Արտաշեսը հորական կողմից հանդիսանում էր Վաղարշակ I-ի թոռը և պարթևների առաջին արքա Արշակ I Քաջի և երկրորդ արքա Տրդատ I-ի (մ.թ.ա. 247-211) եղբոր թոռը, իսկ մորական կողմից նա, ինչպես հայտնում է Սեբեոսը (Սեբեոս, մաս 1), սերել է Բագրատունիների (Բագրատունի էր նրա հոր մայրը` Բագրատ Բագրատունու աղջիկը և Վաղարշակ I-ի կինը) և, ըստ երևույթին նաև, ինչպես հայտնվում է իր թողած արձանագրություններում, Երվանդունիների տոհմից (ամենայն հավանականությամբ Երվանդունի է եղել նրա մայրը՝ Արշակ I-ի կինը):

Այսպիսով մանկահասակ Արտաշեսը մորական կողմից լինելով Բագրատունիների և Երվանդունիների տոհմերի, իսկ հորական կողմից՝ հայ ավագանու ու ժողովրդի համաձայնությամբ արդեն երկու սերունդ Մեծ Հայքում իշխած Հայ Արշակունիների ուղիղ ժառանգորդը, լիակատար իրավական հիմքեր ուներ հաջորդել ըստ երևույթին իր քեռի և Արշակունիների փեսա Երվանդի կողմից հղացած դավադրությանը զոհ գնացած իր հորը: Սակայն Արտաշես արքայազնի մանկահասակության պատճառով նրա խնամակալ է նշանակվում իր ամենամոտիկ ազգականը՝ քեռին, որն էլ գահը վերջնականապես գրավելու համար կոտորում է քրոջ բոլոր որդիներին և իրեն հռչակում Մեծ Հայքի արքա՝ Երվանդ III (մ.թ.ա. 212-201) (Обратите внимание, как время царствования трех коралей, Вагаршака I-ого, Аршака I-ого и Ерванда III-ого сразу находят свое место с предельной точностю - Lion):

Սակայն իր դաժանության և գահին բռնատիրելու պատճառով նա չի ընդունվում հայ նախարարների ու բանակի կողմից: Երկրում ստեղծվում է խառը և կիսաապստամբական վիճակ: Շատ նախարարներ հրաժարվում են ենթարկվել նոր արքային, իսկ ենթարկվողներն էլ առանձնապես հավատարիմ չէին և հարմար առիթի էին սպասում նրանից ազատվելու համար (օրինակ՝ հետևազորի հրամանատար Արգամ Մուրացյանը և գրեթե բոլոր կուսակալությունների հրամանատարները): Արդյունքում կազմալուծվում է բանակը և փլուզվում է Հայկական թագավորությունների փոխօգնության դաշինքը:

Այս բոլորից էլ օգտվելով Ատրպատականի թագավորությունը գրավում է Մեծ Հայքի թագավորության արևելյան նահանգները, իսկ Պոնտոսի թագավորությունը՝ Մեծ Հայքի օգնությունից զրկված Փոքր Հայքի թագավորության ծովափնյա գավառները: Իր հերթին Սելևկյանների թագավորությունը ներխուժում է Ծոփքի, իսկ հետագայում նաև Փոքր Հայքի՝ կրկին Մեծ Հայքի օգնությունից զրկված թագավորություններ և դրանք վերջնականապես ենթարկեցնում իրեն: Ինքը՝ Երվանդ III-ը, ըստ Խորենացու, Սելևկյանների թագավորությանն է զիջում Հայոց Միջագետք նահանգը և դառնում նրանց հարկատու:

Հենց այս ամենն է, որ խիստ բացասական ու դժնի կերպար է պահպանել Երվանդ III-ի մասին Խորենացու մոտ (Գիրք 2, գլուխ 37), քանզի նա իր վարքագծով իրոք անկման հասցրեց Վաղարշակ I-ի և Արշակ I-ի օրոք ծաղկող, միջազգային բարձր հեղինակության հասած, Սելևկյանների թագավորության ոտնձգությունները հաջողությամբ ետ մղած ու նրան պարտության մատնած թագավորությունը: Երվանդ III-ը վերացրեց հայկական թագավորությունների փոխօգնության դաշինքը ու թույլ տվեց նրանց նվաճումը, թեև հանուն արդարության պետք է նշել նաև, որ նա իրականացրեց լայն շինարարական գործունեություն և թույլ չտվեցեց Գուգարքի նվաճումը Իբերիայի կողմից:

Իր հերթին Սմբատ Քաջ Բագրատունին Արշակ I-ի երեխաներից (իր հորաքրոջ թոռներից) կարողացավ փրկել միայն փոքրիկ արքայազն Արտաշեսին և (հատկանշական փաստ), ըստ Խորենացու, նրա հետ հեռացավ ոչ թե մի այլ երկիր, այլ հենց Պարթևական թագավորություն (Գիրք 2, գլուխ 37), քանզի հենց այստեղ, այլ ոչ թե այլ երկրում, Արտաշեսի ազգական Արշակունիները ցանկացած դեպքում առավելապես կհոգային իրենց փոքրիկ ազգականի շահերը (իհարկե իրենց պետության շահերի ենթատեքստում՝ ձգտելով Մեծ Հայքում պահպանել Արշակունիների իշխող դինաստիան) և առավել հավանական է, որ Երվանդ III-ի պահանջով չէին սպանի կամ հանձնի նրան:

Հենց այդպես էլ լինում է, երբ, ըստ Խորենացու, ի պատասխան Արտաշեսին հանձնելու պահանջի, Երվանդ III-ը վիրավորական տոնով մերժում է ստանում (Գիրք 2, գլո

[Lion]

Հենց այդպես էլ լինում է, երբ, ըստ Խորենացու, ի պատասխան Արտաշեսին հանձնելու պահանջի, Երվանդ III-ը վիրավորական տոնով մերժում է ստանում (Գիրք 2, գլուխ 38): Դա վերը նշվածի ֆոնի վրա ամենի ինչից զատ բացատրելի է նաև այն տեսանկյունից, որ Երվանդ III-ը սպանել էր Պարթևական թագավորությունում այդ ժամանակ թագավորող Արշակ I Քաջին հաջորդած նրա եղբոր` Տրդատ I-ի (մ.թ.ա. 247-211) հարազատ եղբոր տղային ու նրա զավակներին:

Այսպիսով բացառությամբ մասսամբ 55-րդ գլխի, Մովսես Խորենացու աշխատության 2-րդ գրքի 37-ից 63-րդ գլուխները իմաստային տեսանկյունից պետք է անմիջապես հաջորդեն 15-րդ գլխին, որից հետո պետք է նոր տեղադրվեն 16-36-րդ գլուխները, հետո՝ 55-րդ գլուխի համապատասխան հատվածները, որից հետո՝ 64-րդ գլուխը և այլն:

Շփոթմունքից խուսափելու համար տանք ողջ ուսումնասիրության արդյունքում հստակեցված Մեծ Հայքի թագավորության առաջին Հայ Արշակունիների գահացանկը՝

1. Վաղարշակ I (մ.թ.ա. 247-225)

2. Արշակ I որդի (մ.թ.ա. 225-212)

3. Երվանդ III Երվանդունի (մ.թ.ա. 212-201)

4. Արտաշես I Արշակ I-ի որդի (մ.թ.ա. 201-189՝ կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160՝ արքա)”

... Այս իրադարձությունների (խոսքը մ.թ.ա. 212 թ-ին Ատրպատականի թագավորության կողմից Մեծ Հայքի արևելյան նահանգների բռնազավթման մասին է - Lion) մասին հայտնում է Պոլիբիոսը (գիրք 8): Հետաքրքիր է, որ այս հաղորդումը արտացոլում է այդ ժամանակ տարածաշրջանում զարգացող ուշագրավ քաղաքական ինտրիգներից մեկը:

Բանն այն է, որ Ատրպատականի թագավորությունը, որը իր ստեղծման իսկ պահից` մ.թ.ա. 246 թ-ից, ենթարկված էր ուժեղ պարթևական ազդեցությանը, մ.թ.ա. 220 թ-ին լիովին ընկել էր Պարթևական թագավորության գերիշխանության տակ և հանդիսանում էր վերջինիս շահերի պաշտպանը տարածաշրջանում: Կոնկրետ այս դեպքում, երբ կոպտորեն ոտնահարվել էին պարթևական շահերը Մեծ Հայքում, հետևաբար նաև ողջ Հայաստանում, Ատրպատականի թագավորությունը անմիջապես մարտական գործողություններ սկսեց գահը բռնատիրած Երվանդ III-ի դեմ և բռնազվթեց Հայաստանի արևելյան լայնարձակ շրջանները: Իր հերթին դա ստիպեց ակտիվանալ Սելևկյանների թագավորությանը, որը անմիջապես խոշոր ուժերով ներխուժեց Ատրպատականի թագավորության տարածք: Արդյունքում Ատրպատականի թագավորությունը ձևականորեն ընդունեց Սելևկյանների թագավորության գերիշխանությունը և այդ գնով շարունակեց տիրել մինչ այդ զավթված Հայաստանի արևելյան տարածքներին, սակայն իրականում շարունակեց պահպանել պարթևական կողմնորոշումը:

Փաստորեն Սելևկյան և Պարթևական թագավորությունները ակտիվ արտաքին քաղաքական միջոցառումներով ձգտում էին ունենալ իրենց կողմակիցներին Մեծ Հայքի գահի վրա, դրանով իսկ ուժեղացնելով իրենց դիրքերը ողջ Հայաստանում: Եվ եթե Արշակ I-ի սպանությունից և Երվանդ III-ի գահ բարձրանալուց հետո ուժեղացել էր Սելևկյանների թագավորության դիրքերը, ապա Արտաշեսի իշխանության գալով կրկին ուժեղացավ Պարթևական թագավորության ազդեցությունը:

Հետաքրքիր է, որ Անտիոք III-ի (մ.թ.ա. 223-187) օրոք կրկին վերելքի ուղին բռնած Սելևկյանների թագավորության հետ, թեև և Պարթևական թագավորության աջակցությամբ գահ բարձրացած Արտաշես I-ը միանգամից չի սրում հարաբերությունները, այլ դրա փոխարեն ճանաչում է վերջինիս գերիշխանությունը: Իր հերթին Պարթևական թագավորությունը, Անտիոք III-ի մ.թ.ա. 211-209 թվականների Արևելյան մեծ արշավանքից հետո բավականին թուլացած լինելով, թեկուզ և այդ գնով համաձայնեց տեղի ունեցածի հետ, քանի որ ամեն դեպքում Մեծ Հայքում, հետևաբար նաև ողջ Հայաստանում, իշխանության էին հասել պրոպարթևական ուժեր, որոնք վաղ թե ուշ կվարեին հակասելևկյան քաղաքականություն: Ինչպես ցույց տվեց մ.թ.ա. 190 թ-ի դեկտեմբերի 22-ի Մագնեսիայի ճ-մ-ից հետո զարգացած իրադարձությունների ընթացքը, այս հաշվարկները ճիշտ դուրս եկան:

... Ըստ Մովսես Խորենացու. “... ինքը (Երվանդ III-ը – Մ. Հ.) շտապով գալիս է իր քաղաքը, որպեսզի խնդրանքներով և նվերներով իր կողմը գրավի Հայոց, Վրաց և Կեսարիայի կողմերի զորքերը, նաև` միջագետքինը` խնդրելով և վարձ վճարելով” (Գիրք 2, գլուխ 44): Հենց այս վերջին հաղորդումն է հիմք տալիս ասելու, որ Երվանդ III-ի բանակում եղել են Սելևկյան վարձկաններ Սելևկյանների թագավորությանը զիջած Հայոց Միջագետքում տեղակայված վերջինիս բանակից:

Վերևում արդեն խոսվեց այս ժամանակաշրջանում տարածաշրջանում առկա ուժերի դասավորության մասին: Հենց դրանով է բացատրվում նաև այն, որ Արտաշեսի բանակում էր գտնվում Ատրպատականի թագավորության բանակի մի ջոկատ: Իր հերթին ընդգծված հակապարթևական և հետևաբար ուժեղ պրոսելևկյան դիրքորոշում ունեցող Երվանդ III-ի բանակում բնականաբար առկա էին վերը հիշատակված ուժերը Հայոց Միջագետք նահանգից:

... Այստեղ և հետագա տասնամյակի իրադարձություններում անտեսված մնացած, սակայն հետաքրքիր և, հատկապես վերևում ասվածի ֆոնի վրա, խիստ հատկանշական փաստ. (Մագնեսիայի ճ-մ-ում - Lion) Սելևկյան բանակին դաշնակցային օգնություն է ցույց տալիս միայն անկեղծորեն Սելևկյանների թագավորության ազդեցության տակ գտնվող Փոքր Հայքի տիրակալ Միհրդատը (մ.թ.ա. 201-189` կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160 արքա)՝ Անտիոք III-ի քրոջ որդին:

Դրա փոխարեն Մեծ Հայքի թագավորությունը` Արտաշես I-ի և Ծոփքի թագավորությունը` Զարեհի գլխավորությամբ, օգտվելով Անտիոք III-ի` որպես կանոն անփույթ նախապատրաստություններից, ինչպես նաև խիստ անկայուն և չհամակարգված բնավորությունից, ըստ երևույթին հասկանալի պատճառներով ձգձգել են օգնական ուժերի ուղարկումը և ի վերջո այդպես էլ չեն ուղարկել դրանք, մի հանգամանք, որը կարծես չի էլ նկատվել կամ դրա վրա ուշադրություն չի էլ դարձվել:”

Итак, друзя, все системно и обаснованно находит свое место. Остаетса только одно обстачтельство. Так все таки как понять виражение “Арташес, зын Зареха”.

По моему на сей вопрос весма убедительно звучит такая версия: Зарех был ДЕДОМ Арташеса по материнской линии, то есть отцом его матери и дяди по матери (Ерванда).

И стремясь показать себя праваприемником Ервандуни, но в то же время стремясь отдалятса от Ерванда (которого сам убыл), он будучи сыном Аршака и внуком Вагаршака, обьвляет себя еше и сыном Зареха, притом “сын” на самом деле употребяетса в смысле политико-културной приемственности, в стремлении показать оканчательное растварение в одном родов Ервандуни, которые по женской линии были еше и родственниками Айказуни, и Аршакуни. В итоге Арташес обеденил в себе праваприемсвенность 3 великих родов.

1. Айказуни

2. Ервандуни

3. Аршакуни